ULUSLARARASI TİCARET

Sanayileşme: Sanayi malları üretimine ağırlık vererek kalkınma yaklaşımı, sanayi malları genellikle tarıma göre daha fazla sermaye, daha ileri teknoloji içerir, dolayısıyla sanayileşmenin eğitici ve itici etkileri tarımdan daha fazladır.

Bugün genellikle gelişmekte olan ülkenin geçmişinde kalmakla birlikte, ithalat ikamesi, önceleri ithalatla karşılanan iç piyasa talebinin, koruyucu ve özendirici önlemler uygulanarak yerli üretimle karşılanmasını öngören bir kalkınma stratejisidir.

İthal ikamesi iç piyasaya dönük üretimi esas alan, yoğun koruyuculuğa dayalı ve ekonominin hemen her kesimini kapsayacak biçimde
yaygın devlet müdahaleciliğini öngören bir ekonomik modeldir

Kaynak israfı: İthalat ikamesi, karşılaştırmalı üstünlüklere uygun bir kaynak dağıtımına dayanmaz. Yüksek koruma duvarlarının arkasında geliştirilmeye çalışılan endüstrilerde, uluslararası standartlara göre maliyetler ve fiyatlar yüksek, kalite ise düşük olmaktadır. Aşırı koruyuculuk iş adamlarını uyuşukluğa sürükler, monopolleşme eğilimini artırır ve yerli sanayide araştırma ve geliştirme faaliyetlerini caydırıcı etki yapar. Böyle bir sanayileşmenin
sonucu, kaynak dağılımındaki etkinliğin bozulması ve genel olarak tüketici refahının düşmesidir.

Dışa bağımlılık: İthalat ikamesi, başlangıçta güdülen amacın tersine, ulusal ekonominin dışa bağımlılığını artırır. Bu politikalar gerçekte, ithalatın toplam hacminden çok, bileşimini etkiler. Nihai malların ithalatı azalır, buna karşılık ara malları, yatırım malları ve teknoloji ithali artar. İçerde üretim kapasitesi bir kez kurulduktan sonra üretim tesislerini sürekli olarak ithal malı ham maddelerle beslemek gerekir

İhracat endüstrileri aleyhine doğan çarpıklık: İthalat ikamesi, temelde iç piyasaya dönük bir uygulamadır. Bu politikalar ihracat endüstrilerine, ithalatı ikame eden endüstrilerle aynı düzeyde özendirme sağlamadıkları gibi, resmî sabit kurdan ulusal parayı da aşırı değerlendirerek ihracatçıyı bir anlamda cezalandırmış olurlar.

İhracata yönelik üretimin iç piyasaya yönelik üretimden daha düşük oranlarda özendirilmesi ise doğal olarak ihracat gelirlerinin azalmasına neden olur.

Artan işsizlik ve ülkeye yabancı bir sanayi yapısı: Tüketim malları endüstrilerinden başlayarak
ara ve yatırım malları endüstrileriyle bütünleşmeyi amaçlayan bir ithalat ikamesi (“derinlemesine” sanayileşme), ileri teknoloji ve sermaye yoğun üretim yöntemlerini özendirir.
Hükûmetlerin uyguladıkları gümrük vergisi muafiyeti, ucuz kredi ve öteki sübvansiyonlarla aşırı değerlenmiş kur politikaları sanayide bu yöndeki bir değişmeyi destekler. Sermaye yoğunluğu yüksek ve ileri teknolojiye dayalı üretim yöntemleri, emekten tasarruf edici niteliktedir. Başka bir deyişle bu tür sanayi yatırımları çok az yeni iş olanakları yaratırlar. Bu da artan nüfusun önemli bölümünün tarımda ve geleneksel kesimlerde tutulmasını gerektirir. Dolayısıyla da ülkedeki gizli ve açık işsizlerin sayısında büyük artışlar olabilir. Modern kentsel kesimlerde yüksek ücretle iş bulma ümidi, köylerde yaşayan insanları kentlere çeker. Böylece, geçmişte birçok gelişmekte olan ülkede görüldüğü gibi, kentlerin etrafında gecekondu mahalleleri oluşur ve işsizlik patlama noktasına ulaşır. Kısacası, ithal ikamesi politikaları sonuçta işsizlik sorunlarını daha da artırmakta ve ülkedeki faktör donatımına ters, ulusal ekonomi ile uyumsuz bir sanayi yapısının ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

İlk Sanayileşme Planı: Türkiye’de ilk sanayileşme programı 1930’larda uygulanmıştır.

Kalkınma Planları: Türkiye, 1963 yılında planlı kalkınma dönemine girdi; ilk kalkınma planları ithalat ikamesi stratejisine dayanıyordu, 1980’den sonra bu yaklaşım değiştirilmiştir.

2008 Küresel Mali Krizi
Bu krizin diğerlerinden önemli bir farkı vardır; öncekiler belirli ülke veya bölgelerde baş göstermiş ve etkileri de daha çok o yörelerle sınırlı kalmıştır. Oysa 2008 Krizi küresel niteliktedir. Şöyle ki, ABD’de bankaların verdikleri düşük faizli, fakat yüksek riskli ipotekli konut kredileri konut sektöründe büyük bir genişlemeye yol açmış, âdeta bir
balon etkisi yapmıştı. Ama Fed’in enflasyona karşı faizleri yükseltmesi karşısında bu kredilerin büyük çoğunluğu geri ödenemedi ve bankalar iflas durumuyla karşılaştılar. Böylece ipotekli konut kredisi bankalarında ortaya çıkan bu kriz, daha sonra ABD’nin mali sisteminin tamamını etkilemiş ve oradan da tüm dünyaya yayılmıştır. Küresel mali
kriz reel sektörde de etkilerini göstermiş, ABD’de, Avrupa’da, Uzak Doğu’da ve dünyanın başka yörelerindeki birçok ülkede büyüme negatife dönmüş, işsizlik oranlarında önemli artışlar olmuştur ve yoksulluk yaygınlaşmıştır. Krize sürüklenen ülkelerde hükümetler hazırladıkları büyük kurtarma paketleri ile iflas durumundaki mali kurumları
kurtarmaya çalışmış ve uygulamaya koydukları vergi ve harcama önlemleriyle ekonomilerini canlandırmaya çalışmışlardır.

