UYGARLIK TARİHİ I

Orta Asya’nın sınırları, çoğunlukla kuzeyde Ural Dağları’ndan başlayıp Altay Dağları’nı geçerek Kingan Dağları’na kadar uzanır. Güneyde Himalayalar ve Pamir’e kadar devam eden bu hat, nihayet Hazar Denizi’nin doğu kıyısında sona erer. Doğru cevap A'dır.

Diğer pek çok toplum gibi Türkler de başlangıçta toplayıcı yaşam biçimi içinde yer almışlardır. Başlangıçta nüfusun az ve kaynakların bol olması Türklerin hayatını devam ettirmelerine uygun bir ortam sağlamıştır. Zamanla, şartların olumsuz hâle gelmesi, buradaki insanları avcılık ve yağmacılık gibi farklı faaliyetlere yönlendirmiştir. Türklerin toplayıcılık dönemi aynı zamanda hayvancılığa elverişli şartları da hazırlamıştır. Hayvancılık beraberinde göçebe yaşam tarzını getirmiş, göçebe yaşam tarzı üzerinde ise coğrafi koşullar son derece etkili olmuştur. Türkler at ile birlikte sığır, deve, ren geyiği ve küçükbaş hayvanları da evcilleştirmişlerdir. Son aşama olan tarımcılık ise, başlangıçta evcilleştirilen hayvanların beslenmesi için uygulanmaktayken bir süre sonra bir geçim kaynağına dönüşmüştür. Türklerin ilk ürettikleri gıda ise darı olmuştur. Arkeolojik araştırmalar sonucu ortaya çıkan su kanalları, Türklerin sulama tekniğini de bildiklerini de gösteren önemli belgelerdir. Doğru cevap B'dir.

Bilinen ilk Hun hükümdarı Tu-man (Teoman)’dır. Çince Göğün Yüce Oğlu anlamına gelen bir ünvanı taşıyan Teoman, Hun Devleti’nin kurucusu kabul edilir. Doğru cevap C'dir.

Başa geçen Chün-Chen devrinde (İ.Ö.160 - 126) Çin etkisi artık yoğun bir biçimde hissedilmiştir. İ.Ö. 80’lerden itibaren Hun topraklarında baş gösteren açlık, kıtlık, iklim değişiklikleri ve buna bağlı ortaya çıkan iç çatışmalar devletin sonunu getirmiştir. Bu olumsuz koşulları atlatabilmek için İ.Ö. 53’te Hunların başında bulunan Ho-han-yeh Çin’e bağlılığını bildirmiştir. Ancak bu bağlılık fikrine karşı çıkan kardeşi Çi-çi, Hun Devleti’nin batısında egemenliğini ilan ederek harekete geçmiştir. Böylelikle Hun Devleti fiilen doğu ve batı olarak ikiye ayrılmıştır. Batıda oldukça önemli başarılar elde eden Çi-çi’ye karşı Çin ile ittifak yapan Ho-han-yeh nihayet, Çinlilerin desteği ile İ.Ö. 36’da Çi-çi’yi ortadan kaldırmış, böylece Hun Devleti’nin tamamı Çin etkisi altına girmiştir.

Hun İmparatorluğu dağıldıktan sonra Gök-Türkler ortaya çıkmış, ikiye ayrılıp yıkılmalarından sonra II. Gök-Türk Devleti kurulmuş; daha sonra Uygurlar, Basmil ve Karluklar ile birlikte Gök-Türkleri yıktıktan sonra kurulan Basmil Kağanlığında yer almışlardır. Doğru cevap B'dir.

Hunlar, yalnızca göçebe grupların bir araya geldiği düzensiz bir topluluk olmayıp aksine en küçük birim olan ailede bile düzenin ve örgütlenmenin göze çarptığı bir sosyal yapıya sahiptir. Aile bu sosyal düzenin çekirdeği durumundaydı. Temel esas kan akrabalığına dayanıyordu. Türklerin dünyanın dört bir yanına dağılmış oldukları hâlde kimliklerini korumuş olmaları Hunlardan bu yana aile yapısına verdikleri önemden kaynaklanmaktadır. Bu durumun en iyi kanıtı ise Türk dilindeki akrabalık ifadelerinin çokluğudur. Sanıldığının aksine geniş aile tipinde değil, çekirdek aile tipinde bir örgütlenme söz konusudur. Dışarıdan evlenme (exogami)nin esas olduğu ve evlenen oğulların hisselerini alıp yeni aile kurmak üzere baba evinden çıktıkları, baba evinin ise en küçük oğula kaldığı bir yapı bulunmaktadır.

Türk devletlerinde hükümdarlar çeşitli unvanlar taşımışlardır. Bunlar; şanyü, tanhu, han, yabgu, ilteber, erkin ve kağandır. Bunlar arasında kağan, Türk tarihinde en yaygın olarak kullanılan unvandı.

Satraplık, Perslerde eyalet sistemini ifade etmektedir. Eyaletin başında bulunan satraplar, merkezden gönderilen denetleyici memurlar tarafından kontrol altında tutulurdu. Balbal, ölen savaşçıların kurgan denilen mezarlarının etrafına dikilmiş, savaşçının öldürdüğü düşmanları simgeleyen, genellikle bir taş parçasının üzerine yontulmuş bir elinde kılıç, diğer elinde şarap kadehi tutan savaşçı figürlerinden oluşan heykellere verilen addır. Türkler’de şaman sözcüğü yerine Kam sözcüğü kullanılmıştır ve dinî törenleri yöneten kişiye Kam denilmektedir. Könili, adaletin karşılığı olarak kullanılır. Hükümdarın ve dolayısıyla devletin adil olması, adalet dağıtması şarttır. Börü ise Süvari ağırlıklı Türk ordusudur.

Arkeoloji ve tarih araştırmalarının bugünkü verilerine göre Avrupa henüz Paleolitik Çağ’ı yaşarken İran, bakırı kullanmasını, hayvanları evcilleştirmesini, topraktan faydalanmasını biliyordu. Elamlılar, Akkadlarla ilişkilerinin arttığı dönemde bile Sami ırkın özelliklerini çok fazla benimsememişlerdir. Samiler kadına herhangi bir hak tanımadıkları hâlde, Elamlılar kadını erkek kadar ve hatta ondan üstün haklara sahip olarak görmüşlerdir. Pers İmparatorluğu’nun ömrü kısa olmakla beraber, geniş bir alanda, çok sayıda halkı yönetmek için otoriter ama adaletli bir yönetim sistemi kurdukları bilinmektedir.

Karasuk Andronovo kültüründen sonra ortaya çıkmıştır.

Chouluların ekonomik yapıları, inançları, yönetim ve sanat anlayışları Türklerle benzerlikler göstermektedir.

İskitlerin Orta Asya tarihine ilişkin en önemli yönü bu bölgeye ait kültür değerlerini daha batıya taşımasıdır.

Türklerin tarım yaptıkları araziye Tarıglak adı verilir.

Bilinen ilk Hun hükümdarı Teoman'dır.

Çin Seddi Shih Huang Ti tarafından yaptırılmıştır.

Mete Hunlardan toprak talep eden Tunguzları yenmiş, Tanrı Dağları ve Kansu bölgesindeki Yüeçilere önemli darbeler indirmiştir.

Mu-kan Kağan iktidarı boyunca hemen her alanda devleti üst düzeye taşıyan, Juan Juanlara son darbeyi indirmiş, Kitanlar ve Çin üzerinde de egemenlik kurmuştur.

I.Gök-Türk Devleti 630'da yıkılmıştır.

Asya Hunlarında boylar birliğine Budun adı verilir.