ULUSLARARASI TİCARETTE VERGİLENDİRME - Deneme Sınavı - 11

Serbest bölgede üretim yapan firmalar ürettikleri ürünlerin FOB bedelinin % 85’ini ihraç ettikleri takdirde çalıştırdıkları personele ödenen ücretlerdeki gelir vergisi istisnaya tabi tutulacaktır. Firma üretime yönelik olarak çalışan personelinin ücretlerinden gelir vergisini indirebileceği gibi muhasebe, satış, pazarlama, lojistik gibi bölümlerde çalışan personelinin de ücretinden gelir vergisi istisnası uygulayabilecektir. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Mal teslimleri ve hizmet ifaları genel olarak KDV'ye tabidir. Ancak KDVK'unda bir takım istisna ve muafiyetler yer almaktadır. Bu kapsamda;

gibi hallerde KDV hesaplanmaz. Ancak KDVK'nun madde 1/2'ye göre her türlü mal ve hizmet ithalatı KDV’ye tabi tutulmaktadır. Serbest bölgeden Türkiye’ye yapılacak mal teslimleri ithalat sayıldığından dolayı ilgili mallara KDV uygulanması gerekmektedir. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Dış Ticaret Politikasının Amaçları

Ülkelerin dış ticarete müdahale etmelerinin nedenleri ekonomik ve ekonomik olmayan nedenler şeklinde iki gruba ayrılmaktadır. (Dinler, 2002:501) Dış ticarete ekonomik nedenlerle müdahalelerin başlıcaları (Dinler, 2002:502-504) ve (Tokatlıoğlu, 2005:47-48);

• Dış ödemeler bilançosundaki istikrarsızlıkların azaltılması,

• Yerli endüstriyi dış rekabete karşı koruma,

• Sanayileşme stratejisine göre müdahale,

• İstihdamın artırılması,

• Otarşi; kendi kendine yeterlilik,

• Kalkınmanın finansmanı için gerekli kamu gelirlerinin sağlanması,

• İç piyasadaki tekelleşme eğiliminin kırılmasıdır.

Gümrük Kanunu’nun üçüncü maddesinin 15. fıkrası hükmüne göre dış ticaret rejimleri Şekil 7.1’de sıralanmıştır.

Bu dış ticaret rejimleri;

• Serbest dolaşıma giriş rejimi

• Transit rejimi

• İhracat rejimi

• Gümrük antrepo rejimi

• Geçici ithalat rejimi

• Dahilde işleme rejimi

• Gümrük kontrolü altında işleme rejimi

• Hariçte işleme rejimidir.

Dış Ticaret Politikasının Araçları

Ülkelerin dış ticarette müdahalesinde ilk akla gelen araç gümrük tarifeleridir. Günümüz ekonomik sistemlerindeki gelişmeler ve yenilikler sonucunda da alternatif çok sayıda yeni düzenleme ve araç ortaya çıkmıştır. Bu araçlar (Seyidoğlu, 1999:120-121);

• Gümrük tarifeleri,

• Gümrük tarifeleri dışındaki araçlar;

• Miktar kısıtlamaları,

• Tarife benzeri faktörler,

• Görünmez engeller,

• Gönüllü ihracat kısıtlamaları,

• İhracatın özendirilmesi,

• Bağlı ticaret.

“Gümrük tarifeleri, bir ülkeye ithal edilen ya da ülkeden ihraç edilen malların ülkeye giriş ya da çıkışında alınacak vergi oranını gösteren bir cetveldir.” (Dinler, 2002: 505) Bu cetvelde, liste hâlinde sınıflandırılmış eşyalara ait uluslararası ticaret vergileri yer almaktadır.

Dâhilde İşleme Rejimi: Serbest dolaşıma girmiş ya da girmemiş olmasına bakılmaksızın gümrük bölgesine girmiş eşyanın her türlü işleme faaliyetine tabi tutulmasına imkân sağlayan bir dış ticaret rejimidir. Bu dış ticaret rejimi ihraç amaçlı eşyalar için uygulanmaktadır.

Dış ticarette vergileme ilkeleri genel olarak geleneksel vergileme ilkeleri çerçevesinde belirlenmiştir. Ancak uluslararası ticaretin doğası gereği de bir takım ilkeler ortaya çıkmıştır. Bu ilkeler; aşağıda başlıklar halinde açıklanmıştır.

