ULUSLARARASI TİCARETTE VERGİLENDİRME - Deneme Sınavı - 14

GENEL OLARAK DIŞ TİCARET POLİTİKASI

Serbest ticaret teorisi ile temeli atılan dış ticaret teorisi uzun yıllardır eleştirilere ve çok büyük tartışmalara konu olmuştur. 1800’lü yıllarla beraber özellikle de İkinci Dünya Savaşı ile hız kazanana küreselleşme süreci sonucunda uluslararası ticaret çok önemli boyutlara ulaşmıştır. 1945 yılında 265.233 bin ABD Doları olan toplam dış ticaret hacmi, 1980 yılında 10.819.486 bin ABD Dolarına, 2015 yılında ise 351.073.203 bin ABD Dolarına ulaşmıştır (TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri, 2016).

Dış Ticaret Politikasının Amaçları

Ülkelerin dış ticarete müdahale etmelerinin nedenleri ekonomik ve ekonomik olmayan nedenler şeklinde iki gruba ayrılmaktadır. (Dinler, 2002:501) Dış ticarete ekonomik nedenlerle müdahalelerin başlıcaları (Dinler, 2002:502-504) ve (Tokatlıoğlu, 2005:47-48);

• Dış ödemeler bilançosundaki istikrarsızlıkların azaltılması,

• Yerli endüstriyi dış rekabete karşı koruma,

• Sanayileşme stratejisine göre müdahale,

• İstihdamın artırılması,

• Otarşi; kendi kendine yeterlilik,

• Kalkınmanın finansmanı için gerekli kamu gelirlerinin sağlanması,

• İç piyasadaki tekelleşme eğiliminin kırılmasıdır.

Dış Ticaret Politikasının Araçları

Ülkelerin dış ticarette müdahalesinde ilk akla gelen araç gümrük tarifeleridir. Günümüz ekonomik sistemlerindeki gelişmeler ve yenilikler sonucunda da alternatif çok sayıda yeni düzenleme ve araç ortaya çıkmıştır. Bu araçlar (Seyidoğlu, 1999:120-121);

• Gümrük tarifeleri,

• Gümrük tarifeleri dışındaki araçlar;

• Miktar kısıtlamaları,

• Tarife benzeri faktörler,

• Görünmez engeller,

• Gönüllü ihracat kısıtlamaları,

• İhracatın özendirilmesi,

• Bağlı ticaret.

DIŞ TİCARET REJİMLERİ

Gümrük Kanunu’nun üçüncü maddesinin 15. fıkrası hükmüne göre dış ticaret rejimleri Şekil 7.1’de sıralanmıştır. Bu dış ticaret rejimleri;

• Serbest dolaşıma giriş rejimi

• Transit rejimi

• İhracat rejimi

• Gümrük antrepo rejimi

• Geçici ithalat rejimi

• Dahilde işleme rejimi

• Gümrük kontrolü altında işleme rejimi

• Hariçte işleme rejimidir.

İthalat Rejimleri: Bir eşyanın/malın ülkenin gümrük bölgesine girişinde tabi olduğu dış ticaret rejimlerinin bütünüdür. İthalat rejimleri kendi içinde “ekonomik etkili dış ticaret rejimi” ve “şartlı muafiyetli dış ticaret rejimi” olarak iki ana başlığa ayrılmıştır. Ekonomik etkili dış ticaret rejimleri ise; antrepo rejimi, dâhilde işleme rejimi, gümrük kontrolü altında işleme rejimi, geçici ithalat rejimi ve hariçte işleme rejimidir. Şartlı muafiyetli dış ticaret rejimleri ise; serbest dolaşıma giriş rejimi, transit rejimi, gümrük antrepo rejimi, dâhilde işleme rejimi, gümrük kontrolü altında işleme rejimi, geçici ithalat rejimi ve hariçte işleme rejimidir.

Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi: Türkiye’de, serbest dolaşıma girmemiş eşyanın niteliği ve durumunu değiştiren işlemlere tabi tutulması durumunda bu işlemlerden sonra elde edilen eşyaların serbest dolaşıma girmesine ilişkin hükümlerin uygulandığı dış ticaret rejimidir.

