UYGARLIK TARİHİ I - Deneme Sınavı - 22

Taş Devri'nden Maden Devri'ne geçiş dönemi olarak tanımlanan Kalkolitik Çağ'ın (Bakır Taş Çağı - İ.Ö. 5500-3200/3000) en belirgin özelliği, taş aletlerin giderek azalması ve madenciliğin gelişmesidir. İlk kullanılan maden bakır olmuştur. Bu çağ insanların yaşamında tarım, avcılığa oranla çok önemli bir yer kaplamaya başlamış, tamamen tarımcı toplumlar ortaya çıkmıştır. Uygarlık tarihi açısından İleri Üretimci Topluluklar Dönemi ya da Gelişkin Köy Dönemi şeklinde de tanımlanan bu çağ, Erken ve Geç olmak üzere iki ana evrede incelenmektedir.

Erken Neolitik Çağ'a ait yerleşimlerin çoğu Anadolu'nun güney kesiminde, Toroslar'ın güney ve kuzey eteklerinde kurulmuştur. Farklı bölgesel özellikler taşıyan bu kültürler, mimari tarz, çanak çömlek yapım ve bezeme tekniği, beslenme alışkanlıları gibi özellikleriyle birbirinden ayrılmaktadır. Konya Ovası'nda Çatalhöyük-Doğu, Beyşehir yakınlarında Erbaba, Mersin şehir merkezinde Yumuktepe, Niğde'de Köşkhöyük, Burdur yakınlarında Kuruçay, Höyücek, Antalya'da Bademağacı, Çukurova ve Amik Ovası, Edirne yakınlarında Hocaçeşme, Diyarbakır yakınlarında Çayönü, Şanlıurfa-Birecik yakınlarında Mezraa Teleilat Erken Neolitik Çağ'ın önde gelen yerleşmeleridir. Bunlar içinde en ünlüsü Çatalhöyük'tür.

İlk Tunç Çağı, Geç Kalkolitik Dönemi'nin sonlarından Anadolu'da yazının kullanımına kadar olan süreyi kapsamaktadır (İ.Ö. 3200/3000-2000). Toplumların daha iyi örgütlendiği bu çağda yöneticiler güçlü bir sınıf olarak ortaya çıkmıştır ve Anadolu bu yöneticilerin önderliğinde feodal sistemin egemen olduğu irili ufaklı birçok beylik arasında paylaşılmıştır. Tapınak, saray ve idari binalara sahip, çevresi sularla tahkim edilmiş anıtsal girişli yerleşmeler bu çağ için karakteristiktir.

Vabartum, konukevi anlamına gelen, tüccarların ana merkezler arasında konakladıkları, belki mallarını geçici olarak depoladıkları bir çeşit kervansaraydır.

Luviler, Hint-Avrupalıı bir topluluktur. Anadolu'nun batı, güneybatı ve güney bölgelerine yayılmışlardır. İ.Ö. 2300 yıllarına doğru Balkanlar üzerinden Anadolu'ya girdikleri kabul edilir. Ancak bu göç hareketi tartışmalıdır.

Hitit dini, bütün Eskiçağ toplumlarında görüldüğü gibi çok tanrılı bir dindi. Çivi yazılı bir belgede bu kalabalık tanrılar topluluğu Hatti ülkesinin bin tanrısı biçiminde tanımlanmıştır. Bu tanrılar, Hitit Devleti’nin bünyesinde yer alan farklı etnik gruplar gibi değişik kökenliydiler. Bunlar; Hurri, Hatti, Hint-Avrupa, Luvi, Kuzey Mezopotamya, Kuzey Suriye hatta İndo Ari ırktan olan tanrılardan oluşmaktaydı. Burada Hitit egemenlik sahası içindeki tüm halkların tanrıları panteona dahil edilerek farklı kültürlere mensup halk tek bir din çatısı altında birleştirilmiştir.

Anadolu’da Demir Çağı’nda (İ.Ö. 1200-547/546) ortaya çıkan yeni siyasi oluşumda Geç Hitit Kent Devletleri, Urartu Krallığı, Frig Krallığı ve Lidya Krallığı en önemli rolleri oynamıştır. Sümerler ise İ.Ö. 4000-2000 yılları arasında Mezopotamya'da varlığını sürdürmüştür.

Güneyden gelen Assur tehlikesi ve baskısı, birbirlerine komşu ve akraba olan feodal beylikleri aralarında Assur’a karşı güç birliği yapmaya yöneltmiştir. Etnik birliğin de sağladığı büyük avantajla kısa sürede beylikler arasında birleşme sağlanmış, önce Uruatri daha sonra Nairi feodal beylikler konfederasyonu oluşturularak Assur’a karşı büyük bir mücadele başlamış, sonuçta İ.Ö. 9. yüzyılın ortalarında başkent Tuşpa (Van Kalesi ve Eski Van şehri) olmak üzere Van ovasını da merkezî Urartu Krallığı kurulmuştur.