1-Dış Ticarette Vergilemede Varış Ülkesi İlkesi; Uluslararası ticaretin vergilendirilmesi açısından “Varış” ve “Kaynak/Çıkış” ülkesinde vergilendirme olmak üzere iki ilke bulunmaktadır. Varış ülkesinde vergilendirme ilkesine göre, sınır ötesine çıkan mallarda KDV ve ÖTV gibi tüketim vergileri, gittiği ülkede alınmaktadır (Pehlivan ve Öz, 2011: 20) Varış ülkesi ilkesi, uluslararası ticarete konu malın, menşe ülkenin vergilerinden arındırılarak söz konusu vergilerin gider ve fiyat unsuru olarak etkilerini önlemek ve böylece dış ticarette rekabet eşitliği yaratmak amacıyla benimsenmiştir (Tuncer, 2006, s. 193).

2-Dış Ticarette Vergilemede Çıkış/Kaynak Ülkesi İlkesi; Buna karşılık kaynak ülkesi ilkesi ise, uluslararası ticarete konu malın, üretildikleri ülkede vergilendirilmesini öngörmektedir. Türkiye’de bazı istisnai durumlar hariç dış ticaretin vergilendirilmesi açısından çıkış/kaynak ülke ilkesi yerine varış ülkesinde vergilendirme ilkesi benimsenmiştir.

3-Dış Ticarette Vergilemede En Çok Kayrılan Ülke İlkesi; Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT), uluslararası ticareti düzenleyen çok taraflı bir anlaşmadır. Bu anlaşmanın temeli sorumlulukların belirlenmesidir. En çok kayrılan ülke ilkesine göre Dünya Ticaret Örgütüne taraf olan bir ülkeye taviz verildiği zaman o tavizi Dünya Ticaret Örgütü üyesi olan tüm ülkelere vermek gerekmektedir. Her GATT üyesinin taraf olan tüm ülkelere aynı gümrük tarife oranını uygulaması ve ayrımcı işlemlerde bulunmaması temel esastır. Eğer üye ülkelerden biri her hangi bir gümrük kolaylığını diğer bir ülkeye sağlaması durumunda anlaşmanın tarafı olan bütün ülkeler de söz konusu kolaylıktan herhangi bir düzenlemeye gerek olmaksızın otomatik olarak yararlanmaktadırlar.

TÜRKİYE - AVRUPA BİRLİĞİ DIŞ TİCARETİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ

Dış ticarete yönelik sayısal veriler incelendiğinde, Türkiye ile en fazla dış ticaret yapan ülkelerin Avrupa Birliği üyesi ülkeler olduğu görülmektedir. Türkiye’nin dış ticaret istatistikleri ihracat ve ithalat değerleri açısından 2002-2014 yılları arasında Tablo 7.1’de sunulmaktadır. Türkiye’nin dış ticaret hacmi Tablo 7.1 incelendiğinde görüleceği üzere, yıllar itibariyle artmıştır. 2002 yılında 36.059 milyon dolar olan ihracat, 2015 yılında 142.838 milyon dolar olmuştur. İthalatta durum ise 2002 yılında 51.553 milyon dolar iken, 2014 yılında 207.234 milyon dolar olmuştur. Tablo 7.1 incelendiğinde en dikkat çekici hususun 2008 yılı küresel kriz ile değerlerdeki negatifleşmedir. 2009 yılı itibariyle 2008 yılına göre ihracat rakamlarında %22.6’lık bir gerileme olurken bu oran ithalatta %30’lar civarında olarak daha yüksek seyretmiştir. 2009 yılından sonra ise Türkiye dış ticaret hacmi toparlanma sürecine girdiği görülmektedir.

Ortak ticaret politikası, 1957 yılında Roma Anlaşması ile devreye girmiş bir politikadır. Ortak ticaret politikasının en önemli amacı bütün üye ülkeler hep beraber aynı ticaret politikalarına tabi olacaklardır. Aynı gümrük tarifesini kullanmak, ithalatın incelenmesi ve miktar kısıtlamaları gibi korunma önlemlerinde üye ülkeler hep birlikte ortak hareket etmektedirler. İthalatta haksız rekabetin önlenmesine yönelik anti-damping, anti-sübvansiyon gibi önlemlerde de yine üye ülkeler hep beraber hareket etmektedirler. Eğer bir üye ülke için bir taviz verilmesi gerekiyorsa bütün üye ülkeler için de aynı tavizin verilmesi zorunluluğu söz konusu olması ortak ticaret politikasının en önemli esaslarından biridir.

