UYGARLIK TARİHİ I - Deneme Sınavı - 18

Antik Mezopotamya dini, kayıtları bilinen en eski dindir. Sümerlerde her şehrin bir tanrısı vardı. O şehirde yaşayan insanlar da tanrının hizmetkârları durumundaydılar. Ur Şehri’nin tanrısı Nanna idi. Uruk’ta İnanna, Lagaş’ta Ningirsu, Nippur’da Enlil, Babil’de Marduk bu şehirlerin tanrıları idi. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Sümerlerin mimariye kazandırdığı bir yapı tipi olan zigguratlar, Mezopotamya’nın en önemli mimari eser tiplerinden biridir. Tanrıların tapınak-ev anlamına gelen zigguratların altında yaşadığına inanılırdı. Zigguratlar tanrıların evi olması yanında yazıcı okulu, kütüphane ve arşiv işlevlerini de görmekteydi. En değerli metinler tapınakta saklanırdı. Tapınaklara bağlı okullarda yetişen yazmanların yazdığı ya da kopya ettiği eserlerle arşivler daha da zenginleşmişlerdir. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Çivi yazısını ilk kez bir Alman dilbilim adamı olan filolog G. Friedrich Grotefend (1775-1853) kısmen çözmüştür. Mezopotamya çivi yazısını, birlikte çalıştığı bilim adamlarının da katkısıyla çözmeyi başaran ise İngiliz subayı Sir Henry C. Rawlinson (1810-1895) olmuştur. Behistun’da Pers Kralı I. Darius’a ait yazıtlar, çivi yazısıyla üç dilde; Pers, Babil ve Elam dillerinde yazılmışlardı. Elam dilindeki yazıtı ise Danimarkalı Niels Westergaart 1854’te çözmüştür. Minosluların yazı dili Linear A olarak bilinmektedir; ancak tam çözülememiştir. Akaların Girit’i zapt etmesinden sonra ise Linear B yazısı kullanılmıştır. Linear B yazısı, Michael Ventris tarafından 1950’li yıllarda çözülmüştür. Mısır hiyeroglifleri 1822 yılında Eski Mısır Uzmanı ve Dilbilimci Jean-François Champollion tarafından çözülmüş ve Eski Mısır tarihi ve uygarlığı ile ilgili pek çok güvenilir bilgiye ulaşılmıştır. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Mezopotamya, Yunanca mesos= ara/orta ve potamos= ırmak kelimelerinden türetilmiş “iki ırmak arası” anlamında bir coğrafi terimdir. Bu ad, kuzeyde Toros Dağları’ndan güneyde Basra Körfezi’ne, doğuda Zagros Dağları’ndan batıda Suriye Çölü’ne kadar uzanan alan için kullanılmaktadır. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Tholos: Çapı 3 ile 7 m arasında değişen yuvarlak planlı, kubbeli bir oda ile bu odaya eklenmiş dikdörtgen planlı bir başka odadan oluşuyordu. Balçık, kerpiç ya da taştan yapılıyorlardı. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Akkad Hanedanı’nın kurucusu Kral I. Sargon’dur (İ.Ö. 2334-2279). Agade isimli bir başkent kuran Sargon kayıtlara göre 34 savaş yapmıştır. I. Murşili, İ.Ö. 1595 yılında Babil’i alarak Eski Babil Devleti’ne son vermiş olan Hitit kralıdır. I. Salmanassar, İ.Ö. 13. yüzyılda Hurri-Mitanni Devleti’ni yıkarak, Assur egemenliğini kesin olarak başlatmış olan Assur kralıdır. I. Darius, Pers kralıdır. I. Amenemhet, İ.Ö. 1985 civarında tahta el koyması ile 12. Sülale’yi başlatan Mısır firavunudur. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Persler İ.Ö. 539 yılında Babil’i ele geçirmiştir. Mezopotamya, Pers Devleti’nin bir parçası olmuştur. İ.Ö. 743 yılında, III. Tiglatpileser Torosların güneyine Kuzey Suriye’ye inmeye çalışan Urartu Kralı II. Sarduri’yi Adıyaman Gölbaşı’nda yılında yenmiştir. Yeni Assur Krallığı’nın ortadan kalkmasıyla liderlik bir kez daha Babillilerin eline geçmiş ve İ.Ö. 612 tarihinde Yeni Babil Devleti olarak anılan bir dönem başlamıştır. Mezopotamya, İ.Ö. 331 tarihinden sonra bir süre İskender İmparatorluğu’nun, Büyük İskender’in İ.Ö. 323 yılında ölümünden sonra Selevkosların eline geçmiştir. Doğru cevap C seçeneğinde verilmektedir.

