UYGARLIK TARİHİ I

Höyük: İnsanoğlunun bin yıllar boyunca aynı yerde üst üste kurmuş olduğu yerleşmelerin yıkıntılarının oluşturduğu yapay tepedir.

Neolitik Çağ’ın önde gelen yerleşmeleri içinde en ünlüsü Çatalhöyüktür. Konya’nın 52 km güneydoğusunda, Çumra ilçesi yakınlarındaki höyük, 450 x 275 m. boyutlarında ve 17 m yüksekliğindedir. Burası, binden fazla konuta sahip, 5-10 bin kişinin yaşadığı hesap edilen Yakın Doğu’nun bilinen en büyük kasabalarından biridir.

Taş Devri’nden Maden Devri’ne geçiş dönemi olarak tanımlanan Kalkolitik Çağ’ın en belirgin özelliği, taş aletlerin giderek azalması ve madenciliğin gelişmesidir.

Akkad İmparatorluğu’nun kurucusu I. Sargon ve Naram-Sin’e ait yazılı belgelerde adının geçmesiyle birlikte Anadolu Ön Tarih / Protohistorik Çağı’na girmiştir. Bu yazılı belgelerde Anadolu toprakları için Hatti Ülkesi adı kullanılmıştır. Bu isim Anadolu’nun bugün için bilinen en eski ismidir. Hattiler, daha sonra kurulan Hitit Devleti’nde nüfusun büyük çoğunluğunu oluşturmuşlardır.

Karum: Liman ve rıhtım anlamına gelen yerleşmelerdir. Bu yerleşmelerde Assurlu tüccarlar belirli bir serbesti içinde yaşayıp ticaret yapmaktaydılar.

Kuşşaralı Labarna, Hattuş kentini başkent yapıp, kente Hattuşa, kendine de Hattuşili (Hattuşalı) adını verdi (İ.Ö. 1650-1620). Böylece feodal ve teokratik Hitit Devleti kuruldu.

Kadeş Antlaşması: Tarihin bilinen ilk büyük antlaşmasıdır. Hitit ile Mısır devletleri arasında İ.Ö. 1270 yılında imzalanmıştır. Antlaşma metni o zamanın diplomatik yazı dili olan Akad ve Mısır dillerinde hazırlanmıştır. Antlaşma II. Ramses ile Hitit tahtına çıkan III. Hattuşili arasında imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre Mısır ve Hitit ülkeleri arasında iyi barış ve iyi kardeşlik sonsuz olacaktır. Mısır ülkesinin kralı, Hatti ülkesine sonsuza kadar hiç saldırmayacak; Hatti ülkesinin kralı, Mısır ülkesine sonsuza değin saldırmayacaktır.

Birbirlerine komşu ve akraba olan feodal beyliklerin Assur’a karşı büyük bir mücadelesi sonucunda İ.Ö. 9. yüzyılın ortalarında başkent Tuşpa (Van Kalesi ve Eski Van şehri) olmak üzere Van ovasında merkezî Urartu Krallığı kurulmuştur.

Megaron: Batı Anadolu ve Ege dünyasında İ.Ö.3. binyıldan itibaren kullanılan, önde, dar kısa taraflarında bir giriş holü ve arkada ocaklı büyük bir salondan oluşan dikdörtgen planlı yapılardır.

Taş Devri'nden Maden Devri'ne geçiş dönemi olarak tanımlanan Kalkolitik Çağ'ın (Bakır Taş Çağı - İ.Ö. 5500-3200/3000) en belirgin özelliği, taş aletlerin giderek azalması ve madenciliğin gelişmesidir. İlk kullanılan maden bakır olmuştur. Bu çağ insanların yaşamında tarım, avcılığa oranla çok önemli bir yer kaplamaya başlamış, tamamen tarımcı toplumlar ortaya çıkmıştır. Uygarlık tarihi açısından İleri Üretimci Topluluklar Dönemi ya da Gelişkin Köy Dönemi şeklinde de tanımlanan bu çağ, Erken ve Geç olmak üzere iki ana evrede incelenmektedir.

Erken Neolitik Çağ'a ait yerleşimlerin çoğu Anadolu'nun güney kesiminde, Toroslar'ın güney ve kuzey eteklerinde kurulmuştur. Farklı bölgesel özellikler taşıyan bu kültürler, mimari tarz, çanak çömlek yapım ve bezeme tekniği, beslenme alışkanlıları gibi özellikleriyle birbirinden ayrılmaktadır. Konya Ovası'nda Çatalhöyük-Doğu, Beyşehir yakınlarında Erbaba, Mersin şehir merkezinde Yumuktepe, Niğde'de Köşkhöyük, Burdur yakınlarında Kuruçay, Höyücek, Antalya'da Bademağacı, Çukurova ve Amik Ovası, Edirne yakınlarında Hocaçeşme, Diyarbakır yakınlarında Çayönü, Şanlıurfa-Birecik yakınlarında Mezraa Teleilat Erken Neolitik Çağ'ın önde gelen yerleşmeleridir. Bunlar içinde en ünlüsü Çatalhöyük'tür.