Ortak Ticaret Politikası Çerçevesinde Avrupa Birliği’nde Dış Ticaret İlişkisinde Vergilendirme İlkeleri

Ortak ticaret politikası (OTP) çerçevesinde Avrupa Birliği’nde dış ticaret ilişkisinde vergilendirme ilkeleri; gümrük vergilerinin kaldırılması ilkesi, eş etkili vergilerin kaldırılması ilkesi, ayrımcı vergileme ve aşırı vergi iadesi yasağı, çifte vergilendirilmenin önlenmesi ve vergi aracı kullanılarak yapılan devlet yardımları yasağıdır. (Bilici, 2005:148-163) OTP çerçevesinde Avrupa Birliği vergi politikalarına yönelik vergilendirme ilkelerinde ana hedef haksız rekabeti önlemeye çalışmak ve üye ülkeler arasında bir ortak rekabet politikası oluşturmaktır.

• Gümrük Vergilerinin Kaldırılması İlkesi; Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde gümrük vergilerinin kaldırılması esasına dayanmaktadır. Bu düzenleme, üye ülkelerin kendi aralarında yaptıkları ithalat ve ihracatta söz konusu eşyalar üzerinden gümrük vergisi alınmamasını ön görmektedir.

• Eş Etkili Vergilerin Kaldırılması İlkesi; Avrupa Birliği’nde gümrük birliğinin kurulması amacına yönelik olarak sadece gümrük vergilerinin değil aynı zamanda gümrük vergileri ile eş etkili vergilerin kaldırılması esasına dayanmaktadır.

• Ayrımcı Vergileme ve Aşırı Vergi İadesi Yasağı İlkesi; Avrupa Topluluğunu Kuran Antlaşmanın (ATKA) 90. maddesi hükmüne göre; “hiçbir üye ülke diğer üye ülke mallarını, benzer yerli mallardan daha yüksek oranlarda vergilendiremez veya dolaylı vergi koyamaz” denilmektedir. Bu hüküm doğrultusunda hiçbir üye ülke yerli mallarını diğer ülkelere karşı kendi iç vergilendirme yöntemleri ile dolaylı ya da dolaysız koruyamaz.

• Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi İlkesi; Ülkeler egemenlikleri ve bağımsızlıklarının gereği olarak kamu harcamalarının finansmanını sağlamak ve diğer iktisadi ve sosyal amaçları yerine getirmek için vergi alırlar ancak bazen aynı unsur üzerinde birden fazla ülkenin vergi alması söz konusu olabilmektedir. Bu durumun engellenmesi için ülkeler arasında çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları imzalanmaktadır. Burada korunması amaçlanan vergilendirmenin temelini oluşturan vergiye tabi unsurların her birinin bir kez vergilendirilmesi gerekliliğidir.

• Vergi Aracı Kullanılarak Yapılan Devlet Yardımları Yasağı; “Vergi aracı kullanılarak yapılan teşvikler ile bazı sektörler ya da ürünler, vergi iadesi, muafiyeti, istisnası ya da indirimi şeklinde teşvik edici vergilemeye yönelik kolaylıklar sağlanarak desteklenmektedir.” (Bilici, 2005: 160)

Türkiye’nin taraf olduğu Serbest Ticaret Anlaşmalarından ekonomik ve politik olarak oldukça önemli beklentileri bulunmaktadır (Tür ve Gür, 2016:7) Bu beklentilerin başlıcaları (Alkin ve Gürlesel, 2010: 56);

• Serbest Ticaret Anlaşması yapılan ülkeler ile karşılıklı ticareti ve ticari bağımlılığı arttırmak,

• Serbest Ticaret Anlaşması yapılan ülke pazarlarına erişim sağlamak, vergisiz ticaret olanaklarından yararlanmak ve bu ülke pazarlarına giren diğer ülkeler karşısında rekabet avantajı sağlamak,

• Türkiye’de üretim yapan üretici ve ihracatçıların ihtiyaç duyduğu hammadde ve yarı mamulleri daha uygun koşullarda temin etmek,

• Serbest Ticaret Anlaşması yapılan yeni ve potansiyel ülke pazarlarına erişim olanağı sağlayarak bu pazarlara öncelikli olarak girerek önemli pazar payı elde etmek,

• Serbest Ticaret Anlaşması imzalanan ülkelerle siyasi ilişkileri güçlendirmek.