Tümülüs (Frigler): Kral ve soylu kişiler için yapılmış, çoğu kez altında ahşap ya da taştan bir mezar odası bulunan yığma toprak ya da taştan mezar anıtı.

Hilani (Hitit): Ön cephesinde sütünlarla taşınan revağı olan Kuzey Suriye mimarisine özgü, dikdörtgen planlı, girişi uzun duvar üzerinde bulunan çok katlı yapı.

Megaron: Batı Anadolu ve Ege dünyasında İ.Ö.3. binyıldan itibaren kullanılan, önde, dar kısa taraflarında bir giriş holü ve arkada ocaklı büyük bir salondan oluşan dikdörtgen
planlı yapılardır.

Lidyalıların dilleri Hint-Avrupa kökenlidir. Likçe ve Luviceye benzer. Tam olarak çözümlenememiştir. Alfabeleri 26 harflidir ve bu harflerden bazıları Frigce ve Yunancadaki harflerle benzerdir.

Anadolu'da Paleolitik Çağ'ın en eski yerleşmeleri İstanbul'da Küçükçekmece Gölü'nün 1.5 km kadar kuzeyinde yer alan Yarımburgaz Mağarası ile Antalya'nın 27 km kuzeybatısında Şam Dağı'nın Akdeniz'e bakan yamaçlarında bulunan Karain Mağarasıdır.

Hititler Mısırlılarla M.Ö 1296 - M.Ö 1280 yılları arasında Suriye bölgesi için savaşmışlar ve M.Ö 1280'de ilk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşması'nı imzalamışlardır.

Hititler M.Ö 2000 yıllarında Kafkaslar üzerinden Anadolu'ya gelerek Kızılırmak çevresine yerleştiler. Hitit Uygarlığında bir de Pankuş bulunmaktaydı. Pankuş; tarihte ilk kanun yapılan, kanun koyan, yönetiminde herkesin eşit haklara sahip olduğu ve her insanın özgürce fikirlerini dile getirebildiği bir meclistir. Meclis soylulardan oluşmaktaydı.

Hititler, çivi ve resim yazısı ( hiyeroglif) olmak üzere iki tür yazı kullanmışlardır. Mezopotamya'dan alınmış çivi yazısı kil tabletler ve mühürler üzerine, yerli Anadolu resim yazısı ise anıtlar ve mühürler üzerine yazılmıştır.

Frigyalıların başkenti Gordiyon'dur. Ülkenin en önemli kaynağı tarım olduğu için Frigler, tarımın gelişmesine çok önem vermişler, tarımı korumaya yönelik ağır kanunlar koymuşlardır. Örneğin bir öküz öldüren ve saban kıranın cezası ölümdür.

Hitit devleti feodal ve teokratik bir yapıya sahiptir. Devletin başında Tabarna denilen egemen bir kral Tavananna (egemen kraliçe) unvanını taşıyan büyük kraliçe yer almaktadır. Doğru cevap D'dir.

Para tarihte ilk olarak Lidyalılar tarafından icat edilmiş ve kullanılmıştır. İnsanlık tarihinde en önemli buluşlardan biri olarak kabul edilmektedir.

Yaşam biçimi Paleolitik Çağ’dan büyük bir değişkenlik göstermeyen Mezolitik Çağ’ın en özgün buluntuları, mikrolit olarak tanımlanan yarım ay, üçgen ve yamuk biçimli küçük taş aletlerdir. Çakmak taşı ve obsidyenden yapılmış olan bu aletler içinde, minik saplı kazıyıcılar, kalemler ve deliciler sayılabilir. Ayrıca, bu küçük taş aletler, boynuz, kemik ve ahşap gibi başka malzemeden yapılmış bir sapa takılarak ilk kez bu dönemde birleşik (kompozit) alet olarak da kullanılmıştır.

Neolitik Çağ’ın önde gelen yerleşmeleri içinde en ünlüsü Çatalhöyüktür. Konya’nın 52 km güneydoğusunda, Çumra ilçesi yakınlarındaki höyük, 450 x 275 m boyutlarında, 17 m yüksekliğindedir.  J. Mellart’ın 1961 yılında başlattığı kazılarla ortaya çıkmaya başlayan yerleşmede, günümüzde I. Hodder tarafından kazılara devam edilmektedir.

Bu dönemde Anadolu’nun gerçek üretimci köylü toplumları ortaya çıkmıştır. Ekonomide avcılık, önemini giderek yitirirken hayvan besiciliği ve özellikle tarım gelişmiştir. Çanak çömlek yapımı iyice yaygınlaşmıştır. Değişen yaşam şekli, etkisini sanatta da göstermiştir. Önemini yitiren av sahnelerinin yerini, toprağın bereketini kadının doğurganlığı ile özdeşleştirilen Toprak Ana / Ana Tanrıça almıştır.