ULUSLARARASI TİCARETTE VERGİLENDİRME

Ülkeler, uluslararası ticaret üzerinden alınan gümrük vergilerinin “tüketim etkisi”, “yeniden dağıtım etkisi”, “gelir etkisi”, “dış ticaret etkisi” ve “koruma etkisi” olarak bilinen beş temel etkisinden yararlanmayı amaçlamaktadır.

Yapılan denetim faaliyetleri “gümrük işlemleri”, denetim fa­aliyetini gerçekleştiren idari yapılanmalara “gümrük idaresi”, gümrük işlemleri ile muhatap olanların üstlendiği yükümlülükler “gümrük yükümlülükleri”, bu yükümlülükleri yerine getirmekle sorumlu tutulanlara “gümrük yükümlüsü”, gümrük yükümlülükleri kapsamında tanımlanan mali yükümlülüklere ise genel olarak “gümrük vergisi” denilmektedir.

Uluslararası ticarete konu eşyanın yasallık denetim iş ve işlemlerini kapsayan gümrük işlem sürecinde devletin vergilendirme yetkisi de gümrük idareleri tarafından kullanılmak­tadır.

Uluslararası ticaret üzerinde çifte vergilemenin önlenmesi ve fiyatların, maliyet artı kar formülasyonuna dayanan, piyasa fiyatı düzeyinde oluşmasına katkı sağlamak amacıyla uluslararası ticarette “varış yeri ilkesi” benimsenmiştir. Varış yeri ilkesine göre uluslararası ticarete katılan bir eşyanın ihracatçı ülkede gümrük vergisi alınmadan ithalatçı ülkede (varış yerinde) vergilendi­rilmesi esası benimsenmiştir.

DTÖ, ilke ka­rarı olarak tüm üye ülkelerin, yerli ekonomilerini uluslararası ticaret karşısında korunmasını gerektiren durumlarda, gümrük vergilerini tek koruma aracı olarak kullanmaları kabul edil­miştir.

Gümrük vergileri de mali ve sosyo-ekonomik amaçlarla gümrük bölgesi sınırlarında gerçekleştirilen mal ve hizmet hareketlerinden alınmaktadır. Gümrük vergileri; kaynak­ta tahsil edilebilmeleri, mükellef gurubunun nitelikli oluşu, gümrük kapılarındaki görevli elemanlar tarafından tahsil edilmeleri dolaysıyla tahsil maliyetleri düşük olduğu için mali amaca oldukça iyi hizmet edebilmektedirler. Uluslararası ticari faali­yetlerin vergilendirilme işlemlerinin sınırlı ve tanımlı gümrük kapılarında yapılıyor olması vergi tabanının etkin kontrolüne imkan sağlamaktadır. Bu özellikler, gümrük vergilerinin yönetimini ve gümrük yükümlülerinin vergiye gönüllü uyumunu kolaylaştırmaktadır.

Gümrük vergilerinin uluslar arası ticaret üzerindeki pi­yasa bozucu etkilerinin en aza indirilmesi amacıyla ulusla­rarası düzeyde yeknesak uygulama kuralları Dünya Ti­caret Örgütü (DTÖ) düzeyinde tanımlanmış ve değişik ekonomik entegrasyon aşamalarının da DTÖ kuralları ile uyumlu olması ilke olarak benimsenmiştir.

İhracat işlemlerinde ise vergiyi doğuran olay yönetmeliğin 488. maddesinde tanım­lanmıştır. Buna göre ihracatta vergiyi doğuran olay, normal usulde yapılan beyanlarda gümrük beyannamesinin tescil tarihinde başlar.

Gümrük Rejimi: Gümrük işlemlerine konu olan eşyanın konu ediliş amacına uygun olarak izlenmesi gereken prosedürleri ifade eden kavramdır. Örneğin; eşyaya ilişkin tüm gümrük yükümlülüklerinin karşılanması ve eşyanın serbestçe kullanımının sağlanması için “Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi” düzenlenmiştir.

Yapılan kontroller sonunda belirlenen kıymet farkları üzerinden belirlenen gümrük vergilerine ilişkin tebligat, gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihten itibaren üç yıl için­de yapılır. Diğer bir ifadeyle resen ve ikmalen tarhiyatlarda tahakkuk zaman aşımı üç yıl olarak belirlenmiştir.

Ülkeler, uluslararası ticaret üzerinden alınan gümrük vergilerinin “tüketim etkisi”, “yeniden dağıtım etkisi”, “gelir etkisi”, “dış ticaret etkisi” ve “koruma etkisi” olarak bilinen beş temel etkisinden yararlanmayı amaçlamaktadır. Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Gümrük kavramı, uluslararası ticari faaliyetlerin ülkeler arası geçiş işlem süreç ve şekillerini
tanımlamada kullanılan referans bir kavramdır. Diğer bir ifadeyle gümrük, dış ticaret işlemlerinin yasallık denetiminin yapıldığı yer, idare ve işlemler olarak tanımlanabilir. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Tarife: Gümrük işlemlerine konu eşyanın yasallık denetiminde dikkate alınacak esasların ve uygulanacak vergi oranlarının tanımlandığı cetveldir. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Eşyanın gümrük işlemlerine konu edilişi açısından bakıldığında gümrük vergileri “ihracat vergisi”, “ithalat vergisi” ve “transit vergisi” olarak sınıflandırılabilmektedir. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Gümrük vergilerinin genel özellikleri şunlardır: 
1) Bir kamu gelir türü olması,
2) İktisat politikası aracı olması,
3) Uluslararası anlaşmalar tarafından şekillendirilmesi,
4) Dolaylı vergi olup, harcama vergileri arasında yer alması,
5) Vergi tahsil ve uyum maliyetlerinin düşük olası,
6) Tarafsız bir vergi olması ve
7) Özel ihtisas gerektirmesi.

Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Gelir etkisi, gümrük vergilerinin mali amacının bir ürünüdür. Devletin gümrük vergilerinden gelir sağlamasını ifade eder. Gelir etkisi verginin konusu olan mal ve hizmetlerin işlem hacmi, uygulanan oran ve malın fiyat talep esnekliğine bağlıdır. Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Uygulanan bir gümrük vergisi öncelikli olarak ithalatı pahalılaştırıp ithal mal talebini azaltır. Azalan ithalatın karşıladığı talep yerli üretimle karşılanmaya başlar. Gümrük vergilerinin ithalatı azaltıcı yerli üretimi artırıcı etkisi toplamda dış ticaret etkisi olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

En çok kayrılan ülke kuralı; bir üye ülke, herhangi bir ülkeye, ikili anlaşmalarla DTÖ’nün öngördüğünden daha fazla ayrıcalık tanımışsa aynı ayrıcalıkları tüm DTÖ üyesi ülkelere de tanıma zorunluluğunu ifade eder. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Uluslararası vergilemede önemli bir ilke olan varış yeri ilkesi gereği, gümrük vergisi, eşyanın bir ülke sınırına girişinde alınır. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Gümrük Yükümlüsü: Uluslararası ticarete konu eşyayı gümrük idaresiyle muhatap kılan gümrük beyannamesini imzalayarak gümrük idaresine veren kişidir. Bu kişi aynı zamanda gümrük vergilerinin ödenmesinden de sorumludur. Doğru cevap "A" şıkkıdır.