UYGARLIK TARİHİ I

Köylerin birleşmesiyle kabile niteliğindeki yönetim birimleri olan nomeler oluşmuştur. Her nomenin bir yerel tanrı ya da tanrıçası vardı. İ.Ö. 3400’den sonraki yıllarda nomeler aralarında birleşerek Aşağı Mısır Krallığı ve Yukarı Mısır Krallığı olmak üzere iki krallık oluşturmuşlardır. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Ülkenin gerçek birleştiricisinin Narmer olduğu sanılmaktadır. Hierokonpolis’te bulunmuş olan, tapınağa adak olarak sunulmuş Narmer Levhası adı verilen levhadaki kabartmalarda, Yukarı Mısır’ın tacını giyen Kral Narmer Delta Bölgesi’ni ele geçirip, bir reisi esir alırken betimlenmiştir. Kral, levhanın diğer tarafında da Aşağı Mısır’ın tacını giymiş şekilde resmedilmiştir. Doğru cevap C seçeneğinde verilmektedir.

3. Sülale’nin ikinci kralı Coser (İ.Ö. 2630-2611)’in veziri İmhotep tarafından Sakkara’da yapılan basamaklı piramit firavun mezarlarının ilk görkemli örneğidir. İmhotep’in birçok unvanı yanında baş heykeltıraş unvanı da vardı. Büyük saygı gören İmhotep Yunan-Roma Dönemi’nde de şifa dağıtan bir tanrı olarak tanınmıştı. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.

İ.Ö. 1985 civarInda I. Amenemhet (İ.Ö. 1991-1962)’in tahta el koyması ile 12. Sülale başlar. Amenemhet, Orta Mısır’daki Lişt kentinde yeni bir başkent kurmuştur. Teb kenti de Yukarı Mısır’ın yönetim merkezi olarak kalmıştır. Amenemhet, firavunun ölümünden yani kendi ölümünden sonra tahtın el değiştirmesini kolaylaştırmak için, oğlunu tahta ortak ederek yeni bir gelenek başlatmıştır. Doğru cevap B seçeneğinde verilmektedir.

Yeni Krallık Dönemi, 18. Sülale’den I. Ahmose’nin Hiksosları yenip Mısır’da siyasal birliği tekrar kurmasıyla başlar. Doğru cevap B seçeneğinde verilmektedir.

III. Amenofis (İ.Ö. 1390-1353) Dönemi Yeni Krallığın en parlak dönemidir. III. Amenofis, Kas ve Mitanni prensesleriyle evlenmiş ve barış güçlendirilmiştir. Babil Akkadçası diplomasi dili olarak kullanılmaya başlanır. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.

Gregoryen Takvimi; Miladi takvimin yanlış olduğunu düşündüğü yerlerini düzeltmek için Papa XIII. Gregor tarafından yaptırılan takvimdir. 1582 yılında kabul edilmiştir Julien takvimine 10 gün ilave edilmiştir; 5 Ekim günü, 15 Ekim olarak kabul edilmiştir. O gün cumadır ve bu değişmemiştir. Güneş sistemi takvimler içinde yanlışı en az olan takvimdir. Bir senede 24 saniye hata oluşur yani takvim hesaplamasında 1 günlük hatanın ortaya çıkması için 3600 yıl geçmesi gerekir. Jülyen ve Gregoryen takvimlerini birbirine çevirmek için 13 gün ilave etmek ya da çıkarmak gerekir. Bunun nedeni iki takvim arasındaki farkın her 400 yılda 1 gün artmasıdır. 2100 yılından sonra bu fark 14 güne çıkacaktır. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Mısır hiyeroglifi temelde resim biçimindedir. En basit düzeyde hiyeroglif, yazıcının ifade etmek istediği nesnenin resmedilmesi biçiminde oluşmuştur. Buna piktogram denir. Bir insan anlatılacaksa insan resmi, balık anlatılacaksa balık resmi çizilirdi. Piktogramın sesi aynı zamanda uzun bir sözcüğün içinde hece olarak da kullanılabilirdi. Piktogramlar, soyut kavramları da temsil edilebilirdi. Örneğin bir papirus rulosu, “yazmak” anlamındadır. Doğru cevap C seçeneğinde verilmektedir.

