UYGARLIK TARİHİ I

Dicle (İdiglat) ve Fırat (Purattu) nehirleri Mezopotamya’ya hayat verir. Fırat Nehri, Doğu Anadolu’dan doğar. İki ana kolu olan Karasu ve Murat Suyu’nun birleşmesinden sonra Balih ve Habur nehirlerini alarak güneye doğru devam eder. Basra Körfezi’ne 145 km kala Dicle Nehri ile birleşir ve Şattülarap Nehri adıyla Basra Körfezi’ne dökülür. Dicle ise Toros Dağlarından doğar. Diyarbakır havzasında Pamukçay ve doğuya doğru Batman, Garzan ve Botan çaylarını alır. Daha sonra Büyük Zap, Küçük Zap, Adhem, Diyala nehirleri ve son olarak Fırat ile birleşip Şattülarap Nehri adıyla Basra Körfezi’ne dökülür.

Akkadlar, Sümerlerden farklı olarak kent devletlerinden ziyade Evren veya Dünya krallığı kavramını Mezopotamya’ya getirmiştir. Akdeniz’e kadar bütün Mezopotamya’ya hâkim olmuşlar ve ülkeyi merkezî sistem ile yönetmişlerdir. Diğer seçenekler Sümerler’in, Erken Hanedanlar Dönemi’ne (İ.Ö. 2900-2350) ait özelliklerdir.

Anadolu’da İ.Ö. 1950-1750 yılları arasında yaşanan Assur Ticaret Kolonileri Çağı’nda Assurlu tüccarlar Anadolu’ya ticaret yapmaya gelmişlerdir. Anadolu’daki ana ticaret merkezi (bugün Kayseri il sınırları içindeki Kültepe ören yerinde bulunan) Kaniş/Neşa kenti idi.

Assurlu tüccarlar genellikle tunç yapımında kullanılan kalay ve çeşitli kumaşlar satıyorlar, karşılığında da altın ve gümüş alıyorlardı.

Erken Sümer’de kent devletlerinde yönetimin ve bürokrasinin nasıl işlediği tam olarak bilinmemektedir. Yönetimle ilgili En (Bey), Ensi (Vali) ve Lugal (Kral) gibi unvanlar karşımıza çıkmaktadır. Ensi unvanı başlangıçta bağımsız yöneticileri tanımlamak için kullanılmaktaydı. Ensiler yani rahip-krallar, en yüksek yönetici, en yüksek rahip, en yüksek yargıç ve en yüksek komutandı.

Babil kralı Hammurabi Adaletin Kralı düşüncesini vurgulamıştır.

Geç Sümer döneminde Tanrı-Kral anlayışı korunmuştur. Assur’da ise kral, Tanrı Assur’un yeryüzündeki vekilidir.

Adaletin koruyucusu olarak Güneş Tanrısı’nı (UTU) kutlamaktaydılar. Çünkü Güneş, nasıl karanlıkları aydınlatırsa, tanrının faili meçhul gizli işleri de öyle aydınlatacağına inanıyorlardı. Adaletin yeryüzündeki temsilcisi hâkimlerdi. En büyük hâkim, başyargıç ise kraldı. Onun mahkemede bulunamadığı hâllerde, kralın vekilleri olarak Sukkaller davalara bakarlardı.

Tanrıların, tapınak-ev anlamına gelen zigguratların altında yaşadığına inanılırdı. Zigguratlar Sümerlerden itibaren belli bir gelişim göstermiştir ve Mezopotamya’nın en önemli mimari eser tiplerinden biridir. Ziggurat, Sümerlerin mimariye kazandırdığı bir yapı tipidir.

Çivi yazısı, gelişimini İ.Ö. 3. binyılın ortalarına doğru tamamladı. İlk yazılan belgeler de Sümerce yazılmıştır.

Tanrıların insanlarla olan maceralarını anlatan edebî eserlere mitos denir.

