UYGARLIK TARİHİ I - Deneme Sınavı - 21

Arius, İsa’nın Tanrıyla eşit kabul edilemeyeceğini düşünen İskenderiye (Ale- xandria)’li bir keşişti. Bu düşünce, Teslis kavramını politeizmle özdeşleştiren Hristiyanların desteğini kazandı: Teslis, Oğul’u Baba’dan daha az tanrısal görmüyordu. Arius’un öğretileri Baba’nın dünyaya getiren Tanrıdan ziyade yaratan Tanrı olduğunu savunuyordu. Bu öğretiler Aristocu felsefeyle uyuşuyordu. Arius’un öğretileri, Doğu’da büyük kargaşaya neden oldu. Constantinus, sonunda tüm piskoposları konuyu görüşmek üzere toplantıya çağırmaya ikna edildi. Constantinus, konsili idari bir kurul olarak gördü. Roma Senatosunu algıladığı gibi algıladı. Hristiyanlık tarihinin ilk konsili İ.S. 325’de Nikaia (İznik)’da toplandı. Konsilin sonunda İsa’nın Baba ile aynı özden olduğuna karar verildi. Arius, bu öğretiyi reddetti. O ve taraftarları devlet ve kilise tarafından mahkum edildi. Arianism olarak tanımlanan öğretisi sapkın ilan edildi. Bununla birlikte, Arianism uzun yıllar boyunca etkili olmaya devam etti. Süreçte yarı Ariusçu gruplar ortaya çıktı, durum daha da karıştı.

İlk Roma kanunları krallık döneminde ortaya çıkmıştır. Cumhuriyet Dönemi'nde Roma hukukunun  temel taşı olarak aile, borç, ceza, miras hukuklarını düzenleyen ve İ.Ö. 450 yıllarında çıkartılan 12 levha kanunu ile yazılı hale gelmeye başlayan Roma kanunları, Roma Cumhuriyeti'nin son yıllarında farklı kategorilerde konulara cevap verebilecek geniş bir hale ulaşmıştır, Bu dönemde kanun koyma yetkisi senatoda idi. Konsül yardımcısı olan praetorlar yargıçlık görevini üstlenerek kanunlarda belirtilen hukukun yorumlanmasını ve uygulamasını sağlamışlardır. Zanlıların kendilerini savunabilmesi için avukatlık mesleği ortaya çıkmıştır. Ünlü hatip Cicero, devlette çeşitli kademelerde hizmet vermiş olsa da ana mesleği avukatlıktı. İmparatorlık Dönemi'nde  senato kanun çıkartmaya devam etmiştir. Ancak imparator emirleri (Constitutio)de kanun hükmünde sayılmıştır. İmparator Diocletianus döneminde itibaren bütün kanun yapma yetkisi imparatorda toplanmıştır. İmparatorların emirnameleri Geç Roma Dönemi'nde bir araya getirilerek kodexler halinde yayınlanmışlardır. Bugün Batılı devletler ve Türkiye'nin kullandığı kanunlar, eski Roma hukukunun günümüz şartlarına uyarlanması ile kaleme alınmıştır.

Hristiyanlığın resmen devlet dini olmasından sonra 4. ve 5. yüzyıllarda tasvirler kültü Hristiyan kilisesinde çok gelişmişti. Aziz ve Meryem tasvirlerine (ikona) adeta taparcasına bağlılık bazı tepkilere neden olmuş ancak fazla etkili olamamıştı. III. Leon 726 yılında çıkardığı bir emirle Aziz ve Meryem tasvirlerini tahrip etme (İkonokalsm) hareketini başlattı. Sarayının kapısında asılı olan Isa tasvirinin indirilmesini ve yerine bir haçın asılmasını emretti. III. Leon’un ikonoklast politikasının kaynağının Bizans ile sıkı ilişki içinde olan İslamın ve Museviliğin olduğu genel olarak kabul edilir.

