UYGARLIK TARİHİ I

Mısır kültürü, Nil Vadisi’nde gelişmiştir. Dar ve birkaç km genişlikte olan vadi kuzeyde Delta Bölgesi’nden güneyde Assuan’daki birinci çağlayana kadar uzanıyordu. Mısır, kuzeydeki Aşağı Mısır (Nil Deltası) ve güneyde vadi boyunca uzanan Yukarı Mısır olmak üzere iki ayrı bölümden oluşur. Batı ve doğuda çöllerle, doğuda kıyıya paralel uzanan sıradağlarla, güneyi çağlayanlarla kuşatılmıştır. Bu bölgede bulunan kayalıklar geçişi zorlaştırmaktadır. Çağlayanların güneyinde ise Nubya yer almaktaydı. Ülkenin saldırıya en açık bölgesini kuzeyi oluşturmaktadır. Libya, Sina Yarımadası ve Suriye’ye Delta Bölgesi’nden geçitler vardır. Ülkenin bu şekilde dış dünyadan soyutlanmış olması homojen bir Mısır kültürünün oluşmasının ana nedenidir.

Günümüzden 12000 yıl önce Sahra’nın kuraklaşması ve çölleşmesi sonucunda bu bölgede avcılık ve toplayıcılıkla geçinen halklar Delta Bölgesi’ne ve Nil Vadisi’ne göç ettiler. Cilalı Taş Çağı da denilen Neolitik Çağ’da insanlar ilk köyleri kurmuşlar, hayvanları evcilleştirmişler, tarım yapmaya başlamışlar ve çanak çömlek üretmişlerdir.

3.Sülale’nin ikinci kralı Coser (İ.Ö. 2630-2611)’in veziri İmhotep tarafından Sakkara’da yapılan basamaklı piramit firavun mezarlarının ilk görkemli örneğidir. İmhotep’in birçok unvanı yanında baş heykeltıraş unvanı da vardı. Büyük saygı gören İmhotep Yunan-Roma Dönemi’nde de şifa dağıtan bir tanrı olarak tanınmıştı. 4. Sülale büyük piramitlerin dönemidir.

Firavun III. Senusret (‹.Ö. 1878-1841) Dönemi’nde Mısır o zamana kadarki en geniş sınırlarına ulaşmış, bugünkü Sudan’ın kuzeyindeki Nubya ele geçirilmiş, Libyalılarla yapılan savaş kazanılmıştır. Ayrıca Girit ve Suriye ile de ticaret ilişkileri içine girilmiştir. Mentuhoteb ve 12. Sülale firavunları, güçlerini göstermek için Nil’in Birinci ve İkinci Çağlayanları arasına bir dizi kale inşa etmişlerdir.

Mısır, diğer Ön Asya krallıkları gibi mutlak bir krallıktı. Firavun sözcüğü büyük ev anlamındadır. Bu sözcüğün kral anlamında kullanılması Yeni Krallık Dönemi’nden itibaren kabul görmüştür. Firavun, tanrıların yanında gösterilir ancak tanrı değildir. Tanrının yeryüzündeki temsilcisidir. Horus’u temsil eder, Güneş Tanrısı “Ra” nın oğludur. Orta Krallık zamanında firavunlar tanrı olarak görülmez, aksine firavunluğunun tanrılar tarafından onaylanması gerekirdi. Yeni Krallık zamanında yaşayan firavunlar ise tanrısallaştırılmıştır. Firavun, tanrının temsilcisi olarak toprakların, malların ve insanların sahibidir. Firavunun insanların hizmetinde besleyici olma, hak hukuk sağlama ve savaşçılık gibi işlevleri olması gerekiyordu. Hükümdar, uyruklarını beslemekle ve ihtiyaçlarına göre donatmak, adaleti sağlamak ve yasaları yapmak ile görevlidir. Aynı zamanda ordunun başkomutanıdır. Tanrıların tapınaklarını inşa etmek, genişletmek, aynı zamanda da kültlerine nezaret etmek zorundadır. Firavunun tanrılardan aldığı meşruiyeti genellikle babadan oğula ya da kardeşten kardeşe geçer. Erkek vâris olmaması durumunda kraliyet ailesinden bir kızla evlenen erkek krallığa sahip olabilirdi.