Türkiye toplamda 33 adet Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmıştır. Bu serbest ticaret anlaşmalarından merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleriyle imzalanmış olan 11 adet serbest ticaret anlaşması, bu ülkelerin AB üyelikleri nedeniyle feshedilmiştir. Hala geçerliliğini koruyan yürürlükte olan 18 adet serbest ticaret anlaşması (EFTA, İsrail, Makedonya, Bosna ve Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Suriye, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Karadağ, Sırbistan, Şili, Ürdün, Morityus, Güney Kore ve Malezya) bulunmaktadır. (Ekonomi Bakanlığı; 2015).

Türkiye’nin Taraf Olduğu Çifte Vergilendirmeyi Önleme Antlaşmaları

Türkiye’de ilk çifte vergilendirmeyi önleme antlaşması 1970 yılında Avusturya ile yapılmış olup, bu antlaşma 01.10.1974 tarihinde uygulanmaya başlanmıştır. O günden bu yana 82 ülkeyle antlaşma yapılmıştır. En son çifte vergilendirmeyi önleme antlaşması Kosova ile yapılmış ve 01.01.2016 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

OECD Modeli

OECD (Avrupa Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü) II. Dünya savaşından zarar gören Avrupa ülkeleri arasındaki ekonomik ve siyasi ilişkilerin yeniden inşasını sağlamak amacıyla kurulmuş uluslararası bir yapıdır. Çifte vergilendirme konusu OECD’nin gündemine 1950’li yıllardan itibaren girmiş ve konuya ilişkin hazırlanan taslaklar geliştirilerek 1977 yılında “Gelir ve Servet Vergilerinde Çifte Vergilendirmeyi Önleme Antlaşması Modeli” oluşturulmuştur (Öz, 2006, s.40).

ÇİFTE VERGİLENDİRMEYİ ÖNLEME ANTLAŞMALARININ FAYDALARI

• Ülkeler arasında vergi uyumlaştırmasını kolaylaştırır; Vergi uyumlaştırması, ülkelerin vergi sistemlerini, konu ve oran itibariyle birbirlerine yakınlaştırmalarıdır. Özellikle ülkeler arasında ortaya çıkabilecek zararlı vergi rekabetinin giderilmesi için global düzeyde vergisel farklılıkların azaltılması gerekmektedir. Çifte vergilendirmeyi önleme antlaşmaları ile antlaşmaya taraf olan ülkelerin vergi sistemindeki vergi konuları, vergi türleri ve vergi oranları birbirine yakınlaştırılmaktadır. Böylece ülkeler arasında vergi uyumuna katkı sağlanmış olmaktadır.

• Mükelleflerin vergiye karşı gönüllü uyumunu artırır; Mükelleflerin aynı dönemde farklı ülkelerde yaptıkları yatırımlardan ve diğer iktisadi faaliyetlerden dolayı ödedikleri vergiler artarsa, mükellefler vergiden kaçabilmek için çeşitli yöntemlere başvururlar. Eğer çifte vergilemeyi önleme antlaşmaları ile hangi kazancın hangi ülke tarafından vergilendirileceği belirlenir ve vergi yükü artışı önlenirse mükelleflerin vergiye karşı tepkileri de azalacaktır. Böylelikle vergi kayıp ve kaçağı otomatikman azaltılarak mükelleflerin vergiye gönüllü uyumuna katkıda bulunulmuş olacaktır.

• Yabancı sermaye girişini kolaylaştırır; Uluslararası ekonomik faaliyetlerin artırılmasında bir ülkeye giren yabancı sermaye önemli bir fonksiyon görmektedir. Yabancı sermayenin önündeki engellerden birisi ise yüksek vergilerdir. Zira yabancı sermayenin sağladığı kazanç hem yatırımın yapıldığı ülkede hem de sermayenin kaynağı olan şirketin mukim olduğu ülkede vergilendirilebilmektedir. Çifte vergilendirmeyi önleme antlaşmasıyla, yabancı sermayeyi caydıran bu sorun çözümlenerek ülkeye daha çok yabancı yatırımcı çekilebilir.

• Vergi adaletinin sağlanmasına katkıda bulunur; Küreselleşme koşullarının hâkim olduğu günümüzün ekonomik ve sosyal yapısında gelir dağılımında adalet ve vergi adaleti artık ülke sınırlarını aşarak sınır ötesi bir sorun hâline gelmiştir. Öyle ki aynı kazancı birden fazla ülke vergilendirdiği takdirde, mükellefler üzerinde aşırı vergi yükü oluşarak vergi adaleti bozulabilmektedir. Çifte vergilendirmeyi önleme antlaşmasıyla bu yük hafifletilerek vergi adaletinin sağlanmasına katkıda bulunmak mümkündür.

