ULUSLARARASI TİCARET

Tablo 2.1’de örnek olarak seçilen bazı ülkelerde sanayi malları üzerindeki tarife oranları gösterilmiştir. Tablodan dikkati çekmiş olduğu gibi, ülkeler arasında uygulanan tarife oranları arasında önemli farklar vardır. Örneğin yüzde olarak bu oranlar Hong Kong’da sıfırken Norveç’te 0.5, İsviçre’de 1.8, Japonya’da 2.5, ABD’de 3.1 ve AB’de 4.2’dir. Gelişmekte olan ülkelere bakıldığında ise Türkiye’de 5.8, Endonezya’da 8.0, Çin’de 8.8 ve Brezilya’da 13.9’dır. Bu oranların sanayi ürünleri ithalatıyla ilgili olup tarım ürünlerini kapsamadığını hatırlatmak gerekir. Çoğunlukla tarım ürünlerinde bu oranlar daha yüksektir.

Bununla birlikte, hatırlatmak gerekir ki sanayileşmiş ülkelerle ilgili olarak tabloda görülen nispeten düşük oranlar, bazı gerçeklerin de gözden kaçmasına neden olmaktadır. Çünkü bunlar genel ortalamalardır. Oysa bu ülkelerde hâlen hassas sektör olarak kabul edilen tekstil, giyim, ayakkabı, seyahat valizleri, elektrikli makineler vs. gibi özellikle az gelişmiş ülkelerin ihraç ettikleri mallara karşı uygulanan tarife oranları çok daha yüksektir. Ayrıca da gelecek bölümlerde görüleceği gibi, tarife oranları ham maddelerden yarı işlenmiş ve mamul mallara doğru çıkıldıkça yükselen (tarifelerin kademeleşmesi) bir eğilim göstermektedir. Bu da az gelişmiş ülkelerin mallarını mamul durumda ihraç etmelerini güçleştirici bir etkendir.

Bir malın ithalinden o malın yüksek yurt içi fiyatı ile ondan düşük dünya fiyatı arasındaki fark tutarında veya daha yüksek ölçüde bir vergi alınması, ithalatı tümden önler ve bu durumda söz konusu mala tam bir koruma sağlanmış olur. Bu derece yüksek olan gümrük vergilerine yasaklayıcı vergi denir. Bundan daha düşük oranda bir vergi konulması durumunda ise bir miktar ithalat yapılması sürdürebileceği için, kısmi bir koruma sağlanması söz konusudur. Burada her ne kadar asıl amaç yerli sanayiyi korumak ise de aynı zamanda yapılan ithalat ölçüsünde hazineye bir gelir sağlanmış olur. Gümrük vergilerinin çoğunluğu bu şekilde hem koruma hem de gelir etkisi doğururlar.

Ad valorem vergiler, değer üzerinden alındıklarından artan fiyatlara aynı oranda uygulanırlar, yani verginin koruma gücü değişmez.

Spesifik vergiler enflasyonda ad valorem vergiler kadar dış koruma sağlamazlar. Bunlar, birim başına sabit bir miktar oldukları için fiyatlar yükseldikçe verginin fiyata oranı da düşer.

Gümrük vergisi uygulanırken yukarıdakilerden hangisi temel alınacaktır? Bu konuda F.O.B. fiyat ve C.I.F. fiyat olmak üzere başlıca iki uygulama vardır. Birincisi (F.O.B.: free on board: güvertede teslim), malın ihracatçının limanında, gemiye yüklendiği andaki fiyatıdır; maliyet ile malın geminin güver tesine yüklenmesine kadar yapılan masrafları kapsar. Buna karşılık, C.I.F. fiyat malın ithalatçı ülkenin limanına vardığı andaki fiyatı olup maliyet ile birlikte taşıma ve sigorta giderleri toplamından oluşur (C.I.F.: cost, ınsurance and freight: maliyet, sigorta ve navlun). Satış sözleşmesinde örneğin, “C.I.F. İzmir” biçimin[1]deki bir kayıt malın teslim yerini belirtir.

