UYGARLIK TARİHİ I

Hristiyanlık dini Roma İmparatorluğunun resmi dini olarak kabul edildikten sonra Yunan ve Roma tanrılarına ve kültlerine tapınmayı sürdürenler, Roma devleti tarafından dinsiz olarak görülen kişilere Pagan adı verilmekteydi. Doğru cevap D’dir.

Tanrıça Roma ve tanrılaşmış Roma imparatoruna tapmak için inşa edilen tapınağa Sebasteon adı verilirdi. Doğru cevap B’dir.

Kartaca Devleti Fenikeli kolonistlerce Kuzey Afrika'da kurulmuştur. Başkenti bugünkü Tunus'ta bulunan Kartaca Devleti, Kuzey Afrika'nın batısına, İspanya ve Fransa'nın deniz kıyısı bölgelerine ve adalarına sahip güçlü bir devlettir.

Comitia Tributa delegelerin Roma kenti çevresindeki yerleşim birimlerinden seçilerek gelmelerini esas alan ve plepler tarafından kurulan meclistir. Roma Cumhuriyeti’nin tarihi patriciuslar ve plepler  arasında süren sınıf mücadeleleri ile doludur. Plepler ilk başta devlet memurluklarına alınmadıklarından, devlet yönetiminin herhangi bir kademesinde söz sahibi olamıyorlardı. Bu nedenle kendi meclisleri olan Comitia Tributa ’yı kurdular.

Para zenginliği ile asil unvanı kazanan sınıfa Atlılar (Equestrii) denilmektedir.

Julius'un ölümü üzerine ordunun müdahaleleri ile bir dizi general imparator olmuştur. Ancak bu dönemde Hunların batıya doğru ilerlemesi ile Orta Avrupa'daki kavimler yerlerinden edilerek Roma sınırlarına yüklenmeye başlamıştır. İmparator I. Valentinianus, Tuna ırmağını aşan kabilelere karşı bir dizi savaş yapsa da, sefer sırasında M.S. 375 yılında ölmüştür. Oğlu Valens, Visigot ve Ostrogotlarla Trakya'da karşılaşmış, ancak M.S. 378 yılında Hadrianopolis (Edirne) yakınlarındaki savaşta yenilerek öldürülmüştür. Ordunun isteği ile Augustus ilan edilen I. Theodosius, bu artan tehditlere karşı başarılı savaşlar yaparak imparatorluğun kurtarıcısı olmuştur. Theodosius M.S. 395 yılında  Roma İmparatorluğu'nu Batı ve Doğu olarak kalıcı bir şekilde oğulları arasında bölmüştür. 

Batı Roma İmparatorluğu, halkı ağırlıklı olarak Latince konuşan bölgelerde kurulmuştur. Ancak kavimler göçünün etkisi ile Germen kabileleri M.Ö. 2.yy. ortalarından başlayarak bu bölgelere yerleşmelere başlamıştır. Bu bölgenin idari olarak ayrılması M.Ö. 286 yılında Diocletianus tarafından gerçekleşmiştir. Bölgenin ayrılması M.Ö. 395 yılında bölünme ile kesinleşmiştir. Başkenti Roma'dan daha korunaklı ve kuzey sınırına daha yakın bulunan Medialanum (Milano) idi, ama M.Ö. 402 de başkent Raven'e taşındı. Doğu Roma İmparatorluğunun başkenti Constantinpolis (İstanbul) olmak üzere, imparatorluğun Yunanca konuşulan bölgelerinde kurulmuştur. Latince, hukuk, kanun metinlerinde resmi dil olarak kullanılmaya devam etse M.S. 6. yüzyılda resmi dil dokümanlardan çıkarak yerini tamamen Yunancaya bırakmıştır.

Marius’un yeğeni olan Julius Caesar, Halkçı Partinin başına geçmişti. Preoleteria temsilcisi Crassus, Caesar ve Pompeius güçlerini birleştirerek devlet yönetimini ele geçirdiler. Bu kurulan ittifaka triumvirlik adını vermişlerdir. Triumvirlik devlet yönetimin üç kişi arasında paylaşılmasıdır.