Roma Dönemi'nde paranın düzenli ve kaliteli basılması, vergilerin toplanabilmesi, imparatorluğa gelir getiren sektörlere yatırımlar yapılması sayesinde, cumhuriyetin zenginleşmesi ile İ.Ö. 2. yüzyılda artan fiyatlar, İ.Ö. 3 yüzyıl ortası krizine kadar hemen hemen sabit kalmıştır. İ.S. 3 yüzyılda yaşanan siyasal kriz ve ekonomik sonuçları, paranın maden ayarlarının düşürülmesi gibi nedenler yüksek enflasyona neden olmuştur. Geç Roma Dönemi boyunca bu buhran sürmüştür.

Heracleius (610-641), Bizans tarihinin en büyük imparatorlarından biriydi. Tahta çıktığında ülke ekonomik ve mali bakımdan mahvolmuş, bir harabeye dönmüştü, idare mekanizması çökmüş haldeydi. Ücretli asker sistemi artık işlemiyordu; çünkü hazinede para yoktu ve asker kaynakları da kurumuştu. Devletin çekirdek arazisi Anadolu işgal altındaydı. Balkan yarımadasında Avarlar ve Slavlar tehdit oluşturuyordu; İran istila dalgası Anadolu içlerine girmişlerdi. Devleti bu genel çöküşten sadece bir içten yenilenme kurtarabilirdi. Bu kritik dönemde Bizans ordu ve idare düzeni köklü değişikliğe uğradı, Thema Sistemi denilen yeni bir idari-askeri düzene geçildi. Ortaçağ Bizans Devletinin eyalet idaresine damgasını vuran sistemin temelleri atıldı. Bizans’ın hakimiyetindeki Anadolu toprakları askeri bölgelere (themalara) ayrıldı. Thema sözcüğü aslında ordu demektir.

Efsanelere göre Roma kenti, Troyalı Aeneas’ın soyundan gelen torunları Romulus ve Remus tarafından İ.Ö. 753 yılında kurulmuştur. Ancak arkeolojik buluntular şehrin İ.Ö. 1000 yıllarından itibaren iskân edildiğini göstermektedir. Roma kenti halkı ağırlıklı olarak Latinlerden oluşmuşsa da, burası Etrüsk egemenliği altındaydı ve Etrüsk kökenli krallar tarafından yönetilen bir şehir devletiydi. İ.Ö. 509 yılında Latinler, Etrüsk idaresine isyan ederek kraliyet ailesini Roma şehrinden kovmuş ve Roma Cumhuriyeti’ni kurmuşlardır. Doğru cevap C’dir.

XI. Konstantinos, II. Murad’ın 1451’de ölümünden ve II. Mehmed’in tecrübesizliğinden yararlanmak istedi. II. Mehmed’i Bizans başkentinde rehin olan şehzade Orhan’ı serbest bırakmakla tehdit etti. Osmanlı komutanı II. Mehmed, Bizans başkentine yürüdü. Elçilerle hediyeler gönderen imparator kuşatmayı engelleyemedi. Nisan 1453’de başlayan son kuşatmada kentin savunmasına Batı’nın desteğini sağlamak için Bizans kilisesinin Roma’ya bağlılığını ilan ettiyse de sonuç alamadı. Savaşın akıbeti belliydi. Teslimiyeti halinde saygı görebilecekken direnmeyi seçti. Teslime yanaşmayan son Bizans imparatoru, 29 Mayıs 1453’te surları aşan Osmanlı askerleriyle çarpışırken öldürüldü.

Roma kentinde kraliyet yönetimi yıkıldıktan sonra yeni kurulan devlet yönetim sistemi bir cumhuriyetti. Bu cumhuriyetin en önemli kurumu, üyeleri patriciuslar tarafından oluşturulan Comitia Curiata idi. Bu meclis bütün devlet görevlilerinin atamalarını yapmakta ve kanunlar çıkarmaktaydı. Devlet yönetimi meclis içinden seçilen 2 adet konsüle bırakılmıştı. Ayrıca ikinci bir meclis olan Senatus da devlet yönetiminde bulunmaktaydı. Görevi sadece hükümete, yani konsüllere tavsiyeler vermekti, kararları kanun hükmü taşımıyordu. Roma Cumhuriyeti’nin tarihi patriciuslar ve plepler arasında süren sınıf mücadeleleri ile doludur. Plepler ilk başta devlet memurluklarına alınmadıklarından, devlet yönetiminin herhangi bir kademesinde söz sahibi olamıyorlardı. Bu nedenle kendi meclisleri olan Comitia Tributa’yı kurdular. Bu meclisin ilk görevi plepleri, patricilerin haksız muamelesine karşı korumaktı. Doğru cevap B’dir.