Mısır kralları İ.Ö. 3000’lerde kerpiçten yapılmış “mastaba” adı verilen mezarlara gömülmüşlerdir. Dik bir kuyu içinde, zemin seviyesinin altında bir mezar odası bulunur. Mezar odasının tam üzerinde zemin seviyesinde dikdörtgen planlı, kerpiç ya da taştan bir yapı yer alır. Yapının doğu yüzüne ölünün ruhunun (Ka) geçebileceğine inanılan sahte kapı yapılırdı. Burası aslında küçük bir odaydı. Kapının üzerinde ölünün unvanı ve adı yazılırdı. Doğru cevap D seçeneğinde verilmektedir.

Mumyalar hazırlanırken öncelikle vücut yıkanıyordu. Daha sonra özel bir masaya yatırılıyordu. Burun deliğinden çengele benzeyen bir alet yardımı ile beyin ve iç organlar dışarı çıkarılırdı. Vücut içindeki yumuşak kısımların çıkarılmasının nedeni çürümeyi önlemekti. Göz ve yanakların çökmemesi için bu yumuşak kısımlara keten tamponlar konulur, ölünün göz kapakları da kapatılırdı. Karnın sol alt kısmında küçük bir yarık açılarak mide, karaciğer, akciğer ve bağırsaklar çıkarılıyordu. Kalp vücut içinde bırakılıyordu. Bu organlar natron ile kurutulduktan sonra kanopik adı verilen 4 adet vazo içine konulurdu. Bu vazolar Osiris ve İsis’in oğlu olan Horus’un 4 oğlunun başını temsil eden figürler şeklindeydi. Çakal başlı Duamutef mideyi, şahin başlı Kebehsenuf bağırsakları, maymun başlı Hapy akciğeri, insan başlı olan İmset karaciğeri korurdu. Natron; karbonat, bikarbonat, klorid ve sodyum sülfat karışımı. Nil Nehri’nin kenarında doğal olarak bulunuyordu. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Erken Devir (İ.Ö. 3000-2650) (1-2. Sülaleler) sonlarında Mısır’ın sınırları güneyde Birinci Çağlayan’a kadar uzanmıştı. Bu dönemde Mısır merkezî devlet yönetimi oluşturulmuş ve yüzyıllarca kullanılacak olan krallık modeli geliştirilmiştir. Daha önemli bir gelişme, hiyeroglif yazının geliştirilmiş olmasıdır. Ayrıca Mısır sanatı da klasik biçimlerine kavuşmuştur.

İ.Ö. 1985 civarında I. Amenemhet (İ.Ö. 1991-1962)’in tahta el koyması ile 12. Sülale başlar. Amenemhet, Orta Mısır’daki Lişt kentinde yeni bir başkent kurmuştur. Teb kenti de Yukarı Mısır’ın yönetim merkezi olarak kalmıştır. Amenemhet, firavunun ölümünden yani kendi ölümünden sonra tahtın el değiştirmesini kolaylaştırmak için, oğlunu tahta ortak ederek yeni bir gelenek başlatmıştır. 

A ve E şıkları Eski Krallık, B ve D şıkları ise Yeni Krallık Devrinin özelliklerini yansıtmaktadır. Doğru yanıt C'dir.