TÜRKİYE - AVRUPA BİRLİĞİ DIŞ TİCARETİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ

Dış ticarete yönelik sayısal veriler incelendiğinde, Türkiye ile en fazla dış ticaret yapan ülkelerin Avrupa Birliği üyesi ülkeler olduğu görülmektedir. Türkiye’nin dış ticaret istatistikleri ihracat ve ithalat değerleri açısından 2002-2014 yılları arasında Tablo 7.1’de sunulmaktadır. Türkiye’nin dış ticaret hacmi Tablo 7.1 incelendiğinde görüleceği üzere, yıllar itibariyle artmıştır. 2002 yılında 36.059 milyon dolar olan ihracat, 2015 yılında 142.838 milyon dolar olmuştur.

Avrupa Birliği üye ülkeleri arasında en fazla ithalat TÜİK dış ticaret verilerine göre 2014 yılı itibariyle 22.3 milyar ABD Doları olarak Almanya ile yapılmıştır.

Ortak Ticaret Politikası (OTP)

Ülkeler I.Dünya Savaşından sonra korumacılık güdüsüyle bir ticari yapılanma tercih etmişlerdi. Ancak İkinci Dünya Savaşından sonra bu tercihlerini değiştirerek serbest ticaret sistemini benimsemişlerdir. Değişen bu tercihleri sonucunda ilk önce 23 ülke bir araya gelerek “Tarifeler ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT)” 1947 yılında imzalandı, 1948 yılında yürürlüğe girdi. İzleyen yıllarda uluslararası ticarette meydana gelen gelişmeler sonucunda 1995 yılında bu gelişimin kurumsal yapısı olan Dünya Ticaret Örgütü kuruldu ve GATT de yar alan bütün temel ilkeler geliştirilip genişletilerek bu örgütün kuruluş anlaşmasında yer aldı.

Ortak Ticaret Politikası Çerçevesinde Avrupa Birliği’nde Dış Ticaret İlişkisinde Vergilendirme İlkeleri

Ortak ticaret politikası (OTP) çerçevesinde Avrupa Birliği’nde dış ticaret ilişkisinde vergilendirme ilkeleri; gümrük vergilerinin kaldırılması ilkesi, eş etkili vergilerin kaldırılması ilkesi, ayrımcı vergileme ve aşırı vergi iadesi yasağı, çifte vergilendirilmenin önlenmesi ve vergi aracı kullanılarak yapılan devlet yardımları yasağıdır. (Bilici, 2005:148-163) OTP çerçevesinde Avrupa Birliği vergi politikalarına yönelik vergilendirme ilkelerinde ana hedef haksız rekabeti önlemeye çalışmak ve üye ülkeler arasında bir ortak rekabet politikası oluşturmaktır.

• Gümrük Vergilerinin Kaldırılması İlkesi; Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde gümrük vergilerinin kaldırılması esasına dayanmaktadır. Bu düzenleme, üye ülkelerin kendi aralarında yaptıkları ithalat ve ihracatta söz konusu eşyalar üzerinden gümrük vergisi alınmamasını ön görmektedir.

• Eş Etkili Vergilerin Kaldırılması İlkesi; Avrupa Birliği’nde gümrük birliğinin kurulması amacına yönelik olarak sadece gümrük vergilerinin değil aynı zamanda gümrük vergileri ile eş etkili vergilerin kaldırılması esasına dayanmaktadır.

• Ayrımcı Vergileme ve Aşırı Vergi İadesi Yasağı İlkesi; Avrupa Topluluğunu Kuran Antlaşmanın (ATKA) 90. maddesi hükmüne göre; “hiçbir üye ülke diğer üye ülke mallarını, benzer yerli mallardan daha yüksek oranlarda vergilendiremez veya dolaylı vergi koyamaz” denilmektedir. Bu hüküm doğrultusunda hiçbir üye ülke yerli mallarını diğer ülkelere karşı kendi iç vergilendirme yöntemleri ile dolaylı ya da dolaysız koruyamaz.

• Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi İlkesi; Ülkeler egemenlikleri ve bağımsızlıklarının gereği olarak kamu harcamalarının finansmanını sağlamak ve diğer iktisadi ve sosyal amaçları yerine getirmek için vergi alırlar ancak bazen aynı unsur üzerinde birden fazla ülkenin vergi alması söz konusu olabilmektedir. Bu durumun engellenmesi için ülkeler arasında çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları imzalanmaktadır. Burada korunması amaçlanan vergilendirmenin temelini oluşturan vergiye tabi unsurların her birinin bir kez vergilendirilmesi gerekliliğidir.

