ULUSLARARASI TİCARET

Dış ticaret politikası, hükümetin ülkenin doğ­rudan dış ticaret akımlarını sınırlandırmak, özen­dirmek veya bu işlemlerin yapılış yöntemlerini dü­zenlemek için almış oldukları sistematik önlemleri ifade eder.

Dış ticaret politikasıyla öteki ekonomik politikalar arasında yakın bir ilişki vardır. İç ekonomi ile ilişkili poli­tikalar dış ticareti etkileyebildiği gibi bunun tersi de doğrudur. Dolayısı ile I ve II. ifade doğru; III. ifade yanlıştır.

Dünya ekonomisinde büyük yeri olan ülkelerin dış ekonomik politikaları, diğer ülkeleri de derinden etkileyebilir. Ek olarak dünya ekonomisinin istikrarlı biçimde gelişebilmesi, büyük ülkelerin uyguladıkları iç ve dış ekonomik politikalarla yakından ilgilidir. Buna karşın az gelişmiş ülkelerde ekonomik politikanın temel amacı kalkınma olduğundan, hükumetler dış ticarete geleneksel olarak yoğun müdahalelerde bulunmuşlardır. Diğer bir deyişle, bu ülkelerde uluslararası ticaret politikası adeta ekonomik kalkınmanın bir aracı olarak kullanılmıştır.

Uluslararası ekonomideki düzenli gelişmenin önemli derecede, büyük sanayileşmiş ülkelerin izledikleri dış ticaret politikalarına bağlı olduğuna dikkat edelim. Bu ülkelerin sorumlu davranıp yalnız kendi bireysel çıkarları doğrultusunda hareket etmemeleri, diğer ülkelerin ekonomik çıkarları ile uyumlu hareket etmeleri gerekir.

Gümrük tarifeleri malların ülke sınırlarından geçişi sırasında alınan vergilerdir. Tarifelerin ekonomi üzerindeki etkileri fiyat mekanizmasının işleyişi yoluyla gerçekleşir. Gümrük tarifeleri dış ticaret politikasının araçları arasında yer alır; hükumetin ülkenin dış ticaret ilişkilerine müdahalede bulunmasına yol açan bazı önemli nedenleri arasında yer almaz.

Ülkeler dış piyasanın rekabetine dayanamayan yerli endüstrileri korumak için ithalatı sınırlandırma yoluna gidebilirler. Az gelişmiş ülkelerde, yeni kurulan veya ilerde kurulacak endüstriler, belirli bir olgunluk aşamasına ulaşıncaya kadar böyle bir korunmaya ihtiyaç duyabilirler. Sanayileşmiş ülke hükumetleri de özellikle az gelişmiş ülkelerin ihraç ettikleri tekstil gibi emek yoğun bir kısım sanayi mallarıyla rekabet edemeyen bazı yurt içi endüstri dallarını koruyucu politikalar izlemektedirler. Bu dış rekabetten korunma nedeniyle gerçekleştirilmektedir.

Bir kısım ülkeler, geçmiş dönemlerde ekonomik ve siyasi rejimlerinin bir gereği olarak otarşi adı verilen politikaları uygulamaya çalışmışlardır. Otarşi, ekonomik bakımdan kendi kendine yeterlilik demektir.

Bilindiği gibi, iç ekonomik istikrarın bozulması, işsizlik ve enflasyon şeklinde olur. Eksik istihdam içindeki ülkeler işsizlik sorunlarını çözümleme amacına yönelik dış ticaret politikaları izleyebilirler.

İçerde bazı malların arzının daralmış olması, iç fiyat artışlarına yol açarak bir enf­lasyon nedeni oluşturabilir. Böyle bir durumda ise hükumetler söz konusu malların ithalatını kolaylaştırarak arz tıkanıklıklarını giderir ve fiyat istikrarını sağlamaya çalışırlar.

Otarşi, ekonomik bakımdan kendi kendine yeterli­lik demektir. Bu nedenle dış ticaret politikasının araçları arasında yer almaz. Hükümetin ülkenin dış ticaret ilişkilerine müdahalede bulunmasına yol açan bazı önemli nedenleri arasında yer alır.

Uluslararası Ticaret Örgütü (ITO) Dünya ticaretini serbestleştirmek için 1947 yılında kuruluşuna karar verilen an­cak anlaşma onaylanmadığı için faaliyete geçmeyen bir örgüttür.