Julius-Claudiuslar Dönemi, olumsuz bazı olaylara karşın, Roma imparatorluk tarihi ve uygarlığı için altın bir çağdır. Roma edebiyatından, mimarisine pek çok konuda önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Özellikle eyaletler, örneğin Anadolu’da bulunan bölgeler ve kentler, barış ortamı sayesinde artan bir refah seviyesine kavuşmuşlardır. Özellikle şehirlerde yaşayan zengin kesim, Roma ordusundan terhis olan eyalet kökenli askerler kanun yolu ile Roma vatandaşlık hakları kazanmaya başlamış ve daha üst seviyelerde görevlere gelerek Roma devletinin idaresinde rol oynamışlardır.

Tetrarşi Döneminde (İ.S. 284-324) Maximianus kuzey sınırına müdahale edebileceği Mediolanum (Milano, İtalya)’dan Batı Roma topraklarını, Diocletianus ise Balkanlar ve Doğu Anadolu’ya rahatça ulaşabileceği Nikomedia (İzmit)’dan Doğu Roma topraklarını yönetecekti. Böylece Roma İmparatorluğu resmî olarak ikiye bölünmese de, idari anlamda Doğu ve Batı  olarak bölünmüş oluyordu.

Roma mimarisinin önemli bir yapı tipi de aquadukttür. Suyun şehirlere uzak mesafelerden taşınabilmesi için kaynaktan gelen su çok düşük bir eğimle su yollarına verilmiş, ova ve vadi gibi derin noktaları bu su yollarının aşabilmesi için su kemerleri inşa edilmiştir. Bu kemerlerin güzel bir örneği Aspendos’ta ve Geç Roma Dönemi’nden bir örneği ise İstanbul’da Valens Aquadukt’ünde (Bozdoğan Kemeri) görülebilir.

Romalılar, kendi inançlarıyla çelişkiye düşmediği ve toplumsal sorunlara yol açmadığı sürece ele geçirdikleri yeni bölgelerdeki yerel dinlere karşın toleranslı davranmışlardır. Dolayısıyla eyaletlerdeki mevcut kültler gelişerek ve başkent Roma veya diğer metropollere de yayılarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Örneğin Anadolu'da Tunç Çağı'ndaki kökenlerini hala koruyan pek çok yerel kült Roma Dönemi'nde mevcut olmayı sürdürüyordu. Ancak, örneğin Galya'da Romalılara karşı politik örgütlenmeyi sağlayan Kelt dinleri sert bir biçimde yok edilmiştir. Aynı şekilde tek tanrı inancını savunan Yahudilik ve daha sonrasında Hristiyanlık şiddetli bir biçimde cezalandırılmaya ve bastırılmaya çalışılmıştır. Örneğin Kudüs kentinde, Hz. Süleyman tarafından inşa ettirilen Yahudilerin kutsal tapınağı bir sebanteiona dönüştürülmesini, içine tapınılmak üzere bir Roma imparator heykeli yerleştirilmesini Yahudiler kabul etmemesi üzerine çıkan isyan sonrasında Romalılar tarafından yıkılmıştır. Yağmalanan ve yakılan yapılardan bir tanesi tapınağın kendisidir. Bugün bu yapıdan geriye kalan tek parça Ağlama Duvarıdır ve bu geleneğin de doğmasına sebep bu olaydır.

M.S. 2 ve 3. yüzyıllardaki veba salgınları, politik ve ekonomik sorunlar ve savaşlar, halk topluluklarının dünya üzerindeki hayatın niteliklerini aşağı görmelerine yol açmıştır. İnsanın kendi zekâ ve çabasıyla iyi bir hayat sürebileceğini savunan klasik dönem düşünce tarzı terk edilmeye bunun yerine ancak bir ilahın yardımı ile başka bir dünyada daha iyi bir hayatın onları beklediği düşüncesi yayılmaya başlamıştır. Özellikle parlak törenleri ve gizemli karakterleri ile insanlara çekici gelen Doğu dinleri, ölümden sonra başka bir dünyada ikinci bir hayat müjdeledikleri için oldukça popüler olmuşlardır. Bu sorunlara cevap veremeyen klasik tanrılar ise yavaş yavaş terk edilmiştir. Bu nedenle klasik pagan kültleri de değişime giderek, synkretik tanrılar oluşturmuşlardı. Böylece bu kültlerin mistik özellikleri güçlendirilerek diğer kültlerle rekabet etmeleri amaçlanıyordu.

