UYGARLIK TARİHİ I

Yunanistan’ın Karanlık Çağı olarak bilinen dönem, İ.Ö. 800 civarında sona ermiştir. Karanlık Çağ süresince daha önceden bilinen pek çok kültürel öge kaybolmuş, Yunanistan’ın Anadolu, Yakın Doğu ve Mısır ile olan ticari ilişkileri sona ermiştir. Çanak çömleklerin üstündeki geometrik bezemelerden ötürü bu tarihsel sürece Geometrik Çağ adı da verilmiştir. Dorların Yunanistan’ı işgali ile başlayan bu dönemde en büyük gelişme, polis adı verilen kent devletlerinin ortaya çıkmasıdır. Bu şehir devletlerinin en önemlileri Atina, Sparta, Thebai, Megara ve Korinthos’dur. Antik Yunan’da polis hem şehir hem şehir devleti demektir. Şehir ve devlet birbiri içine girmiş bir kavramdı. Polis, çevre köyleri içine alan ve genellikle doğal sınırlara dayanan siyasi bir topluluktur.

Geometrik Dönem içinde ulaşımın ilerlemesine bağlı olarak çeşitli bölgeler arasında ilişkiler artmış ve ticaret gelişmiştir. Özellikle kürekli gemiler ile deniz ticaretinde söz sahibi olan Yunanlılar, Fenikeliler ile sıkı ticaret ilişkilerine girmişlerdir. Bu durum Yunan kültürünün gelişmesinde büyük bir rol oynamış, Miken Uygarlığı’nın çöküşüyle kaybolan yazı dilini Yunanlılar Fenikelilerden öğrenmişlerdir. Bu yazı Yunanistan’a MÖ 8. yüzyılın başlarından itibaren girmiştir. Yunanlılar, Doğu alfabesindeki kendi dillerine uymayan bazı sessiz harflere ses değerleri vermek suretiyle 24 harften oluşan bir alfabe oluşturmuşlardır.

MÖ 8. - 6. yüzyıllar Yunanistan’da Arkaik Çağ adı ile bilinmektedir. Demokrasiningelişimi Arkaik Çağ’da olmuştur.

Bir Yunan kentini, şehir yapan başlıca alanlardan biri akropolis ise, diğeri agoradır. Arkaik Çağ’dan itibaren agoranın önemi giderek artmıştır. Önemli dinî yapılar ve kamu yapıları agoranın çevresinde inşa edilmiştir. Agora, ticari, resmî, adli ve dinî fonksiyonları olan alan ve en basit tanımıyla “pazar yeri” demektir.

Klasik Çağ'da Atina Akropolis’inde ünlü Athena Parthenos Tapınağı inşa edilmiştir. Tapınak, Yunan heykel sanatına damgasını vurmuş ve ilerleyen dönemlerde de etkisini hissettirmiştir. Tapınağın heykeltıraşı, Perikles’in yakın arkadaşı olan ünlü heykeltıraş Phedias’tır.

Klasik Çağ’da yaşamış ve döneme damgasını vurmuş en ünlü filozof, Perikles’in de yakın arkadaşı olan Sokrates (İ.Ö. 469-399)’tir. Atinalı bir heykeltıraşın oğlu olan Sokrates’in yazılı hiçbir eseri yoktur. Kendisi ve felsefesi hakkındaki tüm bilgileri öğrencileri olan Platon ile Ksenophon’dan öğreniriz. Sokrates daima gerçek hakikati aramanın peşinde gitmiştir, ünlü sözü; “Tek bildiğim hiçbir şey bilmediğimdir.”, onun felsefesini özetler. Sokrates’in en büyük düşmanı dönemin ünlü komedya yazarı Aristophanes’tir. Eserlerinde Sokrates’i sürekli yermiştir. Aristophanes (İ.Ö. 448-380) oyunlarında, Sokrates dışındaki diğer filozofların ve politikacıların yanlış ve saçma bulduğu yanlarını da göstermeye çalışmıştır.

Hellenistik Çağ’da Yunan kültürü ile birlikte Yunan mimarisi ve sanatı da Ege hatta Akdeniz ülkelerinin dışına çıkarak çok geniş bir alana yayılmıştır. Bu çağın en ünlü mimarı Anadolulu Hermogenes’dir. İ.Ö. 2. yüzyılda yaşamış olan Hermogenes, İyon mimarisinde çok önemli bir uygulama olan iki sütun ekseni genişliğinde bir sütun çemberi ile çevrelenmiş  "Pseudodipteros" tapınak planının yaratıcısıdır. Mimarın en ünlü yapıtları Menderes Magnesiası’ndaki (Ortaklar-Tekkeköy) Artemis Leukophryene Tapınağı ve Teos’taki (Sığacık) Dionysos Tapınağı’dır.

