UYGARLIK TARİHİ I - Deneme Sınavı - 14

Sanat

Hunların edebî kültür anlamında bilinen en önemli eseri, bir sözlü halk edebiyatı ürünü olan Oğuz Kağan Destanı’dır. Türk devlet gelenekleri ve sosyal yaşamını yansıtan destanda, bozkurt, göksel bir ışık ve geyik bir arada görülmektedir.

Oğuz Kağan Destanı: Türk destanlarından, Hun-Oğuz destanları grubundadır. Oğuz Kağan Destanı’nın beş ayrı yazması vardır. Çağatayca, Farsça ve Uygurca yazmalardaki Oğuz Kağan Destanı; Oğuz boyları, Türk dili, edebiyatı, folkloru, tarihi ve kültürü hakkında bilgi verir. Günümüz Türkçesine Reşid Rahmeti Arat tarafından çevrilerek 1936 yılında yayınlanmıştır.

Teoman-Mete-Kiok Dönemleri

Bu arada İ.Ö. 206’da Çin’ e egemen olan Han sülalesi üzerine yapılan akınlar, İ.Ö. 201  199 tarihleri arasında devam eden savaşlar, Hunları Çin karşısında üstün duruma getirmiştir. Ayrıca, Çin ile Hunlar arasında imzalanan İ.Ö. 201 tarihli Pai-Teng Antlaşması Doğu Asya tarihinde iki büyük devlet arasında yapılan ilk antlaşma olma özelliği taşımıştır. Bu antlaşma Hunlar ile Çin arasında uzun bir süre devam edecek dostluk döneminin de başlangıcı olmuştur. Ancak, aynı tarihlerde Mete’nin Çinli bir prensesle evlenmesi, Hun sarayında yavaş yavaş bir Çin etkisinin doğması sonucunu da getirmiştir.

Teoman-Mete-Kiok Dönemleri

 Asya Hun Devleti’nin bilinen ilk hükümdarı Tu-man (Teoman)’dır. Çince Göğün Yüce Oğlu anlamına gelen bir ünvanı taşıyan Teoman, Hun Devleti’nin kurucusu kabul edilir. İ.Ö. 220’lerde devleti kuran Teoman, Çin ile birlikte Tunguz ve Yueçiler ile mücadele etmiştir. Ancak gerçek kurucu, devleti çok daha güçlü bir yere taşıyan Mete olmuştur.

Sanat

Balbal: Ölen savaşçıların kurgan denilen mezarlarının etrafına dikilmiş, savaşçının öldürdüğü düşmanları simgeleyen, genellikle bir taş parçasının üzerine yontulmuş bir elinde kılıç, diğer elinde şarap kadehi tutan savaşçı figürlerinden oluşan heykellere verilen ad. Eski Türklerde kişinin anılması için mezarının veya bazı kurganların etrafına dikilen taş.

Ekonomi

Kurgan: Eski Türk mezarları. Genelde devlet yöneticileri için yapılan bu mezarlar, bazen taş bazen tahtalarla çevrili mezar odasının üzerine toprak yığılması ile oluşturulurdu.

Hunlardan Önce Orta Asya’nın Kültürel Yapısı

Devlet kurmadan önceki Orta Asya Türk topluluklarına bakıldığında başlıca üç aşamadan geçtikleri görülür. Bunlar toplayıcılık, hayvancılık ve tarım aşamalarıdır.

Devlet Yönetimi

Hunlarda bir çeşit seçkinler meclisi diyebileceğimiz Toy (Kurultay) adı verilen,
tüm boy beylerinin katılımıyla oluşan bir meclis bulunmaktaydı. Tüm boy beylerinden oluşan bu meclis yılda genellikle üç kez toplanır, bu toplantılarda devlet işleri görüşülürdü. Yeni kağanın belirlenmesinde söz sahibi olması, Toy’un önemini daha da arttırmaktaydı.

Belirli yer ve tarihlerde hükümdarın açılış konuşmasının ardından kurbanların kesilmesi gibi dinî millî törenlerle başlayan Toy, devlet ve millet sorunlarını uzun uzun tartışarak karara bağlardı. Türk Şanyüsü Toy’un doğal başkanıydı. O olmadığı zamanlarda Aygucı adı verilen (bugünkü başbakan) yetkili Toy’a başkanlık ederdi.

Türk devlet teşkilatında Toy, siyasi, kültürel ve ekonomik konularda genel kararlar alan en yüksek kuruluş idi.

Persler

Satraplık: Perslerde eyalet sistemini ifade etmektedir. Eyaletin başında bulunan satraplar, merkezden gönderilen denetleyici memurlar tarafından kontrol altında tutulurdu. Eyaletlerde kralı satraplar temsil eder fakat o bölgenin yerel geleneklerine de önem verirlerdi. Satraplar aynı zamanda o bölgenin güvenliğini sağlama ve yıllık vergileri toplama işlemini de yürütüyorlardı.

Hayvancılık

Küçükbaş hayvan sürülerine yoz adı verilirdi. Beslenmelerinde hayvansal ürünlerin önemi, Türklerin, yoğurt, ayran gibi yeni ürünleri, kurutma ve tuzlama gibi yeni saklama teknikleri bulma ve geliştirmelerine neden olmuştur. Türklerin halı, kilim, keçe ve deri eşyaların üretimine yönelik ilerlemeleri yine bu hayvancılık dönemine rastlamıştır. Özellikle küçükbaş hayvanların yününden imal edilen ve batik adı verilen kumaşlar, temeli Asya’ya dayanan ve daha sonra Avrupa tarafından kullanılan bir kumaş baskı tekniğiyle süslenmiştir.

Sosyal Yapı

Hunlarda sosyal yaşamı düzenleyen, hukuki-sosyal bir değer kazanmış çevresel koşullara bağlı olarak değiştirilebilen, uyulması mecburi kurallar bütününe ise töre adı verilmekteydi. Hunlarda kamu hukukunun temelini, kaynağını geleneklerden alan sözlü hukuk kuralları diyebileceğimiz töre oluştururdu. Töre: Yazısız hukuk kurallarıdır. Zamanın koşullarına göre kağan tarafından,ancak Toy’dan alınan onay ile değiştirilebilirdi.

Geç Sümer döneminde Tanrı-Kral anlayışı korunmuştur. Assur’da ise kral, Tanrı Assur’un yeryüzündeki vekilidir.