UYGARLIK TARİHİ I

Anadolu’da Paleolitik Çağ’ın en eski yerleşmeleri İstanbul’da Küçük Çekmece Gölü’nün 1.5 km kadar kuzeyinde yer alan Yarımburgaz Mağarası ile Antalya’nın 27 km kuzeybatısında, Şam Dağı’nın Akdeniz’e bakan yamaçlarında bulunan Karain Mağarası’dır.

Konya Ovası’nda Çatalhöyük-Doğu, Beyşehir yakınlarında Erbaba, Mersin şehir merkezinde Yumuktepe, Niğde’de Köşkhöyük, Burdur yakınlarında Kuruçay, Höyücek, Antalya’da Bademağacı, Çukurova ve Amik Ovası, Edirne yakınlarında Hocaçeşme, Diyarbakır yakınlarında Çayönü, Şanlıurfa-Birecik yakınlarında Mezraa Teleilat Erken Neolitik Çağ'ın önde gelen yerleşmeleridir.

Çatalhöyük, binden fazla konuta sahip, 5-10 bin kişinin yaşadığı hesap edilen Yakın Doğu’nun bilinen en büyük kasabalarından biridir. Çatalhöyük halkı, köy aşamasını geçmiş, bir kent uygarlığı yaratmıştır. Höyüğün bulunduğu bölgede tarım ve hayvancılık için elverişli otlaklar ve sulak arazilerin varlığı, obsidyen yataklarına yakınlık, çevresinin ormanlarla kaplı olması gibi olumlu çevresel koşullar, Çatalhöyük sakinlerinin ileri bir uygarlık yaratmalarında çok etkili olmuştur.

Toplumların daha iyi örgütlenebildiği bu çağda yöneticiler güçlü bir sınıf olarak ortaya çıkmıştır ve Anadolu bu yöneticilerin önderliğinde feodal sistemin egemen olduğu irili ufaklı birçok beylik arasında paylaşılmıştır. Tapınak, saray ve idari binalara sahip, çevresi surlarla tahkim edilmiş anıtsal girişli yerleşmeler bu çağ için karakteristiktir.

Dönem içinde gelişen madencilik teknikleri çerçevesinde Anadolu’da biri Troya yöresinde, diğeriyse Orta Anadolu ve Karadeniz bölgeleri arasında yer alan iki yerel madencilik okulunun bulunduğu anlaşılmaktadır. Troya, Alacahöyük, Hasanoğlan, Mahmatlar, Horoztepe, Eskiyapar, İkiztepe ve Aslantepe kazılarından çıkan maden buluntuları, bugün Anadolu Uygarlıkları’nın en seçkin örneklerini oluşturmaktadır.

I. ve III. maddeler Orta Tunç Çağı özelliklerindendir.

Doğu Anadolu’nun sahip olduğu demir ve bakır gibi ham madde kaynakları, bunlardan işlenmiş mal stokları, toprak ürünleri ve hayvan sürüleri İ.Ö. 13. yüzyıldan itibaren Ön Asya’da büyük bir imparatorluk kurma uğraşı veren Assur’un askerî seferlerini bu topraklar üzerine yoğunlaştırmasına neden olmuştur. Assur’un amacı, bu bölgede devamlı ve kalıcı bir egemenlik kurmak yerine, bölgedeki zengin kaynakları belirli sürelerde düzenleyeceği yağma seferleriyle ele geçirmek, bu topraklarda yaşayan toplumları baskı altında tutarak vergiler yoluyla sömürmek, böylece ekonomisi için sürekli bir kaynak oluşturmaktı.

Hurriler; İ.Ö. 3. bin yılın sonlarında çivi yazılı belgelerde isimlerine rastlanan ve Doğu Anadolu’ya İlk Tunç Çağı kültürünü getiren Kura-Aras Bölgesi halklarıdır. Hint Avrupa ve Sami gruplarından farklı, kendine özgü bir dil olan Hurca konuşmaktadırlar. Bu dil, kuzeydoğu Kafkas dilleri ile akrabadır.

Bo¤azköy’ün yanında anıtsal ölçekli mimarisi ile öne çıkan diğer önemli Hitit kentleri arasında Boğazkale yakınlarında bir kült merkezi olan Alacahöyük, Tokat-Zile’de bir sınır beyinin yaşadığı Maşathöyük (Tapigga) ve Sivas yakınlarındaki Kuşaklı (Sarissa) sayılabilir. Yozgat yakınlarındaki Alişar, Çorum’da Ortaköy (Sapinuva) güneyde Tarsus Gözlükule (Tarzi), Mersin-Yumuktepe ve Mut yakınlarındaki Kilisetepe önde gelen diğer Hitit merkezleridir.

Hitit, Luvi, Arami ve bir kısım Hurri kökenli halklarca kurulmuş olan Geç Hitit Kent Devletleri ya da Suriye-Hitit Beylikleri olarak tanımlanan bu devletler şunlardır: Malatya çevresinde Milidia; Adıyaman yöresinde Kummuh; Kahramanmaraş ve Gaziantep yöresinde Gurgum ve Kargamış; İslahiye dolaylarında Sam’al; Çukurova bölgesinde Que ve Hilakku; Amik Ovası dolaylarında Pattin; Adana-Kadirli yöresinde Asitavanda; Kayseri, Niğde ve Nevşehir civarında Tabal.