Roma Cumhuriyet Dönemi’nde patricius  kesiminin İtalya ve eyaletlerde büyük toprakları ele geçirmesi, kırsal alanlardan şehirlere göç eden, topraksız, işsiz ve vasıfsız proleteria sınıfını oluşturmuştur.

Roma Cumhuriyeti döneminde zanlıların kendilerini savunabilmesi için avukatlık mesleği ortaya çıkmıştır. Ünlü hatip Cicero, devlette çeşitli kademelerde hizmet vermiş olsa da ana mesleği avukatlıktı. Çeşitli davalarda yaptığı savunma konuşmaları günümüze ulaşmıştır.

Romalılar Yunan tarzı at nalı biçimindeki tiyatro yapısının plan tipini değiştirerek yarım daire hâle getirmişler ve sahne binasını taştan inşa etmeye başlamışlardır. Aspendos (Belkıs, Antalya) tiyatrosu bütün Akdeniz’de bu türün en iyi örneğidir. Daha çok batı eyaletlerinde yaygın olan amfitiyatro ise tam daire veya elips planlıdır. En önemli örneği Roma’daki Colloseum’dur.

Özel konutlarda Romalılar Akdeniz çevresinde ele geçirdikleri bölgelerin yerel mimarisini devam ettirmişlerdir. Dolayısıyla örneğin Orta Anadolu'da bulunan höyüklerde kerpiç konut mimarisi veya Likya'da taş temelli ahşap yapılar devam etmiştir. Atriumlu evler en yaygın konut türleri arasındadır. Atriumlu ev: Odaları merkezi ve tepesi açık bir avlunun etrafında yer alan ev planı tipidir. Ephesos'taki yamaç evleri bu türün güzel örnekleri arasındadır. Roma gibi büyük kentlerde ise tuğla kullanılarak inşa edilen apartmanlar özellikle daha fakir insanların konutlarını oluşturmaktadır. Roma konutlarının duvarları, sahiplerinin gelir düzeylerine göre değişen kalitede boya ile yapılmış duvar resimleri,zeminlerinde ise küçük taşlarla yapılmış mozaiklerle kaplanıyordu. Örneğin Zeugma'dan bulunan ve Gaziantep Müzesinde sergilenen mozaikler ve duvar resimleri bu tarz konutları süslemektedir.

Romalılar Yunan heykel sanatını temel olarak alıp geliştirmişlerdir. Buna karşılık özellikle mitolojik konularda kullanılan modeller Yunan baş yapıtlarıdır. Roma kentleri ve resmi yapıları bunların kopyaları ile süslemişlerdir. Gerçek Roma heykeltraşlığının özellikleri portre heykellerinde görülebilir. Oldukça realist bir üslup izleyen bu sanatta sadece önemli kişiler değil, normal halk da tasvir edilmiştir. Roma anıtları Romalıların zaferlerini vurgulayabilecekleri önemli kamusal alanları oluşturuyordu: bu nedenle politik propaganda amaçlı pek çok anıt dikilmiştir. Her Roma şehrinde bulunan çok sayıdaki imparator heykelleri gene bu kategoride ele alınabilir. Anadolu'da Roma İmparatorluk Çağ'ında pek çok heykel atölyesi kurulmuştur. Özellikle Aphrodisias veya Pamphylia heykel okulları bunlar arasında sayılabilir. Roma rölyef sanatının çok güzel örnekleri lahitler üzerinde görülmektedir. Anadolu'da üretilen kabartmalı lahitler Roma imparatorluğu'nun her tarafına satılmıştır.