Sanayileşme, doğurduğu içsel ve dışsal ekonomiler, hızlı teknolojik ilerleme ve eğitici etkileriyle kalkınmanın temel itici gücüdür. Yirminci asrın başlarında Japonya’nın sanayileşme alanında gösterdiği mucize, diğer az gelişmiş ülkelere örnek olmuş ve onları bu yolda daha azimli yapmıştır. O nedenle 1950’lerden beri kalkınmayı sanayileşme ile özdeşleştirmek yönünde genel bir eğilim oluşmuştur. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “Japonya” seçeneğidir.

Az gelişmiş ülkelerde kalkınma çabalarının amacı tarıma dayalı ekonomik yapının sanayi, özellikle ileri teknoloji ve yoğun sermaye gerektiren ürünler yönünde değiştirilmesi olduğu söylenebilir. Aynı özellik dış ticaret için de söz konusudur. Bu ülkeler gıda, ham madde veya maden ürünleri ihracatından ileri teknoloji içeren sanayi malları ihracatına geçmeye çalışmaktadırlar. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “Tarıma dayalı ekonomik yapının ileri teknoloji gerektiren ürünler yönünde değiştirilmesi” seçeneğidir.

Sanayileşme stratejileri: Kalkınmanın hangi genel modele göre gerçekleştirileceğini gösteren genel yaklaşımlardır; ithalat ikamesi ve ihracatın teşviki diye ikiye ayrılır. Bundan dolayı sorunun doğru cevabı “Sanayileşme stratejileri” seçeneğidir.

İthalat ikamesinin karşıtı ihracata dönük sanayileşme veya ihracatın özendirilmesi stratejisidir. Buna dışa açık kalkınma stratejisi de denir. Bu yaklaşım, dinamik karşılaştırmalı üstünlüklere uygun bir sanayileşme modeline dayanır. Sanayileşmede seçicilik ana ilkedir; ithalat ikamesinin tersine, tüm endüstrilerin değil ancak gelişebilecek ve rekabet edebilecek potansiyele sahip olanların özendirilmesine ve desteklenmesine çalışılır. Anlaşılacağı üzere sorunun doğru cevabı “tüm endüstrilerin değil ancak gelişebilecek ve rekabet edebilecek potansiyele sahip olanların özendirilmesine ve desteklenmesi” seçeneğidir.

Karşılaştırmalı üstünlükler ve ithalat ikamesi: İthalat ikamesi stratejisi dengeli kalkınma modeline dayanır, karşılaştırmalı üstünlüklerin yeri yoktur. Sorunun cevabı “Karşılaştırmalı üstünlüklerin olmaması” seçeneğidir. Bu seçenek, ithalat ikamesinin yol açtığı sorunlardan birini değil; ithalat ikamesinin bir özelliğini ortaya koymuştur.

İç piyasaya dönük üretim: İthalat ikamesi stratejisinin temel hedefi iç piyasa talebini karşılamaktır. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “iç piyasa talebinin karşılanması” seçeneğidir.

İhracata dönük sanayileşme: Dışa açık sanayileşme modeli olarak da adlandırılır; sanayileşmede ana ilke dünya piyasaları için üretim yapmaktır; tüm endüstrilerin değil, ileride gelişip rekabetçi konuma gelecek olanların seçilip geliştirilmesini öngörür. Anlaşılacağı üzere sorunun doğru cevabı “tüm endüstrilerin değil, ileride gelişip rekabetçi konuma gelecek olanların seçilip geliştirilmesi öngörüsü” seçeneğidir.

Washington Uzlaşısı terimi aslında ilk kez 1989’da Latin Amerika ülkelerine yönelik politika düzenlemeleri için kullanılmış bir kavramdı. Ama giderek diğer az gelişmiş ülkeler ve 1990’lardan sonra piyasa ekonomisine geçmeye çalışan eski sosyalist ülkeler (dönüşüm ekonomileri) için de kullanılmaya başlandı. Böylece Washington Uzlaşısı giderek, günün standart bir kalkınma modeli durumuna geldi. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “1989-Latin Amerika” seçeneğidir.

2000 yılı Eylül ayında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından Yeni Binyıl Kalkınma Hedefleri diye adlandırılan bir karar oy birliği ile benimsenmiş ve bununla ilgili bir de Deklarasyon yayımlanmıştır. Yeni Binyıl Kalkınma Hedefleri, sosyal ve ekonomik kalkınma için öncelikle beşerî kalkınmayı ve küresel katılımcılığı esas alır. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “Sosyal ve ekonomik kalkınma için öncelikle beşerî kalkınma ve küresel katılımcılığın esas alınması” seçeneğidir.

Singer-Prebisch Tezi: Dış ticaret hadlerinin uzun dönemde tarım ürünleri aleyhine veya sanayi ürünleri lehine değişmekte olduğunu savunur. Buna neden olarak tarım ürünlerinin talebinin azalması ve arzının artması üzerinde durur. Ayrıca az gelişmiş ülkelerde ekonomik yapının çok katı olduğunu belirtir. Bundan dolayı sorunun doğru cevabı “Tarım ürünlerinin talebinin azalması ve arzının artması” seçeneğidir.