İ.Ö. 3000’lerde geliştirdikleri Mısır takvimi, Dünya Kültür Tarihi açısından önemli olmuştur. Nil Nehri’nin periyodik taşkınlarına dayanan bir takvimdir. Bu takvime göre bir yılda dörder aylık 3 mevsim (Taşkın, Ekin, Hasat) vardı. Buna dayanarak bir yılı 30 günlük 12 aya bölmüşler, buna 5 gün ekleyerek 365 günlük bir güneş yılı geliştirmişlerdir. Ancak 365 güne ilaveten altışar saatten 4 yılda bir oluşan “artık gün” olmadığı için Mısırlıların güneş yılı her dört yılda bir 1 gün geri kalıyordu. Daha sonra Julius Caesar bu takvime her dört yılda bir fazla gün ekleyerek, Mısır takviminin bir yıldaki 6 saatlik hatasını düzeltecektir. İ.S. 1582’de Papa XIII. Gregor tarafından yapılan düzeltme sonucunda, bugün hâlâ kullandığımız Gregoryen takvimi ortaya çıkmıştır.

Hiyeroglif yazı (Eski Yunanca: hieros: kutsal, graphikos: oyma=hieroglyphikos) özellikle kutsal metinlerin taşa kazınmasında kullanılan resmî bir yazıydı. Mısır yazılı belgelerinin büyük bir kısmını oluşturan yönetim ve hukuk metinlerinin yazımında gün geçtikçe en yaygın hiyeroglif işaretleri kısaltılarak kullanılmaya başlandı. Zamanla bu kısaltmalar çoğalınca hiyerogliften tümüyle farklı bir yazı olan hiyeratik yazı ortaya çıktı. Hiyeroglif yazıya göre çok daha kısa sürede yazılabiliyordu. Hiyeratik yazı İ.Ö. 200’e kadar kullanılmıştır. İ.Ö. 700’den sonra hiyeratik yazının basitleştirilmiş hâli olan demotik (Eski Yunanca: demotikos: halkla ilgili) denilen halk yazısı ortaya çıkmıştır. Bu yazı halkla ilgili hukuki metinlerde kullanılmıştır. İ.S. 3. yüzyıldan itibaren demotik yazının yerine kopt yazısı denilen bir yazı türü kullanılmıştır. Kopt Yazısı: Hristiyan Mısırlıların (kıpti) Yunan alfabesine yaptıkları 6 harflik ilave ile oluşan yazıdır.

Mısır kralları İ.Ö. 3000’lerde kerpiçten yapılmış mastaba adı verilen mezarlara gömülmüşlerdir. Dik bir kuyu içinde, zemin seviyesinin altında bir mezar odası bulunur. Mezar odasının tam üzerinde zemin seviyesinde dikdörtgen planlı, kerpiç ya da taştan bir yapı yer alır. Yapının do¤u yüzüne ölünün ruhunun (Ka) geçebileceğine inanılan sahte kapı yapılırdı. Burası aslında küçük bir odaydı. Kapının üzerinde ölünün unvanı ve adı yazılırdı. 3. Sülale zamanında oda genişletilmiş, 4. Sülale zamanında ise oda içine bir sunak eklenmiştir. Daha sonra 6. Sülale zamanında mezar odalarında duvar resimleri yanında ölünün biyografisi de yer almıştır. Mastabalar piramitlerin yakınına inşa edilmişlerdir.