Birleşmiş Milletler (BM) Modeli

BM (Birleşmiş Miletler) Modeli, OECD Modelinde yer alan “gelirin kaynak ülkede değil de ikamet ülkede” vergilendirilmesinin özellikle gelirin elde edildiği gelişmekte olan ülkeler açısından hazine zararına yol açacağı amacıyla geliştirilmiş bir yöntemdir (Öz, 2005, s.41). BM Modeli, 1921 yılında Birleşmiş Milletlerin çifte vergilendirmeyi önleme konusunda aldığı bir karara dayanmaktadır (UN Model, 2001, s. xvi). Zamanla Birleşmiş Milletler Finansal Komitesi nezdinde çalışmalar geliştirilmiş ve olgunlaştırılarak nihayet 1980 yılında Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler Arasında Çifte Vergilendirme Antlaşması Modeli ortaya çıkartılmıştır. Model, gelişmeler ve yeni koşullara göre sürekli olarak revize edilmektedir.

OECD Modeli aşağıdaki bölümlerden oluşmaktadır.

• Birinci bölümde gelirin vergilendirilmesinde ikamet ilkesi anlatılmaktadır.

• İkinci bölümde ikamet ve işyeri kavramları tanımlanmıştır.

• Üçüncü bölümde gelirin türleri itibariyle vergilendirilmesi açıklanmıştır.

• Dördüncü bölümde servetin vergilendirilmesine ilişkin hükümlere yer verilmiştir.

• Beşinci bölümde çifte vergilendirmeyi önleme yöntemleri açıklanmıştır.

• Diğer bölümlerde çeşitli özel hükümlere yer verilmiştir.

OECD Modeli, gelişmiş ülkeler açısından faydalı iken gelişmekte olan ülkelerin vergi kaynaklarını azalttığı için gelişmekte olan ülkeler açısından zararlıdır.

Yürürlükte Bulunan Çok Taraflı Vergi Antlaşması Örnekleri

-Nordik Vergi Antlaşması

07 Aralık 1989 Danimarka, Faroe Adaları, İzlanda Grönland, Finlandiya, Norveç ve İsveç

-Andean Vergi Antlaşması

30 Haziran 1972 Peru, Kolombiya, Venezuala, Ekvador ve Bolivya

-OCAM Vergi Antlaşması

29 Ocak 1971 Benin, Burkino Faso, Orta Afrika, Togo Cumhuriyeti, Fildişi Sahili, Gabon, Morityus, Nijerya, Ruanda ve Senegal

-Arab Vergi Antlaşması

03 Aralık 1973 Mısır, Irak, Ürdün, Kuveyt, Sudan, Suriye ve Yemen

Devletlerin Tek Taraflı Düzenlemeleri

Günümüzün küresel ekonomik yapısına uyum sağlayabilmek için devletler, uluslararası ticaretin önünde oluşabilecek engelleri kaldırma yönünde çeşitli politikalar uygulamaya koymaktadırlar. Bu amaca yönelik olarak çifte vergilendirmenin önlenmesi için hemen her devlet kendi vergi sisteminde bazı müesseselere yer vermektedir. Bu müesseselerle çifte vergilendirme önlenmeye çalışılmakta ancak bir taraftan da devlet kendi vergilendirme yetkisini sınırlamaktadır. Çifte vergilendirmenin önlenmesi için devletlerin yaptığı tek yanlı düzenlemeler (Öz, Çavdar, 2012, s. 57-58);

• İstisna yöntemi

• Mahsup yöntemi (Kredi Yöntemi) ve

• İndirim yöntemidir.

ÇİFTE VERGİLENDİRMENİN SINIFLANDIRILMASI

- Düzeyine göre sınıflandırmada; 

       Yatay çifte vergilendirme;

       Dikey çifte vergilendirme

- Ulusal –uluslararası açıdan sınıflandırmada;

       Ulusal Çifte Vergilendirme

       Uluslararası Çifte Vergilendirme

- Ekonomik-Hukuki açıdan sınıflandırmada;

       Ekonomik Anlamda Çifte Vergilendirme

       Hukuki Anlamda Çifte Vergilendirme