ULUSLARARASI TİCARETTE VERGİLENDİRME

Gümrük kavramı, uluslararası ticari faaliyetlerin ülkeler arası geçiş işlem süreç ve şekillerini tanımlamada kullanılan referans bir kavramdır. Diğer bir ifadeyle gümrük, dış ticaret işlemlerinin yasallık denetiminin yapıldığı yer, idare ve işlemler olarak tanımlanabilir. Uluslararası ticari faaliyetlerin ülke çıkarlarına uygun yürütülmesini sağlamak, uluslararası yükümlülüklerin yerine getirilmesini temin etmek; insan, çevre ve ekonomik çıkarların korunması amacıyla uluslararası ticari faaliyetlerin yasallık denetimin yapılması önemli bir zorunluluktur.
Bu zorunluluğun gereği olarak yapılan denetim faaliyetleri “gümrük işlemleri”, denetim faaliyetini gerçekleştiren idari yapılanmalara “gümrük idaresi”, gümrük işlemleri ile muhatap
olanların üstlendiği yükümlülükler “gümrük yükümlülükleri”, bu yükümlülükleri yerine
getirmekle sorumlu tutulanlara “gümrük yükümlüsü”, gümrük yükümlülükleri kapsamında
tanımlanan mali yükümlülüklere ise genel olarak “gümrük vergisi” denilmektedir.

Gümrük vergilerinin genel özellikleri:
1) Bir kamu gelir türü olması,
2) İktisat politikası aracı olması,
3) Uluslararası anlaşmalar tarafından şekillendirilmesi,
4) Dolaylı vergi olup, harcama vergileri arasında yer alması,
5) Vergi tahsil ve uyum maliyetlerinin düşük olası,
6) Tarafsız bir vergi olması ve
7) Özel ihtisas gerektirmesi, biçiminde sıralanabilir

Koruma Etkisi: Koruma etkisi vergilemenin iktisadi amacına hizmet etmektedir.
Gümrük vergilerinin yansıma mekanizmasından yararlanılarak fiyata yüklenmesi
ile iki sonuç doğurmaktadır. Bunlardan ilki, ithalat hacminin daralması ve ikincisi
ise fiyat artışlarından gelir sağlamak isteyen yerli üreticilerin üretim kapasitelerini
artırmalarıdır. Yerli üreticilerin kapasite artırımına gitmeleri koruma etkisinin bir
sonucudur. Vergiler yardımıyla yapay olarak ithalat hacmi daraltılarak yerli üreticiye faaliyet alanı açılmaktadır.

Uluslararası ilişki içinde bulunan tarafların faaliyetleri uluslararası ilişkiler rejimi tarafından koordine edilmektedir. Bu rejim; ilişkileri düzenleyen zımni ve açık olarak belirlenmiş prensiplere, kurallara, ilkelere ve karar alma prosedürlerine dayanmaktadır. Uluslararası ticareti düzenlemeye yönelik bu unsurlar 1947 yılında Gümrük Tarifeleri Genel Anlaşması (GATT 1947) sisteminin kurulmasıyla şekillenmeye
başlamıştır.

Uluslararası ticaretin serbestleştirilmesini amaçlayan temel ilkeler “GATT 1947 hükümlerinden hareketle; “Üyeler
arasında ticarette ayrımcılık yapmama ilkesi”, “Koruma aracı olarak yalnızca tarifelerin
kullanılması ilkesi”, “Müzakere ilkesi”, “Tarife indirimlerinin bağlayıcılığı ilkesi” ve “Üyeler
arasındaki ticari anlaşmazlıklarda arabuluculuk görevi” şeklinde sayılabilir

Tüketim Etkisi: Tüketim etkisi gümrük vergilerin toplam tüketimi azaltıcı etkisini
ifade etmektedir. İthalat maliyetlerine gümrük vergisinin girmesi ithalatı pahalılaştırmaktadır. Bu ise iki sonucu beraberinde getirmektedir. İlki ithalat hacminde görülen daralmadır. İkincisi ise vergi maliyetinin fiyata yansıtılması ve toplam arzın toplam talebi karşılayamamasına bağlı olarak yaşanan fiyat artışlarıdır.

Gümrük vergilerine ilişkin tarife esaslarını belirleyen ilkeler ışığında tespit edilen gümrük vergisi oranlarının hangi değerler üzerine uygulanacağı ve değerin nasıl tespit edileceği DTÖ Kurucu Anlaşması’nın ekinde yer alan “Kıymet Tespit Anlaşması” ve “Menşe-i Kuralları Anlaşması” olmak üzere iki anlaşma ile düzenlenmiştir.

Gümrük Yönetmeliğinin 483. maddesi ithalatta vergiyi doğuran olayı, gerçekleştirilen ithalat işlemine bağlı olarak; “ithali gümrük vergisine tabi eşyaların serbest dolaşıma girmesi” ve “gümrük vergisine tabi eşyanın kısmi muafiyet yoluyla geçici ithalatının gerçekleşmesi” olmak üzere iki farklı esasa bağlanmıştır.

Verginin anayasal bir zorunluluk olarak devlete yapılan ödemeler olması vergilemede, kanuni çerçevede tanımlanmış, bir prosedürün izlemesini zorunlu kılmaktadır. Bu prosedürler bir bütün olarak vergilendirme süreci olarak tanımlanmaktadır. Teknik açıdan bu süreç;
Tarh, Tebliğ, Tahakkuk ve Tahsil olarak adlandırılan aşamalardan geçerek tamamlanmaktadır

Gümrük yükümlülükleri ile ilgili teminat olarak kabul edilen değerler; 1) Para, 2)
Bankalar ve Özel Finans Kurumları tarafından verilen süresiz teminat mektupları, 3) Hazine devlet iç borçlanma senetleri, 4) Kamu kurumlarınca verilen garanti mektupları ve 5) T.C. Merkez Bankasınca konvertibl kabul edilen dövizlerdir. Görüldüğü gibi, Gümrük Kanununda menkul ve gayrimenkul mallar ile kişisel kefalet teminat olarak sayılmamıştır.

