UYGARLIK TARİHİ I - Deneme Sınavı - 25

Hiyeroglif yazı (Eski Yunanca: hieros: kutsal, graphikos: oyma=hieroglyphikos) özellikle kutsal metinlerin taşa kazınmasında kullanılan resmî bir yazıydı. Mısır yazılı belgelerinin büyük bir kısmını oluşturan yönetim ve hukuk metinlerinin yazımında gün geçtikçe en yaygın hiyeroglif işaretleri kısaltılarak kullanılmaya başlandı. Zamanla bu kısaltmalar çoğalınca hiyerogliften tümüyle farklı bir yazı olan hiyeratik yazı ortaya çıktı. Hiyeroglif yazıya göre çok daha kısa sürede yazılabiliyordu. Hiyeratik yazı İ.Ö. 200’e kadar kullanılmıştır. İ.Ö. 700’den sonra hiyeratik yazının basitleştirilmiş hâli olan demotik (Eski Yunanca: demotikos: halkla ilgili) denilen halk yazısı ortaya çıkmıştır. Bu yazı halkla ilgili hukuki metinlerde kullanılmıştır. İ.S. 3. yüzyıldan itibaren demotik yazının yerine kopt yazısı denilen bir yazı türü kullanılmıştır. Kopt Yazısı: Hristiyan Mısırlıların (kıpti) Yunan alfabesine yaptıkları 6 harflik ilave ile oluşan yazıdır.

Mısır kralları İ.Ö. 3000’lerde kerpiçten yapılmış mastaba adı verilen mezarlara gömülmüşlerdir. Dik bir kuyu içinde, zemin seviyesinin altında bir mezar odası bulunur. Mezar odasının tam üzerinde zemin seviyesinde dikdörtgen planlı, kerpiç ya da taştan bir yapı yer alır. Yapının do¤u yüzüne ölünün ruhunun (Ka) geçebileceğine inanılan sahte kapı yapılırdı. Burası aslında küçük bir odaydı. Kapının üzerinde ölünün unvanı ve adı yazılırdı. 3. Sülale zamanında oda genişletilmiş, 4. Sülale zamanında ise oda içine bir sunak eklenmiştir. Daha sonra 6. Sülale zamanında mezar odalarında duvar resimleri yanında ölünün biyografisi de yer almıştır. Mastabalar piramitlerin yakınına inşa edilmişlerdir.

II. Ramses tarafından büyük tanrılar için kaya tapınakları da yaptırılmıştır. Bunların en güzel örneği Abu Simbel’de bulunan kaya tapınağıdır. Ön cephesinde 20 m yüksekliğinde oturur durumda II. Ramses’in 4 heykeli bulunmaktadır. Tapınağın iç duvarlarına Kadeş Savaşı’nı tasvir eden renkli resimler yapılmıştır.

Sülaleler öncesi dönemde ölüler çöl kenarına açılan çukurlara gömülüyor ve sıcak kum cesedin nemini alarak, kurumasına neden oluyordu. Bunu tesadüfen gören Mısırlılarda, öldükten sonra ruhun bedene tekrar girip öbür dünyada yaşamaya devam edebilmesi için, bedenin korunması gerektiği inancı gelişti. Bu nedenle cesetlerin mumyalanması gerekiyordu. Sülalelerin başlangıcından hemen önce cesetler sandukalara konulmaya başlandı ve kum ile temas kesildi. Bu nedenle de cesedi korumak için mumyalama tekniği geliştirildi. Mumyalama işleminin gerçekleştirildiği mekân taşınabilir, ölünün evi yakınına kurulan bir çadır veya tapınaklarla bağlantısı olan özel bir mumyalama yeriydi.

İlk basit tek hücreli canlılar yaklaşık 3.6 milyar yıl önce ortaya çıkmıştır. Bunu biliyoruz; çünkü bilim insanları Grönland’da, Afrika’nın güneyinde ve Avustralya’da bu zamana ait fosil kalıntılar bulmuşlardır. Bu fosiller, tek hücreli organizma yığınlarının kum ve balçıkla kaplanıp zamanla taşlaşmasıyla oluşmuşlardır. Doğru yanıt B'dir.

Yaklaşık 570 milyon yıl önce Birinci Zaman’da (Paleozoyik) karmaşık çok hücreli organizmaların sayısında büyük bir artış olmuştur. Bu ani ve hızlı artış Kambriyen patlama olarak adlandırılmaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Dış yüzey, zamanla soğumuş ve kabuk bağlamıştır. Litosfer adı verilen bu dış yüzeyde, zamanla canlılık için gerekli uygun ortam oluşmuştur. Doğru yanıt A'dır.

Eski ve Yeni Dünya maymunları, büyük maymunlar ve insanın üyesi olduğu primat alt takımı Antropoidlerdir. Doğru yanıt C'dir.

İkinci zamanda (Mezozoyik) dinozorlar 230 milyon yıl önce ve memeliler de 220 milyon yıl önce evrimleşmişlerdir. Ancak dönemin sonunda dinozorların soyu, büyük ihtimalle dünyaya düşen bir meteorun neden olduğu iklimsel değişiklikler yüzünden tükenmiştir. Doğru yanıt B'dir.

Dinozorların ve ilk memelilerin ortaya çıktığı dönemde tüm kıtalar birlikte tek parça halinde dev bir kıtaydı. Bu kıtaya bütün yerler anlamına gelen Pangea denir. Doğru yanıt C'dir.