Serbest ticaret politikası ile onun karşıtı olarak korumacılığı savunanlar arasındaki tartışmalar XVIII. yüzyıla inecek kadar eskidir. Korumacılık ise kaynakların etkin dağılımını bozar. Çünkü rekabet fikrini baltalar, üretimde ayrıcalıklar sağlayarak iş adamlarının yenilikler peşinde koşmalarını engeller, onları tembelliğe ve durgunluğa sürükler. Korumacılık daima monopolü besler. Koruma duvarları altında bazı büyük firmalar, küçük işletmeleri endüstriden kovarak veya kendilerine katarak kolayca tekelci duruma gelebilirler. Serbest ticaret, piyasa mekanizmasının işleyişine dayandığı için bürokrasiyi ortadan kaldırır. Oysa koruyucu önlemlerin uygulanması çok karmaşık bir bürokratik mekanizmayı gerektirebilir.

II., IV. ve V. ifadeler dogrudur.

İç ekonomide tekelci kuruluşların yaygınlaş­ması, üretimde kaynak etkinliğini bozar ve tüke­ticileri kalitesiz yerli mallara yüksek fiyat ödemek zorunluluğu ile karşı karşıya bırakabilir. Bu du­rumda hükûmet, gümrük tarifelerini veya öteki kı­sıtlamaları azaltarak iç piyasada rekabeti geliştirme yoluna gidebilir.

Dış Piyasalarda Monopol Gücünden Yararlanma: Bazen dış ticaret politikasının amacı, ihraç edi­len mallarla ilgili olarak uluslararası piyasalarda monopol duruma geçmek düşüncesi olabilir. Bu­nun için ülke, tek üretici olduğu ürünlerin dışarı­ya satışına sınırlandırmalar koyar veya benzer malı üreten az sayıdaki öteki ülkelerle anlaşarak birlikte kartel kurma yoluna gidebilir. Böylece, uygulana­cak aşırı yüksek fiyatlarla ticaret hadleri lehte de­ğiştirilmeye çalışılır.

Tarife benzeri faktörler: Gümrük tarifele­ri gibi ithalatı pahalılaştırıp yerli üretimin kârlılığını artıran, yani fiyat mekanizması yoluyla serbest ticarete müdahale niteliğin­de olan önlemlere tarife benzerleri adı ve­rilebilir. Örneğin çoklu kur uygulamaları, yerli katkı oranları, ithal-ikamesi endüstri­lerine verilen sübvansiyonlar vs. bu grupta yer alırlar.

Eğer iki ülke, aralarındaki ticaretin en çok ka­yırılmış ülke kuralına göre yürütüleceği konusunda görüş birliğine varırlarsa, yapacakları ticaret anlaş­masında bu kayda yer verirler. Bunun ifade ettiği anlam şudur: Eğer taraflardan birisi, başka bir ülke­ye örneğin gümrük indirimi şeklinde bir ödün ve­rirse, bunu anlaşmaya taraf olan ülkeye de tanımak zorundadır.

Korumacılık: Gümrük tarifeleri ve öteki kısıtlama araçları ile ulusal sanayilerin dış piyasa rekabeti karşısında desteklenmesi.

İktisadi kalkınma amacıyla koruyuculuğu ge­rektiren nedenler arasında genç endüstriler tezi tek faktör değildir. Bunun yanında, ihracat piya­salarında istikrarsızlık, ticaret hadlerinin tarım ürünleri aleyhine dönmesi, özel maliyetlerin sosyal maliyetleri yansıtmaması gibi nedenler üzerinde de durulmaktadır.

GATT (Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması): ITO’nun faaliyete geçmemesi üzerine 1948 yılında dünya ti­caretini serbestleştirmek üzere yapılan bir anlaşma, daha sonra Dünya Ticaret Örgü­tünün (WTO) kapsamına alınmıştır.

Ulusal Pazar Görüşü : Burada, ulusal pazarların ülkenin yerli üreticilerinin hakkı olduğu belirtiliyor. Eğer ithalat kısıtlanacak veya tamamen önlenecek olursa yerli üretim artacak, iktisadi faaliyetler genişleyecektir. Ancak yerli piya­sanın ihtiyaç duyduğu tüm malların ülkenin kendisi tarafından üretilmesi, kapalı ekonomilere özgü bir politikadır. Bu da uluslararası uzmanlaşmanın reddedilmesi anlamına gelir.

Genel ekonomi politikası: Hükûmetin ekonomik ve mali araçları kullanarak çe­şitli ekonomik, sosyal ve siyasal amaçları gerçekleştirmek üzere aldığı sistematik ka­rarlar bütünüdür

Japonya’da stratejik sanayi ve ticaret politika­sının örnekleri 1950’lerde çelik endüstrisinde, 1970 ve 1980’lerde yarı geçişkenlerde görülmüştür.