Sümerler, Güney Mezopotamya’da her biri bir kralın yönetimindeki kent devletlerinde yaşadılar. Bunların hepsi merkezî bir tapınak etrafında kurulmuştu ve etrafları bir sur ile çevrili idi. Çevresinde ise köyler bulunmaktaydı. Eridu, Uruk, Ur, Lagaş, Kiş, Nippur, Umma gibi şehir devletleri bulunmaktaydı. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Akkadlar, Sümerlerden farklı olarak kent devletlerinden ziyade Evren veya Dünya krallığı kavramını Mezopotamya’ya getirmiştir. Akdeniz’e kadar bütün Mezopotamya’ya hâkim olmuşlar ve ülkeyi merkezî sistem ile yönetmişlerdir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Akkadlar, devletlerini merkezî sistemle yöneterek bütün dünyayı yönetme düşüncesini geliştirmişlerdir. Akkad krallarından Naram-Sin, Agade’nin Kralı, Dört Bir Yanın Hükümdarı ve Evrenin Kralı gibi unvanları kullanmıştır. Adının başına tanrıları belirtmek için konulan işareti ekletmiş, kendisini Mezopotamya’da sadece tanrılara özgü olan çift boynuzlu bir başlıkla betimletmiştir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Sümerler her çesit alımsatım işlerini, değiştokuş, kira ,ödünç verme ve faiz gibi ekonomik işlemleri ve sosyal hayatın evlenme, boşanma , miras ve evlatlık alma gibi olayları da belgelemişlerdir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Mezopotamya’da bugüne kadar bulunan kanunlar yazılış sırasına göre şunlardır: Sümerce Yazılı Kanunlar: 

I. Urukagina Kanunu -

IV. Ur-Nammu Kanunu-

III. Ana ittişu Kanunu-

II. Lipit-istar Kanunu.

Doğru yanıt A şıkkıdır.

Lipit-iştar Kanunları’nın  ilk üç maddesi, tabletin baş tarafı kırık olduğu için eksiktir. Varolan 37 madde gemi kiralama, gayrimenkul (tarla) mülkiyeti ve kiralaması, köle mülkiyeti, amme hukuku, vergi ihmali suçu, aile hukuku, hayvan kirası gibi konuları içermekteydi. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Akkadca Yazılı Kanunlar:-

Eşnunna Kanunu-

Hammurabi Kanunu-

Orta Assur Kanunları-

Doğru yanıt A şıkkıdır.

Zigguratlar tanrıların evi olması yanında yazcı okulu, kütüphane ve arşiv işlevlerini de görmekteydi. En değerli metinler tapınakta saklanırdı. Tapınaklara bağlı okullarda yetişen yazmanların yazdığı ya da kopya ettiği eserlerle arşivler daha da zenginleşmişlerdir. Tanrıların tapınak-ev anlamına gelen zigguratların altında yaşadığına inanılırdı. Zigguratlar Sümerlerden itibaren belli bir gelişim göstermiş ve Mezopotamya’nın en önemli mimari eser tiplerinden birisi olmuştur. Ziggurat, Sümerlerin mimariye kazandırdığı bir yapı tipidir. Doğru yanıt D şıkkıdır.

Tanrıların insanlarla olan maceralarını anlatan edebî eserlere mitos denir. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Sümerler edebiyatın her dalında ölmez eserler yaratmışlardır. Destani (epik) şiirin mucidi de Sümerlerdir. Sümer destanları Kahramanlık Çağı (Tufan öncesi) krallarının icraatlarını anlatırlar. Bugüne kadar bu türden Sümerce 7 destan bulunmuştur:

1. Yaradılış Destanı

2. Gılgamış Destanı

3. Lugalbanda Destanı

4. Enmerkar ve Aratta Beyi Destanı

5. Ninurta Destanı

6. Kazma Destanı

Doğru yanıt C şıkkıdır.