Kubbeli bazilikaların en görkemli örneği Hagia Sophia (Ayasofya) kilisesidir. Bu eser dikdörtgen plân üzerine oturmuştur. Bunun batısına yerleştirilen narteks, yani giriş bölümü vardır. Narteksin önüne de bir atrium (iç avlu) gelmiştir. Ayasofya’nın dış yüzeyindeki tuğlaları sıvalıdır. Yine tuğla ile örülen kubbeler kurşunla kaplıdır. İç duvarlar, payandalar ve zemin çeşitli mermerlerle; tonoz ve kubbeler ise mozaiklerle kaplanmıştır. 1453’den sonra cami olarak kullanılan Hagia Sophia (Ayasofya), 1933’ten sonra müze haline getirilmiştir.

Roma kentinde kraliyet yönetimi yıkıldıktan sonra yeni kurulan devlet yönetim sistemi bir cumhuriyetti. Bu cumhuriyetin en önemli kurumu, üyeleri patriciuslar tarafından oluşturulan Comitia Curiata idi. Bu meclis bütün devlet görevlilerinin atamalarını yapmakta ve kanunlar çıkarmaktaydı. Devlet yönetimi meclis içinden seçilen 2 adet konsüle bırakılmıştı. Ayrıca ikinci bir meclis olan Senatus da devlet yönetiminde bulunmaktaydı. Görevi sadece hükümete, yani konsüllere tavsiyeler vermekti, kararları kanun hükmü taşımıyordu. Roma Cumhuriyeti’nin tarihi patriciuslar ve plepler arasında süren sınıf mücadeleleri ile doludur. Plepler ilk başta devlet memurluklarına alınmadıklarından, devlet yönetiminin herhangi bir kademesinde söz sahibi olamıyorlardı. Bu nedenle kendi meclisleri olan Comitia Tributa’yı kurdular. Bu meclisin ilk görevi plepleri, patricilerin haksız muamelesine karşı korumaktı. Doğru cevap D’dir.

Cluny tarikati, Papalık düzeyinde Kilise’yi adım adım üzerindeki politik güçlere meydan okuyabilecek bir pozisyona yükseltti. Cluny reformcuları, bunu yaparken halkın Kiliseye duyduğu büyük saygıdan destek aldı. Kilise, o dönemde bu dünyanın zorluklarından ve tehlikelerinden umutsuzluğa düşmüş insanlara öbür dünyada daha iyi bir yaşam sözü veren tek kurumdu. Doğru cevap C seçeneğidir.

Atlılar, para zenginliği ile asil unvanı kazanan sınıftır. Optimatlar, kan bağı, memuriyet veya büyük toprak sahipliği vasıflarıyla, güç ve sonrasında asalet unvanları kazanan eski patricius ve plepler ile memurlardan oluşan sınıfa verilen addır. Proletaria, şehirlerde yaşayan yersiz, yurtsuz ve çoğu zaman işsiz insan kitlelerinden oluşan sınıftır. Plep, köken olarak aşağı tabakadan gelen veya sonradan Roma vatandaşlığına alınan yurttaşlardır. Patricius ise Roma kentinin yerel aristokrasisine denilmektedir. Doğru cevap C’dir.

Batı Avrupa’da yeni nüfus artışının sonucu olarak aylak ve huzursuz bir genç nüfus bulunmaktaydı. Bu gruplar yüzünden her köşede şiddet kol gezmekteydi. Papa, Hristiyan ülkelerdeki barışı ve düzeni sağlayabilmek için sürekli huzursuzluk yaratan aristokrat sınıfı savaş donanımıyla birlikte dışarıya gönderme yolunu seçti. Haçlı seferleri bu yolla doğmuştur. Cevap D seçeneğidir.