İlk Tunç Çağı, Geç Kalkolitik Dönemi'nin sonlarından Anadolu'da yazının kullanımına kadar olan süreyi kapsamaktadır (İ.Ö. 3200/3000-2000). Toplumların daha iyi örgütlendiği bu çağda yöneticiler güçlü bir sınıf olarak ortaya çıkmıştır ve Anadolu bu yöneticilerin önderliğinde feodal sistemin egemen olduğu irili ufaklı birçok beylik arasında paylaşılmıştır. Tapınak, saray ve idari binalara sahip, çevresi sularla tahkim edilmiş anıtsal girişli yerleşmeler bu çağ için karakteristiktir.

Vabartum, konukevi anlamına gelen, tüccarların ana merkezler arasında konakladıkları, belki mallarını geçici olarak depoladıkları bir çeşit kervansaraydır.

Luviler, Hint-Avrupalıı bir topluluktur. Anadolu'nun batı, güneybatı ve güney bölgelerine yayılmışlardır. İ.Ö. 2300 yıllarına doğru Balkanlar üzerinden Anadolu'ya girdikleri kabul edilir. Ancak bu göç hareketi tartışmalıdır.

Hitit dini, bütün Eskiçağ toplumlarında görüldüğü gibi çok tanrılı bir dindi. Çivi yazılı bir belgede bu kalabalık tanrılar topluluğu Hatti ülkesinin bin tanrısı biçiminde tanımlanmıştır. Bu tanrılar, Hitit Devleti’nin bünyesinde yer alan farklı etnik gruplar gibi değişik kökenliydiler. Bunlar; Hurri, Hatti, Hint-Avrupa, Luvi, Kuzey Mezopotamya, Kuzey Suriye hatta İndo Ari ırktan olan tanrılardan oluşmaktaydı. Burada Hitit egemenlik sahası içindeki tüm halkların tanrıları panteona dahil edilerek farklı kültürlere mensup halk tek bir din çatısı altında birleştirilmiştir.

Anadolu’da Demir Çağı’nda (İ.Ö. 1200-547/546) ortaya çıkan yeni siyasi oluşumda Geç Hitit Kent Devletleri, Urartu Krallığı, Frig Krallığı ve Lidya Krallığı en önemli rolleri oynamıştır. Sümerler ise İ.Ö. 4000-2000 yılları arasında Mezopotamya'da varlığını sürdürmüştür.

Güneyden gelen Assur tehlikesi ve baskısı, birbirlerine komşu ve akraba olan feodal beylikleri aralarında Assur’a karşı güç birliği yapmaya yöneltmiştir. Etnik birliğin de sağladığı büyük avantajla kısa sürede beylikler arasında birleşme sağlanmış, önce Uruatri daha sonra Nairi feodal beylikler konfederasyonu oluşturularak Assur’a karşı büyük bir mücadele başlamış, sonuçta İ.Ö. 9. yüzyılın ortalarında başkent Tuşpa (Van Kalesi ve Eski Van şehri) olmak üzere Van ovasını da merkezî Urartu Krallığı kurulmuştur.

Tümülüs (Frigler): Kral ve soylu kişiler için yapılmış, çoğu kez altında ahşap ya da taştan bir mezar odası bulunan yığma toprak ya da taştan mezar anıtı.

Hilani (Hitit): Ön cephesinde sütünlarla taşınan revağı olan Kuzey Suriye mimarisine özgü, dikdörtgen planlı, girişi uzun duvar üzerinde bulunan çok katlı yapı.

Megaron: Batı Anadolu ve Ege dünyasında İ.Ö.3. binyıldan itibaren kullanılan, önde, dar kısa taraflarında bir giriş holü ve arkada ocaklı büyük bir salondan oluşan dikdörtgen
planlı yapılardır.

Lidyalıların dilleri Hint-Avrupa kökenlidir. Likçe ve Luviceye benzer. Tam olarak çözümlenememiştir. Alfabeleri 26 harflidir ve bu harflerden bazıları Frigce ve Yunancadaki harflerle benzerdir.

Anadolu'da Paleolitik Çağ'ın en eski yerleşmeleri İstanbul'da Küçükçekmece Gölü'nün 1.5 km kadar kuzeyinde yer alan Yarımburgaz Mağarası ile Antalya'nın 27 km kuzeybatısında Şam Dağı'nın Akdeniz'e bakan yamaçlarında bulunan Karain Mağarasıdır.