Bir mal üzerine gümrük vergisi konulması, o malın yurt içi fiyatının yükselmesine yol açar. İç fiyatların artması ise malın yerli üretiminin genişlemesine, tüketiminin kısılmasına ve millî gelirin ilgili endüstride çalışan üreticilere doğru yeniden dağıtılmasına neden olur. Ayrıca, vergiler malın ithalatını sıfıra indirecek kadar yüksek olmadığı sürece, devlet hazinesine de bir gelir sağlanır. Kısacası, bir mal üzerine konulan gümrük vergileri, dar anlamda beş farklı etki ortaya çıkartır. Bunlar üretim, tüketim, dış ticaret, gelir dağılımı ve hazineye gelir sağlama etkileridir.

Dış Ticaret Etkisi Yerli üretimdeki artış ve tüketimdeki azalma ise diğer yandan ithalatta daralma sonucunu doğurur. İthalatta söz konusu olan bu azalmaya dış ticaret etkisi adı verilir.

Büyük ülke, serbest ticaret durumundan hareketle, tari[1]fe oranlarını artırmayı sürdürdükçe optimum tarife oranı ile ülke refahı maksimum bir düzeye yükselir, bu oran geçildikten sonra ise refah azalmaya başlar.

Yukarıdaki açıklamalara göre, girdilerin nihai mal içindeki payı sabit kalırken, bir mal üzerindeki tarifeler ne kadar yükseltilir ve girdilere uygulanan tarifeler ne kadar azaltılırsa, söz konusu mal o derece yüksek bir etken koruma oranından yararlandırılmış olur.

Gümrük vergileri, çok eskilere dayanan tarihi
boyunca devlete gelir sağlama fonksiyonu gördü.
Orta Çağlardaki Merkantilist dönemlerde tarifeler
bu görevi yoğun şekilde yerine getirdikten sonra
XIX. yüzyıldan itibaren nitelik değiştirmeye başladı ve koruma amacıyla da kullanılan bir araç durumuna geldi.

Yasaklayıcı tarife: Uygulandığı malın ithalini sıfıra düşürecek kadar yüksek oranlı
tarife.

Ad valorem tarife: İthal malının fiyatının
belirli bir yüzdesi biçiminde alınan gümrük vergisidir.

Otonom tarife: Siyasal egemenliğin
bir sonucu olarak tek taraflı biçimde
hükûmetin koymuş olduğu tarifeler.

Bölüşüm Etkisi:
Gümrük tarifeleri, ulusal gelirin tüketicilerden
üreticilere doğru yeniden bölüşümüne neden olur.

Toplumsal tüketim kaybı: Gümrük tarifelerinin iç fiyatları yükseltmesi dolayısıyla toplam tüketici rantında ortaya çıkan
azalma.

Üretici rantı: Firmaların ortalama maliyetlerinin piyasa fiyatından düşük olması dolayısıyla normal kârın üzerinde elde ettikleri kazançlar.

Optimum gümrük tarifesi: Tarifelerin,
yapılan son artışın ticaret hadlerini iyileştirici etkisi ile ticaret hacmini daraltıcı
etkisinin birbirine eşit olacak düzeyde belirlenmesi. Bundan daha yüksek düzeydeki vergi ülke refahını düşürür, daha düşük
düzeydeki bir vergi de en yüksek refah düzeyine ulaşmasını engeller

Etken koruma: Gümrük vergisinin
yurt içi endüstrilere gerçekte ne oranda koruma sağlandığını gösterir; nihai  mal üzerindeki tarife oranı ile doğru, malın üretiminde kullanılan tarife oranları ile ters orantılıdır.

Negatif dış koruma: Tarifeler dolayısıyla yurt içinde yaratılan katma değerin,  tarife öncesi katma değerden daha düşük olması