Preoleteria temsilcisi Crassus, Caesar ve Pompeius güçlerini birleştirerek devlet yönetimini ele geçirdiler. Bu kurulan ittifaka (I.) triumvirlik adını verdiler. İ.Ö. 43’te ise Caesar’ın yardımcısı ve o sırada konsül makamında bulunan Marcus Antonius ordu desteği ile Roma’da yönetimi ele geçirdi. Julius Caesar’ın yeğeni Octavianus ve Caesar’ın diğer bir yardımcısı General Lepidus güçlerini birleştirerek II. Triumvirliği kurdular. Doğru cevap D’dir.

Papalar, ilk Haçlı Seferi’ne katılanlara savaş meydanında ölürlerse endüljans sözü verdi. Hristiyanların gözüyle imansızlara karşı yapılacak Kutsal Savaş’a katılma düşüncesi ve Kutsal Topraklar’a giderek hacı olma isteği de Haçlıları harekete geçiren unsurlar arasındaydı. Doğru cevap B seçeneğidir.

Roma İmparatorluğu, Augustus’un imparator unvanını kullanması ile İ.Ö. 27 yılından itibaren başlatılır. Doğru cevap A’dır.

Veba emek gücünü azalttı ve soylu sınıfın mülklerinin değerini düşürdü. Çiftlik çalışanlarının sayısı düşerken, emek değer kazandığından köylülerin ve kalifiye zanaatkârların ücretleri arttı. Doğru cevap E seçeneğidir.

Antoninuslar devri imparatorlarının büyük kısmı eyaletlerden gelen ve Roma vatandaşlık hakkını sonradan elde etmiş ailelerden gelmekteydi. Belki de bu dönemde Romalı olma fikri, Latin kökenli eski ailelerin soyundan gelmekten öte, köken önemsenmeden bir devlete ait vatandaş olmaya doğru dönüşmüş; artan sayılarda halk kitleleri Roma vatandaşlık hakkı kazanmışlardır. Doğru cevap E’dir.

Ortaçağ Avrupa dünyasındaki bilim ve felsefenin gelişmesinde, Bizans İmparatorluğu’nun başkenti Konstantinopolis’in Osmanlı Türkleri tarafından kuşatıldığı yıllarda Batı’ya göçeden Bizanslı âlimlerin büyük katkısı vardır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Hristiyanlık, Roma İmparatorluğunun resmi dini olarak kabul edildikten sonra Yunan ve Roma tanrılarına ve kültlerine tapınmayı sürdürenlere, Roma devleti tarafından pagan adı verilmiştir. Pek çok değişik pagan tanrısının kültleri ve dolayısıyla özelliklerinin birleştirilmesi ile ortaya çıkan karışık kültlere Synkretik denir. Limes, sınır boyunda kurulan kaleler ve surlardan oluşan savunma sisteminin adıdır. Dioecesis, eyaletlerin toplandığı büyük idari bölgelerdir. Sebasteion ise Tanrıça Roma ve tanrılaşmış Roma imparatoruna tapmak için inşa edilen tapınaklardır. Doğru cevap E’dir.

1497’de Vasco de Gama Afrika Kıtası’nı güneyden geçerek Hindistan’a ulaştı. Böylece Batı Avrupa ile Hindistan arasında ilk kez doğrudan ilişki sağlanmış oldu.

Roma dönemindeki mahkeme ve borsa binasına Basilika denirdi. Aquadukt, suyun arazideki eğimleri ve çukur yerleri aşması için inşa edilen kemerler üzerinde yükselen su köprüleridir. Amfitiyatro, planı tam daire şeklinde olan tiyatro yapısıdır. Atriumlu ev, odaları merkezi ve tepesi açık bir avlunun etrafında yer alan ev planı tipidir. Bir zaferi kutlamak için inşa edilen anıtsal kapıya ise zafer takı denir. Doğru cevap A’dır.

Alman ressam Albrecht Dürer de daha 1526 yılında Kanuni’nin portresini çizmiştir.

