UYGARLIK TARİHİ I

Orta Asya’nın sınırları, çoğunlukla kuzeyde Ural Dağları’ndan başlayıp Altay Dağları’nı geçerek Kingan Dağları’na kadar uzanır. Güneyde Himalayalar ve Pamir’e kadar devam eden bu hat, nihayet Hazar Denizi’nin doğu kıyısında sona erer. Açık denizlerle sınırı yoktur.

Küçük, kaba ama güçlü olan atlar, göçebelerin en değerli varlığıydı. Atı olmayan bir kişi göçebe sayılamazdı. Hiçbir şey attan daha hızlı değildi. Savaşmalarına, yerleşiklerin ülkelerine saldırmalarına olanak veren attı. Göç sırasında atlara duyulan saygıdan dolayı, onlara hiçbir eşya yüklenmezdi. Atın evcilleştirilmesi arabanın da kullanılmasına da neden olmuştur.

Çin-Hun İmparatorlukları arasında yapılan evlilikler, Çinlilerin Hunlar üzerinde daha etkili olmasına yol açmıştır. Hun topraklarında baş gösteren açlık, kıtlık, iklim değişiklikleri ülkeyi zayıflatmış ve iç çatışmalara neden olmuştur. Ho-han-yeh’in Çin’e bağlılığını bildirmesi, kardeşi Çi-çi’nin itiraz etmesine yol açmış ve ülke iki kardeş arasında bölünmüştür.

630-680 yılları arası Orta Asya tarihinde Çin Esareti Dönemi olarak adlandırılmıştır. Bu dönemde Gök-Türklerin Çin’e karşı girişmiş oldukları bağımsızlık isyanları başarısız olmuştur. Ancak 681 yılındaki Kutluğ Ayaklanması öncekilerden farklı olarak başarıya ulaşmıştır.

Orta Asya Türklerinde toplumsal temel aileye dayanmaktaydı. Ailelerin birleşmesiyle uruglar (sülale), bunların birleşmesi ile oymaklar, onların birleşmesi ile de boylar oluşurdu.

Savaşın 6. yılında gerçekleşen tam güneş tutulması ile birdenbire gündüzün gece olması her iki tarafı da şaşkınlık içerisinde bırakır (28 Mayıs 585). Bu durumu tanrıların savaştan hoşnut olmadığına dair bir işaret sayan taraflar Kızılırmak’ı sınır olarak kabul eden bir antlaşma imzalayarak savaşı bitirdiler.

Samiler kadına herhangi bir hak tanımadıkları hâlde, Elamlılar kadını erkek kadar ve hatta ondan üstün haklara sahip olarak görmüşlerdir.

Afenesyevo Kültürü ile aynı bölgedeki Andronovo Kültürü ’nün temsilcilerinin Türk soyunun prototipini (ön tipi) oluşturan insanlar olduğu anlaşılmıştır. Andronovo Kültürü’nden sonra ortaya çıkan Karasuk Kültürü ile özellikle Tagar Kültürü döneminde artık bölgenin adından dolayı burada yaşayan insanlara Altaylılar denmeye başlanmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Yuğ; cenaze törenlerine verilen addır. Doğru cevap, D seçeneğidir.

Asya Hun Devleti, Teoman tarafından kurulmuş; ancak gerçek devlet kimliğine Mete Han zamanında ulaşmıştır. Mete’nin oğlu Ki-ok zamanında güçlü devlet imajını korumuş; ancak İ.Ö. 51’de Çi-Çi ve Ho-han-yeh kardeşler zamanında bölünme tehlikesi geçirmiş, bu olumsuz gidiş İ.S. 48’de resmî bölünmeyle ve İ.S. 216’da devletin yıkılması ile sonuçlanmıştır. Doğru cevap, C seçeneğidir.

630-680 yılları “Çin Esareti Dönemi” olarak adlandırılır. Doğru cevap, B seçeneğidir.

Ahuramazda (bilgeliğin hükümdarı) tek tanrıdır. .Ahuramazda’nın yanında iki tanrı daha onurlandırılmaktadır: Anahita (Anaitis) ve Mithra. Anahita, aşk, doğurganlık ve bereket tanrıçasıdır ve Anadolu Ana Tanrıçası ile akraba sayılır. Mithra ise her şeyden önce ışık tanrısıdır, ayrıca bereket tanrısı ve savaş tanrısı olarak da önemli bir etkiye sahiptir. Seferleri korur ve krallık anlaşmalarına kefil olurdu. Doğru cevap, A seçeneğidir.

Darius’un kendinden sonraki krallara da miras bırakacağı batıyı fethetme isteği belki de imparatorluğun sonunu hazırlayan en önemli faktörlerden biri olmuştur. Doğru cevap, E seçeneğidir.

Bu bölgeye ait kültür değerlerini daha batıya taşımala-rıdır. Örneğin Güney Rusya’da bulunan arkeolojik malzemelerin Orta Asya’da bulunanlarla benzerlikler taşıması Orta Asya’nın diğer coğrafi alanlarla etkileşim hâlinde olduğunu göstermektedir.

Hunların İ.S. 3. Yüzyılda yıkılmasının ardından, Orta Asya’da kısa süreli de olsa tam istikrar sağlayabilen ilk devlet Göktürklerdir.

En büyük askeri birlik olan 10000 kişiden oluşan tümen kuvveti, binler yüzler ve onlara ayrılmaktaydı, bu sistemi ilk defa Mao-Dun kullanmıştır.

II. Kyros, yalnızca Med egemenlik alanını ele geçirmekle kalmamış, İ.Ö. 546 yılında Lidya’yı ve General Harpagos aracılığıyla da Anadolu’nun Ege kıyılarındaki Yunan şehirlerini ele geçirmiştir. İ.Ö. 539 yılında ise Ön Asya’nın son büyük devleti olan Babil’i almış ve Pers İmparatorluğu kurulmuştur.