Roma ordusu Cumhuriyet Dönemi'nde Yunan modeli (phalanks) terk edilerek tekrar düzenlendi. Lejyon adı verilen düzenli birlikler oluşturuldu. İlk Roma ordusu tamamen patriciuslardan oluşmaktaydı. Fakat zamanla plepler de orduya alınmıştır. Buna rağmen Roma Cumhuriyet Dönemi'nin sonlarına kadar ordu etnik köken olarak Romalılardan oluşan milli bir karakterdeydi. Ancak Cumhuriyet Dönemi'nin sonundan itibaren asker ihtiyaçlarını karşılamak için yabancılar da  lejyonlara alınmaya ve belirli sürelerle orduda hizmet vererek Roma vatandaşlık hakkı kazanmaya başlamışlardır. Bu nedenle Roma ordusu, Romalı olma fikrini ele geçirilen topraklarda yayılması için anahtar bir rol üstlenmiştir.Roma ordusu sadece askeri birliklerden oluşmaz. Roma lejyonlarında mühendisler, mimarlar, doktorlar, zanaatkârlar ve diğer mesleklerde uzmanlaşmış kişilerde bulunmaktaydı. Bu nedenle Roma ordusu görev yaptığı bölgelerde yol, köprü, su kemerleri gibi kamu inşaatlarını gerçekleştirmiş, bu bölgelerin ekonomik olarak kalkınmasında önemli rol oynamıştır. Ordu aynı zamanda madencilik ve maden işleme yöntemleri, seramik ve cam üretimi gibi zanaatların yaygınlaşmasında önemli rol oynamıştır. Aynı şekilde yiyecek ve erzak ihtiyacı için pek çok ürünün de büyük alıcısı olarak ordu önemli bir ekonomik pazar yaratıyordu. Roma ordusu aynı zamanda yollar üzerinde istasyonlar kurarak posta hizmetlerini gerçekleştirmiştir. Çeşitli kentlere yerleştirilen küçük askeri birlikler, vergilerin toplanması ve polislik görevlerini de yerine getirmiştir. Roma Cumhuriyet Dönemi'nin sonlarından itibaren emekli askerlerin devlet tarafından toprak verilerek yeni kurulan kolonilere yerleştirilmesi sayesinde, emekli olduktan sonra da problemli bölgelerde huzurun korunmasında anahtar rol oynamıştır.

İlk Roma kanunları krallık döneminde ortaya çıkmıştır. Cumhuriyet Dönemi'nde Roma hukukunun  temel taşı olarak aile, borç, ceza, miras hukuklarını düzenleyen ve İ.Ö. 450 yıllarında çıkartılan 12 levha kanunu ile yazılı hale gelmeye başlayan Roma kanunları, Roma Cumhuriyeti'nin son yıllarında farklı kategorilerde konulara cevap verebilecek geniş bir hale ulaşmıştır, Bu dönemde kanun koyma yetkisi senatoda idi. Konsül yardımcısı olan praetorlar yargıçlık görevini üstlenerek kanunlarda belirtilen hukukun yorumlanmasını ve uygulamasını sağlamışlardır. Zanlıların kendilerini savunabilmesi için avukatlık mesleği ortaya çıkmıştır. Ünlü hatip Cicero, devlette çeşitli kademelerde hizmet vermiş olsa da ana mesleği avukatlıktı. İmparatorlık Dönemi'nde  senato kanun çıkartmaya devam etmiştir. Ancak imparator emirleri (Constitutio)de kanun hükmünde sayılmıştır. İmparator Diocletianus döneminde itibaren bütün kanun yapma yetkisi imparatorda toplanmıştır. İmparatorların emirnameleri Geç Roma Dönemi'nde bir araya getirilerek kodexler halinde yayınlanmışlardır. Bugün Batılı devletler ve Türkiye'nin kullandığı kanunlar, eski Roma hukukunun günümüz şartlarına uyarlanması ile kaleme alınmıştır.

Roma Dönemi'nde paranın düzenli ve kaliteli basılması, vergilerin toplanabilmesi, imparatorluğa gelir getiren sektörlere yatırımlar yapılması sayesinde, cumhuriyetin zenginleşmesi ile İ.Ö. 2. yüzyılda artan fiyatlar, İ.Ö. 3 yüzyıl ortası krizine kadar hemen hemen sabit kalmıştır. İ.S. 3 yüzyılda yaşanan siyasal kriz ve ekonomik sonuçları, paranın maden ayarlarının düşürülmesi gibi nedenler yüksek enflasyona neden olmuştur. Geç Roma Dönemi boyunca bu buhran sürmüştür.