Romalılar bilim tarihinde önemli keşiflere imza atmamış olsalar da, mevcut bilginin, özellikle kendilerinden önceki Yunan kültürünün keşiflerinin pratiğe geçirilmesi ve yayılmasında büyük rol oynamışlardır. Bu nedenle günümüzde özellikle fen bilimlerinde pek çok bilimsel terim hâlâ Latincedir. Türkiye Cumhuriyeti, Batılı devlet yönetim şeklini esas aldığı için bizim kanunlarımız ve devlet kurumlarımız da Roma modelinde inşa edilmiştir. Mimaride pek çok form Roma Dönemi temellerinden gelişmiştir. Örneğin malzeme olarak çimento ve tuğla daha önceden bilinse de, bunların yaygın kullanımı ilk kez Roma Dönemi’nde denenmiş ve günümüzde de devam etmektedir. Rahatlıkla denilebilir ki Batı sanatı Roma Dönemi mirasını temel alarak, bunun üzerine inşa edilmiştir. Görüldüğü üzere verilen maddelerin tamamı Roma kültürünün günümüze olan etkileri arasında yer almaktadır. Doğru cevap E’dir.

Arabistan 4-6. yüzyıllar arasında yoksulluk ve bedevileşme çağı olarak tabir edilen bir tür karanlık çağa gömülmüştür.

Neolitik Çağ, insanoğlunun sadece avcılık ve toplayıcılıkla sürdürdüğü tüketici yaşamı bırakarak üretici bir yaşama geçiş olarak tanımlanabilir. Var olduğu günden bu yana doğa koşullarına karşı mücadele eden insan göçebe ve tüketici olarak sürdürdüğü ilkel bir yaşamdan sonra ilk kez bu çağda doğaya egemen olmaya başlamış çevresindeki bazı bitki ve hayvan türlerini evcilleştirerek üretim aşamasına ulaşmıştır.

Hz. Muhammed 20 Nisan 571'de Mekke'de dünyaya gelmiştir.

Orta Tunç Çağı'ndan itibaren yazının Anadolu'da kullanılmasıyla birlikte Anadolu tarihi çağlarına girer ve uygarlık tarihinin ikinci evresi başlar.

624 - 625 - 627

Urartular, M.Ö 13. yüzyılın başında Anadolu'da Van Gölü çevresinde kurulan bir devlettir. Başkenti Tuşpa (Van)'dır.

Hz. Muhammed 632 yılında vefat etmiştir?

Anadolu’da bu çağa ait yerleşme yerleri Toroslar’ın güneyi ile Marmara Bölgesi ve Orta Karadeniz’de saptanmıştır.

Kuran Hz. Ebubekir döneminde kitap (Mushaf) haline getirilmiştir.

Tarihte ilk yazı milattan önce 3200’lü yıllarda Sümerliler tarafından bulundu. İlk yazılar şekiller üstüne kurulmuştu. Yani varlıkların hepsi ve her olay için bir şekil kullanılmaktaydı. Çivi yazısı işaretleri geçmişteki resim yazısına dayanmaktadır. Doğru cevap E'dir.

İslam hukukuna göre zımmi statüsünde kabul edilenlerden himaye ve güvenlik için alınan vergi cizye vergisidir.

Kara ticaretine büyük önem veren Lidyalılar, Sardes’ten başlayarak Mezopotamya’ya kadar uzanan Kral Yolu’nu yapmışlardır. Kral Yolu üzerinden yapılan ticaret sayesinde Doğu ile Batı kültürleri arasında etkileşim artmıştır. Lidyalılar, MÖ VII. yüzyılda mal takasına dayalı ekonomiden paraya dayalı ekonomiye geçişi sağlamışlardır. Uygarlık tarihine yaptıkları en önemli katkı tarihte ilk defa parayı kullanmalarıdır.

İlk halife Ebû’l Abbas olmakla birlikte devletin asıl kurucusu Mansûr olmuştur.

Hitit Devleti feodal ve teokratik bir yapıya sahiptir. Devletin başında Tabarna denilen egemen bir kral, Tavananna (egemen kraliçe) unvanını taşıyan büyük kraliçe yer almaktadır. Doğru cevap E'dir.

Büyük Constantinus, başkenti doğu sınırındaki İran tehlikesine karşı idarî-askerî bir tedbir olarak uzaktaki Roma kentinden doğu sınırına yakın Byzantion’a taşımıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Diktatör: Olağanüstü durumlarda, kriz sonuçlanana kadar senato tarafından bütün yetkilerin devredildiği ve kararlarının sorgulanamadığı, genellikle o senenin konsülü olan lider.