ULUSLARARASI TİCARET

Bugün genellikle gelişmekte olan ülkenin geçmişinde kalmakla birlikte, ithalat ikamesi, önceleri ithalatla karşılanan iç piyasa talebinin, koruyucu ve özendirici önlemler uygulanarak yerli üretimle karşılanmasını öngören bir kalkınma stratejisidir. Yurt içi piyasaların yabancı üreticilerden devralınmasını öngörür. Bunun için de yoğun bir devlet müdahalesini gerektirir.

Bu durum iç borçlanmayı değil tam tersi dış borçlanmayı beraberinde getirir. Bir yandan dışa bağımlılığın artması, diğer yandan ihracatın gerilemesi dış ödeme açıklarını ülkenin en önemli sorunlarından birisi durumuna getirir. Bu da ülkeyi
açıklarını finanse etmek için, sürekli biçimde dış
kaynak aramak zorunda bırakır. Böylece, artan
dış borçlar bu politikaların adeta doğal bir sonucu
durumuna gelir.

Washington temelli uluslararası kuruluşların
(IMF ve Dünya Bankası) liberal politika önerilerini ifade eden kalkınma stratejilerindeki bu yeni
yaklaşım, Washington Uzlaşısı olarak bilinir. Bu
politika değişikliği, önceki dönemlerin yoğun devlet müdahaleciliğine dayalı kalkınma stratejilerine
bir tepki olarak da düşünülebilir.

1930’larda sanayileşme amacına ulaşmak için,
bazı sanayi planları hazırlanmıştır. Örneğin, ilk
Beş Yıllık Sanayi Planı 1931’de uygulamaya kondu. Bu planda daha çok tüketim malları endüstrilerine ağırlık veriliyordu. Birinci Plan’ın uygulamada oldukça başarılı sonuçlar vermesi üzerine,
İkinci Sanayi Planı hazırlanmışsa da bu plan, o
sıralar patlak veren İkinci Dünya Savaşı dolayısıyla
uygulanamadı.

Türkiye 24 Ocak 1980 İktisadi Kararları ile
geleneksel ithal ikamesi stratejisini değiştirerek
ihracatın özendirilmesine dayanan kalkınmaya yöneldi. Nitekim bu dönemde hazırlanan Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda (1985-1989) öncekilerden farklı olarak dışa açık bir ekonomik model esas
alınmıştır.

Bu teoriye göre, dünya ekonomisinin büyümesi için her şeyden önce “Merkez’i oluşturan sanayileşmiş ülkelerin (Kuzey), sürekli ve istikrarlı biçimde gelişmesine gerek vardır. Çünkü merkezde
başlatılan büyüme, otomatik biçimde “çevre ”ye yayılacak ve az gelişmiş ülkelerin kalkınmalarını hızlandıracaktır.

Sanat üretiminin artması fakir ülkelerin dış borç oluşturmasında bir etken değildir.

Dış ticaret hadlerinin en yaygın kullanılan tanımı net değişim ticaret hadleri tanımıdır. Buna göre net değişim ticaret hadleri ülkenin ihracat fiyat indeksinin ithalat fiyat indeksine oranıdır.

Singer-Prebisch Tezi: Dış ticaret hadlerinin
uzun dönemde tarım ürünleri aleyhine veya
sanayi ürünleri lehine değişmekte olduğunu
savunur. Buna neden olarak tarım ürünlerinin talebinin azalması ve arzının artması üzerinde durur. Ayrıca az gelişmiş ülkelerde
ekonomik yapının çok katı olduğunu belirtir.

Hollanda 2010 krizinden en az etkilenen ülkeler arasındadır

Ayrıca, ithalat ikamesine genellikle tüketim malları endüstrileri ile başlandığı görülmüştür. Bunun nedenleri ise bu alanlarda hazır bir iç piyasanın bulunmasının yanı sıra, tüketim malları üretiminin yoğun sermaye ve çok ileri teknoloji gerektirmeyen firmalar tarafından yapılabilmesi ile ilgilidir.

Doğru cevap b) şıkkıdır.

İç piyasaya dönük üretim: İthalat ikamesi stratejisinin temel hedefi iç piyasa talebini karşılamaktır.

Kısacası, ithal ikamesi iç piyasaya dönük üretimi esas alan, yoğun koruyuculuğa dayalı ve ekonominin hemen her kesimini kapsayacak biçimde yaygın devlet müdahaleciliğini öngören bir ekonomik modeldir.

Doğru cevap a) şıkkıdır

İhracata yönelen bir sanayileşme modelinde, dış ticaret politikasının temel işlevi, kurulan ve ilerde kurulacak olan endüstrileri dış piyasanın rekabetine hazırlamaktır. O nedenle “genç endüstriler ”in bir süre dış rekabetten korunmaları gerekse de asıl hedef, uzun dönemde liberal bir dış ticaret rejimi uygulayarak ulusal ekonominin dünya ekonomisi ile bütünleşmesini sağlamaktır.

Doğru cevap d) şıkkıdır

Washington Uzlaşısı terimi aslında ilk kez 1989’da Latin Amerika ülkelerine yönelik politika düzenlemeleri için kullanılmış bir kavramdı. Ama giderek diğer az gelişmiş ülkeler ve 1990’lardan sonra piyasa ekonomisine geçmeye çalışan eski sosyalist ülkeler (dönüşüm ekonomileri) için de kullanılmaya başlandı. Böylece Washington Uzlaşısı giderek, günün standart bir kalkınma modeli durumuna geldi

Doğru cevap c) şıkkıdır

Türkiye 24 Ocak 1980 İktisadi Kararları ile geleneksel ithal ikamesi stratejisini değiştirerek ihracatın özendirilmesine dayanan kalkınmaya yöneldi. Nitekim bu dönemde hazırlanan Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda (1985-1989) öncekilerden farklı olarak dışa açık bir ekonomik model esas alınmıştır.