Prosimiyenler, maymun benzeri ufak primatlar olan lemurlar, lorisler, galagolar ve tarsierlerden oluşan primat alt takımıdır.  Doğru yanıt D'dir.

Danimarkalı arkeolog Christian Jürgen Thomsen, 1819’da Danimarka Ulusal Müzesi’ndeki eserleri sınıflandırırken ilk defa Üç Çağ Sistemini kullanmıştır. Doğru yanıt E'dir.

Dünyanın çoğu yerindeki kültürler, Üç Çağ Sistemi’nin gelişim evrelerine uymamaktadırlar. Örneğin eski Mayalar, matematik ve astronomiyi biliyorlardı; ama taş aletler yapmaya ve kullanmaya devam etmişlerdi. Doğru yanıt E'dir.

Ölü gömme davranışının gelişmesi, Neandertallerin yaşamı ve ölümü düşündükleri, ölüme bir anlam yükledikleri ve ölen soydaşlarına özen gösterdiklerini göstermektedir. Ölümle kurulan bu bağ, insanlık tarihinde ilk kez Neandertallerle birlikte ortaya çıkmış ve bundan sonra da hep var olmuştur. Doğru yanıt A'dır.

Arkeolojik ve arkeometrik olarak birbirinden ayırabileceğimiz çeşitli tarihleme yöntemleri geliştirilmiştir. Tabakalanma ve tipoloji arkeolojik tarihleme yöntemleridir. Tabakalanma, bir yerleşim yerinin uzun zaman boyunca iskân edilmesi sonucu üst üste biriken katmanların ait olduğu kültür çağlarının ayırt edilmesidir. Tipoloji, pişmiş toprak kapkacaklar gibi maddi kültür ürünlerinin teknik ve üsluplarına bakarak yapıldıkları dönemin belirlenmesidir. Karbon 14, Potasyum-argon ve Termolüminesans ise arkeometrik tarihleme yöntemlerinden bazılarıdır. Canlıların bünyelerinde bulunan ve canlının ölümünden sonra belli bir hızla azalmaya başlayan Karbon 14 izotoplarının miktarına bakarak organik kalıntıların tarihlendirilmesine Karbon 14 (C14) yöntemi denir. Volkanik kayaçlarda bulunan radyoaktif potasyumun argona dönüşme hızının ölçülmesine ise Potasyum-argon yöntemi adı verilir. Termolüminesans adı verilen yöntemse maddede biriken radyasyon enerjisinin miktarının ölçülmesine dayanır.

Natufyen, Epipaleolitik’in en önemli aşamasıdır. Doğu Akdeniz bölgesinde günümüzden 12 bin ilâ 10 bin yıl öncesinde yaşamış olan topluluklara özgü bir kültürel evredir. Natufyen’in en önemli özelliği, standartlaşmış yapılardan oluşan ilk düzenli köy yerleşimlerinin ortaya çıkmasıdır. Bu yerleşimlerin nüfusunun yaklaşık 200-300 kişi olduğu tahmin edilmektedir. Bu köylerde evler; 3 ilâ 9 metre çapında, yuvarlak planlı yapılar şeklinde ve yarı yarıya toprağa gömülü olarak inşa edilmiştir.

Samarra yerleşimlerinde, gelişmiş bir mimari ve artan bir toplumsal tabakalaşma görülmektedir. Samarra yerleşimlerinde bulunan mezarlarda turkuaz taşı, bakır, yeşil taş, obsidyen ve deniz kabuğundan kolyeler gibi mezar hediyeleri vardır. Bu bölgede bulunmayan turkuaz ve obsidyen gibi taşlar ticaret yoluyla getirilmiştir.

Kalkolitik Çağ (Bakır Çağı) döneminde bölgeler arasında sosyo-ekonomik açıdan bir farklılaşma ortaya çıkmıştır. Dünya tarihinde ilk kez ekonomik çıkar bölgeleri oluşmuştur. Ekonomik merkez, doğal imkânların zengin olduğu bölgelerden, sulamalı tarım yapma imkânının bulunduğu Dicle ve Fırat arasındaki Mezopotamya bölgesine kaymıştır.

Paleolitik (Eski Taş) Çağ, insan elinden çıkan ilk ürünler olan taş aletlerin yapıldığı çağdır. Bu taş aletler, en eski teknolojiyi temsil eder. Paleolitik Çağ insanlarının teknolojileri, çakmak taşı ve diğer işlenebilir taşlardan, ayrıca hayvan kemikleri ve boynuzlardan yapılan aletlerden ibarettir. Bu aletler arasında el baltaları, taş bıçaklar, kazıyıcılar, ok ve mızrak uçları sayılabilir. Paleolitik Çağ’ın sonuna doğru çok daha ince işçilik gösteren ve pek çok farklı iş için üretilmiş aletler gelişmiştir. Ayrıca yine bu son dönemlerde ilk sanat ürünleri ortaya çıkmıştır.

Neandertaller, ilk defa ölülerini gömmüş olan insanlardır. Ölüler, mezara anne karnındaki ceninin duruşuna benzer şekilde, bacakları karına doğru çekilmiş ve elleri çenenin altında birleştirilmiş bir biçimde yerleştirilmiştir.