12 levha kanunu, Cumhuriyet Dönemi’nde Roma hukukunun temel taşı olarak aile, borç, ceza, miras hukuklarını düzenleyen ve İ.Ö. 450 yılında pleplerin baskısıyla çıkartılan kanundur. Urukagina Kanunu, Sümer Kanunları’nın en eskisi olarak kabul edilir. Mülkiyet ve aile hukuku ile ilgili hükümleri içerir. Arkaik Çağ’da Atinalılar, İ.Ö. 594’te aristokratlar ile alt tabaka arasında arabuluculuk yapması ve yönetim biçimini düzenlemesi için Solon’a sınırsız yetki vererek iktidarın başına getirmiştir. Nomos adı verilen Solon Kanunları’nın tam metni döner tahta levhalara ve özetleri konik taş steller üstüne yazılarak her yere dağıtılmıştır. Ur’da yaşayan III. Ur Sülalesi’nin kurucusu Ur-Nammu, Ur Şehri halkı için yeni kanunlar çıkarmıştır. Bunlar yaralama olaylarına verilen küçük para cezalarını kapsar. 282 maddelik Hammurabi Kanunları, bir stel üzerine çepeçevre yazılmıştır. Eski Sümer kanun yazıcılığına uygun bir şekilde ve Akkadca kaleme alınmıştır. Stel, Louvre Müzesi’ndedir. İlk defa olarak borçlar hukukunu ele alarak halkı korumuştur. Doğru yanıt A'dır.

Erken Devir (İ.Ö. 3000-2650) (1-2. Sülaleler) sonlarında Mısır’ın sınırları güneyde Birinci Çağlayan’a kadar uzanmıştı. Bu dönemde Mısır merkezî devlet yönetimi oluşturulmuş ve yüzyıllarca kullanılacak olan krallık modeli geliştirilmiştir. Daha önemli bir gelişme, hiyeroglif yazının geliştirilmiş olmasıdır. Ayrıca Mısır sanatı da klasik biçimlerine kavuşmuştur.

İ.Ö. 1985 civarında I. Amenemhet (İ.Ö. 1991-1962)’in tahta el koyması ile 12. Sülale başlar. Amenemhet, Orta Mısır’daki Lişt kentinde yeni bir başkent kurmuştur. Teb kenti de Yukarı Mısır’ın yönetim merkezi olarak kalmıştır. Amenemhet, firavunun ölümünden yani kendi ölümünden sonra tahtın el değiştirmesini kolaylaştırmak için, oğlunu tahta ortak ederek yeni bir gelenek başlatmıştır. 

A ve E şıkları Eski Krallık, B ve D şıkları ise Yeni Krallık Devrinin özelliklerini yansıtmaktadır. Doğru yanıt C'dir.

III. Amenofis’in oğlu IV. Amenofis (İ.Ö. 1352-1335), İ.Ö. 1350’lerde Mısır’ın geleneksel tanrıları yerine Güneş (Aton) monoteizmini (tektanrıcılık) yerleştirerek dinde reform yapmak istemiştir. Bu bir güneşe tapma kültüydü. IV. Amenofis olan ismini “Aton’un hizmetkârı” anlamına gelen Eknaton olarak değiştirmiştir. Aton için Teb kentinde ilk tapınak yapıldı. Başkent Orta Mısır’da yeni kurulan Akhetaton (bugünkü Tell el-Amarna) kentine taşındı. Burada yapılan Aton Tapınağı’nın üzeri, diğer Mısır tapınaklarının aksine gökyüzüne doğru açık bırakılmıştı. Doğru yanıt E'dir.

Kadeş Savaşı sonucunda II. Ramses büyük bir zafer kazandığını iddia etmesine rağmen, Hitit kaynaklarına göre yenilgiden şans eseri kurtulmuş ve savaşta başarı sağlayamamıştır. İ.Ö. 1270 yılında II. Ramses ve Hitit Kralı III. Hattuşili arasında yapılan Kadeş Barış Antlaşması, tarihte iki devlet arasında yapılan ilk yazılı antlaşmadır. Antlaşmaya göre Kuzey Suriye Hititlerde kalmıştır. Doğru yanıt E'dir.