II. Ramses tarafından büyük tanrılar için kaya tapınakları da yaptırılmıştır. Bunların en güzel örneği Abu Simbel’de bulunan kaya tapınağıdır. Ön cephesinde 20 m yüksekliğinde oturur durumda II. Ramses’in 4 heykeli bulunmaktadır. Tapınağın iç duvarlarına Kadeş Savaşı’nı tasvir eden renkli resimler yapılmıştır.

Sülaleler öncesi dönemde ölüler çöl kenarına açılan çukurlara gömülüyor ve sıcak kum cesedin nemini alarak, kurumasına neden oluyordu. Bunu tesadüfen gören Mısırlılarda, öldükten sonra ruhun bedene tekrar girip öbür dünyada yaşamaya devam edebilmesi için, bedenin korunması gerektiği inancı gelişti. Bu nedenle cesetlerin mumyalanması gerekiyordu. Sülalelerin başlangıcından hemen önce cesetler sandukalara konulmaya başlandı ve kum ile temas kesildi. Bu nedenle de cesedi korumak için mumyalama tekniği geliştirildi. Mumyalama işleminin gerçekleştirildiği mekân taşınabilir, ölünün evi yakınına kurulan bir çadır veya tapınaklarla bağlantısı olan özel bir mumyalama yeriydi.

Belli başlı Mısır tanrıları şöyleydi: Gök Tanrıçası Nut; Yer Tanrısı Geb; Hava Tanrısı Şu; Gökyüzü Tanrısı Şahin Başlı Horus, Çakal Başlı Anubis'tir. Doğru yanıt A'dır.

Mısır kralları İ.Ö. 3000’lerde kerpiçten yapılmış mastaba adı verilen mezarlara gömülmüşlerdir. Dik bir kuyu içinde, zemin seviyesinin altında bir mezar odası bulunur. Mezar odasının tam üzerinde zemin seviyesinde dikdörtgen planlı, kerpiç ya da taştan bir yapı yer alır. Doğru yanıt A'dır.

3. Sülale’nin ikinci kralı Coser (İ.Ö. 2630-2611)’in veziri İmhotep tarafından Sakkara’da yapılan basamaklı piramit firavun mezarlarının ilk görkemli örneğidir. Doğru yanıt A'dır.

III. Amenofis’in oğlu IV. Amenofis (İ.Ö. 1352-1335), İ.Ö. 1350’lerde Mısır’ın geleneksel tanrıları yerine Güneş (Aton) monoteizmini (tektanrıcılık) yerleştirerek dinde reform yapmak istemiştir. Doğru yanıt A'dır.

Mısır hiyeroglifleri 1822 yılında Eski Mısır Uzmanı ve Dilbilimci Jean-François Champollion tarafından çözülmüş ve Eski Mısır tarihi ve uygarlığı ile ilgili pek çok güvenilir bilgiye ulaşılmıştır. Doğru yanıt A'dır.

Yeni İmparatorluk Dönemi’nin başında yerleşmiş bir geleneğe göre İ.Ö. 3000 yıllarında, o zamana kadar ayrı krallıklar olduğu düşünülen Aşağı ve Yukarı Mısır’ı birleştirmeyi başaran efsanevi kral Menes'tir. Doğru yanıt A'dır.

Bugüne kadar yapılmış en büyük piramit Keops'tur. Doğru yanıt A'dır.

Shyam Rai Tapınağı Hindistan'da yer alan bir tapınaktır. Doğru yanıt E'dir.

İ.Ö. 1270 yılında II. Ramses ve Hitit Kralı III. Hattuşili arasında yapılan Kadeş Barış Antlaşması, tarihte iki devlet arasında yapılan ilk yazılı antlaşmadır.  Doğru yanıt A'dır.

Mumyalama işlemi sonrasında mide, karaciğer, akciğer ve bağırsaklar çıkarılıyordu. Kalp ise vücut içinde bırakılıyordu. Buna göre doğru cevap E'dir.