Urartu Devleti’nin resmî dili Urartuca idi. Bu dilin temel özelliği Türkçenin de dahil olduğu bütün Asianik diller gibi bitişken oluşudur. Tek akrabası Hurricedir ve her iki dil de Kuzeydoğu Kafkasya dil ailesindendir. Ön Asya’daki diğer halklar gibi Urartular da çivi yazısı kullanmışlardır. Ayrıca mühürler ve kap kacak üzerinde resim yazısı da kullanılmıştı.

Friglerde inhumasyon ve kremasyon olmak üzere iki tip ölü gömme gelene¤i uygulanmıştır. Frig soyluları, ya tümülüs mezarlara ya da kayalara oyulmuş oda mezarlara gömülmekteydi. Tümülüs mezarlar, Anadolu’da daha önce görülmediği için, bu uygulamanın Frigler tarafından Avrupa’daki memleketlerinden getirildiği düşünülmektedir. Bu tip mezarlar, Doğu Avrupa ile Karadeniz’in kuzey ve doğusundaki topraklarda en azından İ.Ö. 2. binyıldan beri ortak bir özellik olarak bilinmektedir. Tek kişilik ve bir defa kullanılan tümülüs mezarlarda mezar odası ahşaptan bazen de basit bir çukur şeklinde yapılmıştır.

Mezar odalarını taştan inşa edenler Lidyalılardır.

İnsan denen canlının kültürel bir varlık olarak ortaya çıktığı, insanlık tarihinin başlangıç evresini oluşturan Paleolitik Çağ /Yontma Taş Devri, Besin Toplayıcılığı Dönemi olarak da tanımlanmaktadır. Doğru yanıt B'dir.

Batman ili Kozluk ilçesi yakınlarında yer alan Hallan Çemi Höyüğü, Neolitik Çağ’ın hiç bilinmeyen en erken evreleri konusunda yeni bilgiler sağlayan, Anadolu’nun bugüne kadar saptanmış en eski köyüdür. Doğru yanıt D'dir.

Kilin elle şekillendirilip ateşte pişirilmesiyle elde edilen çanak çömleğin kullanılmaya başlandığı çağ Erken Neolitik Çağ'dır. Doğru yanıt B'dir.

Geç Neolitik Çağ döneminde Anadolu’nun gerçek üretimci köylü toplumları ortaya çıkmıştır. Ekonomide avcılık, önemini giderek yitirirken hayvan besiciliği ve özellikle tarım gelişmiştir. Çanak çömlek yapımı iyice yaygınlaşmıştır. Değişen yaşam şekli, etkisini sanatta da göstermiştir. Önemini yitiren av sahnelerinin yerini, toprağın bereketini kadının doğurganlığı ile özdeşleştirilen Toprak Ana / Ana Tanrıça almıştır. Doğru yanıt A'dır.

Erken Kalkolitik Çağ'ın en önemli özelliği taş aletlerin yanında Neolitik Çağ’da başlayan bakır teknolojisinin gelişimini artırarak bakır kullanımının yaygınlaşmasıdır. Diğer önemli bir özellik ise özgün boya bezemeli çanak çömlek geleneğinin ortaya çıkmasıdır. Doğru yanıt C'dir.

Anadolu’nun zenginliğini fark eden Assurlu tüccarlar, Anadolu’nun altın ve gümüşünü elde edebilmek için Mezopotamya ile Anadolu arasında yoğun bir ticaret ağı kurmuştur. Bu ticaretin Anadolu’ya sağladığı en büyük kazanç Assurlu tüccarlardan yazıyı öğrenmeleri olmuştur (İ.Ö. 2000/1900). Yazının Anadolu’ya girmesiyle Anadolu Uygarlık Tarihi’nin ikinci evresi, yani Anadolu’nun Tarihî Çağları başlamıştır. Doğru yanıt E'dir.

Mezopotamya ile başlayan örgütlenmiş, güçlü ticari ilişkiler ve yazının ortaya çıkması Orta Tunç Çağ'ı dönemine damga vuran en önemli gelişmelerdendir. Doğru yanıt D'dir.

Eski Assur Ticaret Kolonileri Çağ'ında ki ticaret düzeninde iki tip ticaret merkezi kurulmuştur. Bunlardan ilki ve önemli olanı Anadolu’da bu dönemin siyasi erkleri olan beyliklerin yakınlarında kurulmuş olan Assurca karum denen büyük pazar yerleridir. Diğer merkez ise Assurca vabartum denen yerleşmelerdi. Doğru yanıt C'dir.

Konuk anlamına gelen vabartum, tüccarların ana merkezler arasında konakladıkları, belki mallarını geçici olarak depoladıkları bir çeşit kervansaraydır. Doğru yanıt A'dır.

Potern (yeraltı geçidi); taş temelli, kerpiç bedenli surların altında açılan, bir tehlike anında veya ana kapının açılmaması gerektiği durumlarda, gizlice şehrin dışına çıkmayı sağlamak amacıyla kullanılan gizli geçitlerdir. Doğru yanıt B'dir.

Anadolu’da Paleolitik Çağ’ın en eski yerleşmeleri İstanbul’da Küçük Çekmece Gölü’nün 1.5 km kadar kuzeyinde yer alan Yarımburgaz Mağarası ile Antalya’nın 27 km kuzeybatısında, Şam Dağı’nın Akdeniz’e bakan yamaçlarında bulunan Karain Mağarası’dır.