III. Amenofis’in oğlu IV. Amenofis (İ.Ö. 1352-1335), İ.Ö. 1350’lerde Mısır’ın geleneksel tanrıları yerine Güneş (Aton) monoteizmini (tektanrıcılık) yerleştirerek dinde reform yapmak istemiştir. Bu bir güneşe tapma kültüydü. IV. Amenofis olan ismini “Aton’un hizmetkârı” anlamına gelen Eknaton olarak değiştirmiştir. Aton için Teb kentinde ilk tapınak yapıldı. Başkent Orta Mısır’da yeni kurulan Akhetaton (bugünkü Tell el-Amarna) kentine taşındı. Burada yapılan Aton Tapınağı’nın üzeri, diğer Mısır tapınaklarının aksine gökyüzüne doğru açık bırakılmıştı. Doğru yanıt E'dir.

Kadeş Savaşı sonucunda II. Ramses büyük bir zafer kazandığını iddia etmesine rağmen, Hitit kaynaklarına göre yenilgiden şans eseri kurtulmuş ve savaşta başarı sağlayamamıştır. İ.Ö. 1270 yılında II. Ramses ve Hitit Kralı III. Hattuşili arasında yapılan Kadeş Barış Antlaşması, tarihte iki devlet arasında yapılan ilk yazılı antlaşmadır. Antlaşmaya göre Kuzey Suriye Hititlerde kalmıştır. Doğru yanıt E'dir.

Mısır, diğer Ön Asya krallıkları gibi mutlak bir krallıktı. Firavun sözcüğü büyük ev anlamındadır. Bu sözcüğün kral anlamında kullanılması Yeni Krallık Dönemi’nden itibaren kabul görmüştür. Firavun, tanrıların yanında gösterilir ancak tanrı değildir. Tanrının yeryüzündeki temsilcisidir. Horus’u temsil eder, Güneş Tanrısı “Ra” nın oğludur. Orta Krallık zamanında firavunlar tanrı olarak görülmez, aksine firavunluğunun tanrılar tarafından onaylanması gerekirdi. Yeni Krallık zamanında yaşayan firavunlar ise tanrısallaştırılmıştır. Firavun, tanrının temsilcisi olarak toprakların, malların ve insanların sahibidir. Firavunun insanların hizmetinde besleyici olma, hak hukuk sağlama ve savaşçılık gibi işlevleri olması gerekiyordu. Hükümdar, uyruklarını beslemekle ve ihtiyaçlarına göre donatmak, adaleti sağlamak ve yasaları yapmak ile görevlidir. Aynı zamanda ordunun başkomutanıdır. Tanrıların tapınaklarını inşa etmek, genişletmek, aynı zamanda da kültlerine nezaret etmek zorundadır. Firavunun tanrılardan aldığı meşruiyeti genellikle babadan oğula ya da kardeşten kardeşe geçer. Erkek vâris olmaması durumunda kraliyet ailesinden bir kızla evlenen erkek krallığa sahip olabilirdi.

Firavundan sonra en önemli kişi, firavunun yardımcısı olan vezirdi. Merkezden atanan eyalet valileri, kral adına ülkeyi yöneten vezire karşı sorumluydular. Vezir, aynı zamanda başyargıçlık görevini yürütüyordu, ekonomiden, hazineden ve bütün yapı işlerinin denetiminden sorumluydu. Doğru yanıt D'dir.

Hiyeroglif yazı (Eski Yunanca: hieros: kutsal, graphikos: oyma=hieroglyphikos) özellikle kutsal metinlerin taşa kazınmasında kullanılan resmî bir yazıydı. Mısır yazılı belgelerinin büyük bir kısmını oluşturan yönetim ve hukuk metinlerinin yazımında gün geçtikçe en yaygın hiyeroglif işaretleri kısaltılarak kullanılmaya başlandı. Zamanla bu kısaltmalar çoğalınca hiyerogliften tümüyle farklı bir yazı olan hiyeratik yazı ortaya çıktı. Hiyeroglif yazıya göre çok daha kısa sürede yazılabiliyordu. Hiyeratik yazı İ.Ö. 200’e kadar kullanılmıştır. İ.Ö. 700’den sonra hiyeratik yazının basitleştirilmiş hâli olan demotik (Eski Yunanca: demotikos: halkla ilgili) denilen halk yazısı ortaya çıkmıştır. Bu yazı halkla ilgili hukuki metinlerde kullanılmıştır. İ.S. 3. yüzyıldan itibaren demotik yazının yerine kopt yazısı denilen bir yazı türü kullanılmıştır. Doğru yanıt A'dır.