• Vergi Aracı Kullanılarak Yapılan Devlet Yardımları Yasağı; “Vergi aracı kullanılarak yapılan teşvikler ile bazı sektörler ya da ürünler, vergi iadesi, muafiyeti, istisnası ya da indirimi şeklinde teşvik edici vergilemeye yönelik kolaylıklar sağlanarak desteklenmektedir.” (Bilici, 2005: 160)

Türkiye toplamda 33 adet Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmıştır. Bu serbest ticaret anlaşmalarından merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleriyle imzalanmış olan 11 adet serbest ticaret anlaşması, bu ülkelerin AB üyelikleri nedeniyle feshedilmiştir. Hala geçerliliğini koruyan yürürlükte olan 18 adet serbest ticaret anlaşması (EFTA, İsrail, Makedonya, Bosna ve Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Suriye, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Karadağ, Sırbistan, Şili, Ürdün, Morityus, Güney Kore ve Malezya) bulunmaktadır. (Ekonomi Bakanlığı; 2015).

“Anti Damping Vergisi”, zarar gören ülkenin zararlarını telafi eden, vergilendirme yetkisinin kullanımını özel şartlara bağlayan olağanüstü bir vergidir. Dolayısıyla doğru cevap B'dir.

Uluslararası ticarette ek mali yükümlülük olarak kullanılan dört fon bulunmaktadır. Bunlar “Destekleme Fiyat İstikrar Fonu”, Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu”, Toplu Konut Fonu” ve “Tütün Fonu”dur.

Antrepo: Gümrük vergisi olmaksızın yabancı menşeli malların gümrük idaresinin denetimi altında belirli bir süre depolandığı kapalı alanlardır.

Serbest Çevre: Yerelde tüketime sunulmak amacıyla gümrük vergisi ödenmeden ithalatın yapıldığı alanlardır.

Serbest bölge içerisinde yer alan firmalar fiziki, idari ve mali açılardan serbest bölgenin dâhil olduğu ülke tarafından denetime tabi tutulabilir.  İdari denetim, bölgeye girişi ve çıkışı sağlanan malların miktar, fiyat ve tür itibariyle ilgili ülke mevzuat ve kurallarına uygun olmasıdır.

Transit ticarete bağlı olarak taşımacılık gelirleri önemli ölçüde artış göstermesi olumlu etkiler arasındadır.

Serbest Bölgeden Türkiye’ye Mal Tesliminde KDV Uygulaması
KDV Kanunu 1. Maddenin 2. Bendine göre her türlü mal ve hizmet ithalatı KDV’ye
tabi tutulmaktadır. Serbest bölgeden Türkiye’ye yapılacak mal teslimleri ithalat sayıldığından dolayı ilgili mallara KDV uygulanması gerekmektedir. Türkiye’deki
herhangi bir firma şayet malların yurt dışına pazarlanmasında aracılık yapıyorsa
ilgili hizmetin KDV’ye tabi olması ve bu durumda KDV’nin beyan edilmesi gerekmektedir.

ÖTV'de vergi istisnası uygulaması yapılmamaktadır.

Serbest bölgeye ithal edilmiş ya da serbest bölgede üretilen bir malın Türkiye’ye gönderilmesi söz konusu olduğunda, serbest bölgeden ülkemize yapılan her türlü mal alışları ithalat olarak tanımlanmaktadır.

Emlak Vergisi 3218 sayılı kanunla serbest bölgeler gümrük sınırlarının dışında sayılmış ve vergi, resim ve harç uygulamalarının uygulanmayacağı hükme bağlanmıştır. Bu yüzden serbest bölgelerde bina, arsa ve arazilerden emlak vergisi alınmamıştır. 2004 yılında çıkarılan 5084 sayılı kanunla bölgedeki faaliyetler 31.12.2008 yılına kadar her türlü vergiden istisna tutulmuştur. 2008 yılından sonrası için, Emlak Vergisi Kanununda bina, arsa ve arazilerin muafiyet ve istisnalarının belirlendiği maddelerde serbest bölgedeki bina, arsa ve arazilere ilişkin herhangi bir istisna uygulaması yapılmamıştır. Buna göre serbest bölgedeki bina, arsa ve araziler için emlak vergisi uygulaması söz konusudur.