İ.Ö. 7. yüzyıldan itibaren kolonizasyon hareketi ile köleler de Yunan toplum yaşamında hayli kalabalık bir nüfus olarak yer edinmiştir. Antik Yunan'da "doulos" Roma’da "servus" adı verilen köle, eski Yunan dünyasında istenildiğinde alınıp satılırdı. Hiçbir politik hakkı olmayan köleler,  Antik Yunan'da ömrünün sonuna kadar hizmet vermek zorunda olan bir mal gibi görülmüştür.

Antik Yunan dünyasında ölümden sonra yaşamın devam edeceği inancı vardır. Ölenlerin yeraltı dünyasının baş tanrısı olan Hades’in yanına gideceğine inanılmıştır. Ruhlar, Hades’e gitmek için Styks Nehri’ni geçmek zorundadır. Ruhları bu nehre kadar getiren tanrı, Hermes Psykhepompos (Ruhları taşıyan Hermes)'tur.  Diğer seçeneklerde verilen nehirler ise Tevrat'da adı geçen cennetin dört nehridir. Euphrates ve Tigris günümüzde Fırat ve Dicle nehirleridir. Diğer ikisinin ise hangi nehir olduğu bilinmemektedir.

Adını Girit’in efsanevi kralı Minos’tan alan Minos Uygarlığı’nın merkezi Girit Adası’dır. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Miken Uygarlığı'nda ticaret malları; parfüm yağları, zeytinyağı, şarap, baharat, seramik, bronz objeler, altın, bakır, kalay, fildişi ve boyadır.

Minos Kültürü'nde kutsal semboller; boğa ve onun takdis boynuzları, çift yüzlü balta, yılan, güneş diski ve ağaçtır. Nektar tanrıların içkisi anlamındadır. Doğru cevap D seçeneğinde verilmektedir.

Nektar; tanrı içkisi, Akropolis; yukarı şehir, Ambrosia; Olympos tanrılarının yiyeceği, Polis; şehir veya şehir devletlerine verilen adlardır. Kuros ise çıplak, genç erkek heykellerine verilen isimdir. Giysili Kuros heykelleri çok azdır. Bu heykellerin başlangıçta tanrı Apollon’u betimlediği düşünülmüş ancak, sonra sadece Apollon değil, diğer tanrı ve kahramanları ayrıca insanları da tasvir ettiği anlaşılmıştır. Doğru cevap C seçeneğinde verilmektedir.

Pisagor, İ.Ö. yaklaşık 582-500 yıllarında yaşamıştır. Samos (Sisam) Adası’nda doğmuştur. Pythagoras öğretisinde, evrende herşeyin bir sayı ile (özellikle tam sayı) özleştiği öne sürülmüştür. Örneğin:5 rengin, 6 soğuğun, 7 sağlığın, 8 aşkın nedenidir. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

İ.Ö. 638-558 yılları arasında yaşamış, Atina'lı ünlü bir kanun yapıcı ve aynı zamanda şair B seçeneğinde verilmiş olan Solon'dur. Solon, Atina'da pek çok konuda adeta devrim niteliğinde olan yenilikler yapmasıyla tanınmaktadır.

Tholos mezarlar Miken mimarisi örneklerinden biri olarak bilinmektedir. Doğru cevap D seçeneğinde verilmektedir.

İ.Ö. 330-30 yılları arasını kapsayan üç yüz yıllık dönemi araştırmacılar Hellenistik Çağ olarak adlandırmıştır. Makedonya Kralı Büyük İskender ile başlayan bu dönem, onun İ.Ö. 323 yılında ölümünden sonra komutanları tarafından kurulan krallıklar ile İ.Ö. 31 yılına kadar devam etmiştir. Bu dönemde Yunanlılar, kalabalık kitleler halinde Doğu ülkelerine girerek bir yandan kendi kültür ve uygarlıklarını bu ülkelere yayarken diğer yandan Doğu’nun yüksek kültüründen etkilenmişlerdir. Böylece, Yunan kültürü ile Anadolu, Mısır, Pers ve diğer kültürlerin geçmişten itibaren varolan ilişkileri iyice birbiriyle kaynaşarak kozmopolit bir kültür ortaya çıkmıştır. Doğru cevap C seçeneğinde verilmektedir.

II. ve III. şıklarda verilen mimari yapılar Minos Uygarlığı dönemine aittir. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Büyük Giza Piramidi, Babil'in Asma Bahçeleri, Olympia'daki Zeus Heykeli, Ephesos'taki Artemis Tapınağı, Halikarnassos'taki Mauosoleum, Rodos Heykeli ve İskenderiye Feneri Antik Çağ'daki dünyanın yedi harikası olarak bilinmektedir. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.

Eski Yunan Uygarlığının öncüsü sayılan Minos Uygarlığı MÖ 2600 yıllarında Girit adasında gelişmeye başlamıştır. Doğru cevap A'dır.