Piramitlerin iki ana türü vardı: Basamaklı piramitler ve Gerçek piramitler. Gerçek piramitler 4. Sülale’den itibaren yapılmaya başlanmıştır. Bunlar basamaklı piramitlerin gelişmesi sonucu ortaya çıkmışlardır. Basamaklı piramitten, gerçek piramit mezar anıtlarına geçiş, 4. Sülale’nin ilk firavunu Snefru’nun Memfis’in 50 km kuzeyindeki Meidum’da ve Dahşur’da yaptırdığı piramit mezarlarda görülebilmektedir. Doğru yanıt B'dir.

Yeni Krallık zamanında tapınaklar, büyük tanrılara adananlar ve ölü kültü ile ilgili mezar tapınakları olmak üzere iki tiptir. Firavun Hatflepsut’un Deir el-Bahri’de Krallar Vadisi’nde bulunan teraslı tapınağı ve II. Ramses’in Ramseseum’u ölü kültü ile ilgili tapınaklardır.

Karnak ve Luksor tapınakları ise büyük tanrılara adanan tapınakların en güzel örnekleridir. Doğru yanıt D'dir.

Belli başlı Mısır tanrıları şöyleydi: Gök Tanrıçası Nut; Yer Tanrısı Geb; Hava Tanrısı Şu; Gökyüzü Tanrısı Şahin Başlı Horus, Güneş tanrıları şahin ya da şahin Başlı Ra, Amon ve Aton; Ay Tanrısı Hons; Timsah ya da Timsah Başlı Suların Tanrısı Sobek; Apis Boğası; Balıkçıl Kuşu Başlı Yazma ve Sayma Tanrısı Thoth; Yaban Eşeği Başlı, Düzensizliğin, Çöllerin, Fırtınaların ve savaşın Tanrısı Set; Mumyalama ile ilgili Nekropolis Tanrısı, Çakal Başlı Anubis; Ölüm ve Öbür Dünya Tanrısı Osiris; Osiris’in Karısı Koruyucu Tanrıça İsis; Aslan ya da Kedi Başlı Savaş Tanrıçası Bastet; Mumya Biçimli İnsan Şeklinde Bereket Tanrısı Min; Aile Tanrısı ve Genç Kızların Koruyucusu Bes; Su Aygırı ve Hamile Kadın Vücudu Karışımı Olan Hamile Kadınların Koruyucusu Taveret, Doğruluk ve Adalet Tanrıçası Ma’at. Doğru yanıt A'dır.

Öncelikle vücut yıkanıyordu. Daha sonra özel bir masaya yatırılıyordu. Burun deliğinden çengele benzeyen bir alet yardımı ile beyin ve iç organlar dışarı çıkarılırdı. Vücut içindeki yumuşak kısımların çıkarılmasının nedeni çürümeyi önlemekti. Göz ve yanakların çökmemesi için bu yumuşak kısımlara keten tamponlar konuluyor, ölünün göz kapakları da kapatılıyordu.

Karnın sol alt kısmında küçük bir yarık açılarak mide, karaciğer, akciğer ve bağırsaklar çıkarılıyordu. Kalp vücut içinde bırakılıyordu. Bu organlar natron ile kurutulduktan sonra kanopik adı verilen 4 adet vazo içine konulurdu.

Hazırlanan mumya ahşap bir tabuta, ancak ölen kralsa biri altından diğer ikisi ahşaptan 3 tabut içine konurdu ve bu tabutların hepsi son kez taş bir lahitin içine yerleştirilirdi. Kanopik vazolar da yanına koyulurdu. Mumyalama işlemi toplam 70 gün sürerdi. Doğru yanıt B'dir.