Mısır, diğer Ön Asya krallıkları gibi mutlak bir krallıktı. Firavun sözcüğü büyük ev anlamındadır. Bu sözcüğün kral anlamında kullanılması Yeni Krallık Dönemi’nden itibaren kabul görmüştür. Firavun, tanrıların yanında gösterilir ancak tanrı değildir. Tanrının yeryüzündeki temsilcisidir. Horus’u temsil eder, Güneş Tanrısı “Ra” nın oğludur. Orta Krallık zamanında firavunlar tanrı olarak görülmez, aksine firavunluğunun tanrılar tarafından onaylanması gerekirdi. Yeni Krallık zamanında yaşayan firavunlar ise tanrısallaştırılmıştır. Firavun, tanrının temsilcisi olarak toprakların, malların ve insanların sahibidir. Firavunun insanların hizmetinde besleyici olma, hak hukuk sağlama ve savaşçılık gibi işlevleri olması gerekiyordu. Hükümdar, uyruklarını beslemekle ve ihtiyaçlarına göre donatmak, adaleti sağlamak ve yasaları yapmak ile görevlidir. Aynı zamanda ordunun başkomutanıdır. Tanrıların tapınaklarını inşa etmek, genişletmek, aynı zamanda da kültlerine nezaret etmek zorundadır. Firavunun tanrılardan aldığı meşruiyeti genellikle babadan oğula ya da kardeşten kardeşe geçer. Erkek vâris olmaması durumunda kraliyet ailesinden bir kızla evlenen erkek krallığa sahip olabilirdi.

Firavundan sonra en önemli kişi, firavunun yardımcısı olan vezirdi. Merkezden atanan eyalet valileri, kral adına ülkeyi yöneten vezire karşı sorumluydular. Vezir, aynı zamanda başyargıçlık görevini yürütüyordu, ekonomiden, hazineden ve bütün yapı işlerinin denetiminden sorumluydu. Doğru yanıt D'dir.

Hiyeroglif yazı (Eski Yunanca: hieros: kutsal, graphikos: oyma=hieroglyphikos) özellikle kutsal metinlerin taşa kazınmasında kullanılan resmî bir yazıydı. Mısır yazılı belgelerinin büyük bir kısmını oluşturan yönetim ve hukuk metinlerinin yazımında gün geçtikçe en yaygın hiyeroglif işaretleri kısaltılarak kullanılmaya başlandı. Zamanla bu kısaltmalar çoğalınca hiyerogliften tümüyle farklı bir yazı olan hiyeratik yazı ortaya çıktı. Hiyeroglif yazıya göre çok daha kısa sürede yazılabiliyordu. Hiyeratik yazı İ.Ö. 200’e kadar kullanılmıştır. İ.Ö. 700’den sonra hiyeratik yazının basitleştirilmiş hâli olan demotik (Eski Yunanca: demotikos: halkla ilgili) denilen halk yazısı ortaya çıkmıştır. Bu yazı halkla ilgili hukuki metinlerde kullanılmıştır. İ.S. 3. yüzyıldan itibaren demotik yazının yerine kopt yazısı denilen bir yazı türü kullanılmıştır. Doğru yanıt A'dır.

Mezopotamya kuzeyde Toros Dağları’ndan güneyde Basra Körfezi’ne, doğuda Zagros Dağları’ndan batıda Suriye Çölü’ne kadar uzanan alan için kullanılmaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Paleolitik Çağ’ın ekonomisini oluşturan avcılık ve toplayıcılıktan  besin üretimi evresine geçiş, insanlık tarihinin en önemli aşamalarından biridir. İ.Ö. 10.000 yıllarında başlayan bu çağa, Neolitik Çağ, Yeni Taş Çağı ya da Cilalı Taş Çağı gibi isimler verilir. Doğru yanıt B'dır.

Akkad hanedanı'nın kurucusu Kral I. Sargon’dur (İ.Ö. 2334-2279). Agade isimli bir başkent kuran Sargon kayıtlara göre 34 savaş yapmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Anadolu’nun yazı ile tanışması ve tarihi çağlara girmesi de yine Assurlu tüccarlar sayesinde olmuştur. Doğru yanıt E'dir.

Yaklaşık 100 yıl kadar (İ.Ö. 2100-2000) süren bir dönemde Ur kenti Mezopotamya’nın en büyük siyasi gücü olmuştur. Doğru yanıt A'dır.

İ.Ö. 6. yüzyılın başlarında Medler ve İskitler Doğu Anadolu’da Urartu Devleti’ne son vermişlerdir. Doğru yanıt D'dir.