Doğru cevap d) şıkkıdır

XIX. yüzyılda İngiltere, dünya sanayi üretiminin büyük bir payını karşılıyordu. Sanayi üretiminde ve nüfustaki hızlı artışlar, İngiltere’nin gıda ve ham maddeler talebini artırdı. İngiltere kaynak yönünden fakir bir ülke olarak ihtiyacı olan bu maddeleri ABD, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, Arjantin, Güney Afrika, gibi o günkü yeni yerleşim alanlarından karşılıyordu. Dolayısıyla İngiltere’deki büyümenin etkisiyle zengin kaynaklara sahip söz konusu ülkelerin gıda ve ham madde ihracatında da önemli artışlar olmuştur. Örneğin, 1815-1913 döneminde, İngiltere’nin nüfusu 3 kat, GSMH’si 10 kat artarken ithalat hacminde 20 kat bir artış görülmüştü.

Doğru cevap e) şıkkıdır

Nitekim 1970’lerden sonra sanayileşmiş ülkelerde özellikle rekabet derecesi düşük emek yoğun yurt içi endüstrilere uygulanan koruyucu önlemler, bu mallar üzerinde karşılaştırmalı üstünlüğe sahip az gelişmiş ülkeleri çok olumsuz yönde etkilemiştir. Daha önce belirtildiği gibi, bu endüstrilerin başında tekstil gelir. Ama çelik, gemi yapımı, elektronik tüketim malları, TV cihazları, ayakkabı ve daha birçokları bunlar arasında yer alır. Ülkemizle birlikte, Brezilya, Hong Kong, Kore, Meksika, Singapur gibi yeni sanayileşmekte olan ülkeler özellikle bu malların üretim ve ihracatında önemli bir atılım yapmışlardır. Az gelişmiş ülkelerin dışa açılmaya çalıştıkları bir dönemde böylesine bir korumacılık az gelişmiş ülkelerin dış piyasalara yönelmeleri açısından kuşkusuz ki çok cesaret kırıcı olmuştur.

Doğru cevap a) şıkkıdır

HIPC Girişimi: 1996’da G-7 ülkelerinin devlet ve hükûmet başkanlarının katılımlarıyla yapılan Lyon Zirvesi’nde, ağır borçlu yoksul ülkelerin borçlarına yönelik olarak HIPC Girişimi (Highly Indepted Poor Countries- HIPC Attempt) adı verilen bir düzenlemede bulunuldu. (Ağır borçlu nitelendirilen ülkelerin sayısı 2007’de 38’dir. Bu grupta yer alan bazı ülkeler örneğin şunlardır: Benin, Kamerun, Çat, Kongo, Fildişi, Etiyopya, Gana, Honduras, Madagaskar, Mozambik, Somali, Sudan, Togo, Uganda, Zambiya) Amaç söz konusu ülkelerin dış borçlarını ödenebilecek bir düzeye (sürdürülebilir borç) indirmek için uzun süreli çözümler bulmaktı. Bu kapsamda alacaklıların eşit koşullarla katılımına dayalı bir eş güdüm sağlanması öngörülmekteydi. HIPC Girişimi ile ilk kez sağlanacak borç indirimlerine iki yanlı resmi dış borçların yanında çok yanlı (uluslararası mali kuruluşlarca verilen) borçlar da dâhil ediliyordu.

Doğru cevap d) şıkkıdır

Yapılan araştırmalar, düşük gelir grubundaki bir kısım ülkelerin hızla gelişerek orta gelir düzeyine ulaştıklarını, ancak daha sonra bu grupta uzun süreler kalmalarına rağmen üst gelir basamağına çıkmalarını sağlayacak bir sıçrama yapamadıklarını göstermektedir. Söz konusu tuzağın ortaya çıkması için, orta gelir grubunda geçirilmesi gereken sürenin genellikle yedi yıl veya daha fazla olması gerektiği kabul edilir. Örneğin; Güney Kore, Singapur, Tayvan ve Hong Kong (Asya Kaplanları) orta gelir tuzağından kurtulmayı başarırken Malezya, Tayland, Güney Afrika ve Brezilya vs. gibi ülkelerin ise orta gelir tuzağına yakalandıkları ifade edilmektedir.

Doğru cevap c) şıkkıdır

Taleple ilgili faktörler: Singer-Prebisch tezinde ticaret hadlerindeki bozulmaya neden olduğu vurgulanan belli başlı talep etkenleri şunlardır:

-Gıda maddeleri talebinin azalması

-Gelişmiş ülkelerde tarım kesimini koruyucu önlemler

Arzla ilgili faktörler: Talep faktörlerinin yanında arzla ilgili faktörler de ticaret hadlerinin az gelişmiş ülkeler aleyhine dönmesine neden olabilir. Singer-Prebisch tezinde üzerinde durulan başlıca arz faktörleri arasında şunlar yer almaktadır:

-Teknolojik yenilikler ve faktör artışları

-Tekelci kuruluşların etkisi

Doğru cevap e) şıkkıdır