Koruma etkisi vergilemenin iktisadi amacına hizmet etmektedir. Gümrük vergilerinin yansıma mekanizmasından yararlanılarak fiyata yüklenmesi ile iki sonuç doğurmaktadır. Bunlardan ilki, ithalat hacminin daralması ve ikincisi ise fiyat artışlarından gelir sağlamak isteyen yerli üreticilerin üretim kapasitelerini artırmalarıdır. Yerli üreticilerin kapasite artırımına gitmeleri koruma etkisinin bir sonucudur. Vergiler yardımıyla yapay olarak ithalat hacmi daraltılarak yerli üreticiye faaliyet alanı açılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Gümrük işlemlerine konu eşyanın yasallık denetiminde dikkate alınacak esasların ve uygulanacak vergi oranlarının tanımlandığı cetvel tarifedir. Doğru cevap B'dir.

Uluslararası ticareti düzenlemeye yönelik unsurlar 1947 yılında Gümrük Tarifeleri Genel Anlaşması (GATT 1947) sisteminin kurulmasıyla şekillenmeye başlamıştır. Daha sonra 1995 yılında DTÖ’nün kurulması ile günümüz uluslararası ticari ilişkilerini temelden belirler hale gelmiştir. DTÖ, GATT sistemini de kapsayan daha geniş bir yapıyı temsil etmektedir. GATT 1947 kuralları daha da geliştirilerek DTÖ sistemine GATT 1994 olarak girmiştir. Doğru cevap E'dir.

Uluslararası ticaretin serbestleştirilmesini amaçlayan temel ilkeler “GATT 1947 hükümlerinden hareketle; “Üyeler arasında ticarette ayrımcılık yapmama ilkesi”, “Koruma aracı olarak yalnızca tarifelerin kullanılması ilkesi”, “Müzakere ilkesi”, “Tarife indirimlerinin bağlayıcılığı ilkesi” ve “Üyeler arasındaki ticari anlaşmazlıklarda arabuluculuk görevi” şeklinde sayılabilir. Üye ülkeler arasında ayrımcılık yapmama aslında üyelere eşit mesafede durmayı gerektirmektedir. Eşitliğin sağlanması için ise “ulusal işlem yapmama” ve “en çok kayırılan ülke kuralı” ilkeleri benimsenmiştir. Doğru cevap A'dır.

DTÖ Anlaşmaları kapsamında gümrük vergilerine ilişkin temel düzenlemeler “en çok kayırılan ülke” ve “ulusal muamele yapmama” kurallarının uygulanmasına dayanmaktadır. “En çok kayırılan ülke” kuralının doğal bir sonucu olarak “Taviz Listeleri” uygulama aracı olarak kullanılmaktadır. Üye ülkeler bu listelerde yer alan gümrük vergisi oranları ile kendilerini bir yıllığına bağlamaktadır. Bu listeler, bir üye ülkenin diğer üyelere uygulayacağı ayrımcı olmayan işlemlerin taahhüt edildiği listelerdir.Doğru cevap C'dir.

Uluslararası ticarete konu eşyayı gümrük idaresiyle muhatap kılan gümrük beyannamesini imzalayarak gümrük idaresine veren kişi gümrük yükümlüsüdür. Bu kişi aynı zamanda gümrük vergilerin ödenmesinden de sorumludur. Doğru cevap E'dir.

Gümrük işlemlerine konu olan eşyanın konu ediliş amacına uygun olarak izlenmesi gereken prosedürleri ifade eden kavram gümrük rejimidir. Örneğin; eşyaya ilişkin tüm gümrük yükümlülüklerinin karşılanması ve eşyanın serbestçe kullanımının sağlanması için “Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi” düzenlenmiştir. Doğru cevap D'dir.

Gümrük vergisinin hesaplanması için, malın gümrük tarife cetvelindeki yerinin (pozisyonunun) bulunması gerekir. Gümrük vergisine tabi malın pozisyonu doğru belirlendiğinde hesaplama kolaylaşmaktadır. Pek çok çeşit, sayı ve özellikte malın bulunduğu ve bunların her birinin ayrı gümrük tarife ve istatistik pozisyonuna sahip olmasından dolayı, işin zor yönünün eşyaya ait doğru pozisyonun bulunması olduğu görülmektedir. Bu zorluğu gidermek adına, eşyanın tanımlanmasında ve tarife cetvellerinin kullanılması amacıyla geliştirilen “Armonize Sistem Sınıflandırması” (ASS) olarak bilinen eşya tanımlama sisteminden yararlanılmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Tarh kavramı verginin hesaplanması anlamına gelmektedir. Gümrük vergisi, mükellefin yazılı beyanı üzerine hesaplanır ki, bu duruma verginin tarhiyatı denir. Doğru cevap B'dir.

Gümrük yükümlülükleri ile ilgili teminat olarak kabul edilen değerler; 1) Para, 2) Bankalar ve Özel Finans Kurumları tarafından verilen süresiz teminat mektupları, 3) Hazine devlet iç borçlanma senetleri, 4) Kamu kurumlarınca verilen garanti mektupları ve 5) T.C. Merkez Bankasınca konvertibl kabul edilen dövizlerdir. Gümrük Kanununda menkul ve gayrimenkul mallar ile kişisel kefalet teminat olarak sayılmamıştır. Doğru cevap C'dir.