Ekonomik Kalkınma ve Dış Ticaret Politikaları

Sanayileşme stratejileri: Kalkınmanın hangi genel modele göre gerçekleştirileceğini gösteren genel yaklaşımlardır; ithalat ikamesi ve ihracatın teşviki diye ikiye ayrılır.

Bir ülkede büyümeyi harekete geçiren kaynak­lar ithalat ikamesi, ihracat ve iç talepteki artışlar ol­mak üzere üçe ayrılır.

İçe dönük sanayileşme modeli; önceden ithalatla karşılanan iç piyasa talebinin, koruyucu ve özendirici önlemler uygulanarak yerli üretimle karşılanmasını öngören bir kalkınma stratejisidir; yurt içi piyasaların yabancı üreticilerden devralınmasını öngörür, bunun için de yoğun bir devlet müdahalesini gerektirir.

ithal ikamesi iç piyasaya dönük üre­timi esas alan, yoğun koruyuculuğa dayalı ve eko­nominin hemen her kesimini kapsayacak biçimde yaygın devlet müdahaleciliğini öngören bir ekono­mik modeldir.

İthalat İkamesinin Yol Açtığı Sorunlar

Yukarıda işaret edilenlere ek olarak, ithalat ika­mesine karşı yöneltilen başka önemli eleştiriler de vardır. Bunların başlıcalarını aşağıdaki gibi sırala­yabiliriz:

Kaynak israfı,

İthalat ikamesi, karşılaştırmalı üstünlüklere uygun bir kaynak dağıtımına dayan­maz. Yüksek koruma duvarlarının arkasında geliş­tirilmeye çalışılan endüstrilerde, uluslararası stan­dartlara göre maliyetler ve fiyatlar yüksek, kalite ise düşük olmaktadır. Aşırı koruyuculuk iş adamlarını uyuşukluğa sürükler, monopolleşme eğilimini artırır ve yerli sanayide araştırma ve geliştirme faaliyet­lerini caydırıcı etki yapar. Böyle bir sanayileşmenin sonucu, kaynak dağılımındaki etkinliğin bozulma­sı ve genel olarak tüketici refahının düşmesidir

Dışa bağımlılık

İthalat ikamesi, başlangıçta güdülen amacın tersine, ulusal ekonominin dışa bağımlılığını artırır.

İhracat endüstrileri aleyhine doğan çarpık­lık:

İthalat ikamesi, temelde iç piyasaya dönük bir uygulamadır. Bu politikalar ihracat endüstrileri­ne, ithalatı ikame eden endüstrilerle aynı düzeyde özendirme sağlamadıkları gibi, resmî sabit kurdan ulusal parayı da aşırı değerlendirerek ihracatçıyı bir anlamda cezalandırmış olurlar.

İhracata yönelik üretimin iç piyasaya yönelik üretimden daha düşük oranlarda özendirilmesi ise doğal olarak ihracat gelirlerinin azalmasına neden olur

Dış borçların artışı: Bir yandan dışa bağım­lılığın artması, diğer yandan ihracatın gerilemesi dış ödeme açıklarını ülkenin en önemli sorun­larından birisi durumuna getirir. Bu da ülkeyi açıklarını finanse etmek için, sürekli biçimde dış kaynak aramak zorunda bırakır. Böylece, artan dış borçlar bu politikaların adeta doğal bir sonucu durumuna gelir.

Artan işsizlik ve ülkeye yabancı bir sanayi ya­pısı:

Bu tür sanayi yatırımları çok az yeni iş olanakları yara­tırlar. Bu da artan nüfusun önemli bölümünün ta­rımda ve geleneksel kesimlerde tutulmasını gerek­tirir. Dolayısıyla da ülkedeki gizli ve açık işsizlerin sayısında büyük artışlar olabilir.

İhracata dönük sanayileşme: Dışa açık sana-yileşme modeli olarak da adlandırılır; sanayileşmede ana ilke dünya piyasaları için üretim yapmaktır; tüm endüstrilerin değil, ileride gelişip rekabetçi konuma gelecek olanların seçilip geliştirilmesini öngörür.

İhracata yönelik sanayileşmede asıl amaç iç piyasa için değil, dünya piyasaları için üretim yapmaktır. Yeni kurulan bir endüstrinin geçici bir süre ile korunması bu hedefi değiştirmez.

Washington Uzlaşısı: Liberal politika uygulamalarını ifade eden yeni kalkınma stratejileri

Geleneksel anlayışın tersine, Washington Uzlaşması piyasa mekanizması ile kaynak dağılı­mında etkinlik artışı sağlamaya ağırlık veren bir yaklaşımdır.

1990’lardan sonraki dönemde dünya hızlı bir küreselleşme sürecine girmiştir.

İlk Sanayileşme Planı: Türkiye’de ilk sanayileşme
programı 1930’larda uygulanmıştır.

Kalkınma Planları: Türkiye, 1963 yılında planlı kalkınma dönemine girdi

Türkiye Cumhuriyeti Devletinin İlk kalkınma planları ithalat ikamesi stratejisine dayanıyordu.

24 Ocak 1980 İktisadi Kararları: Türkiye bu kararların alınması ile içe dönük sanayileşmeden dışa dönük sanayileşme modeline geçmiştir.

Türkiye-AB Gümrük Birliği: 1996 yılı başında uygulamaya girdi.

Türkiye AB ülkelerinden yaptığı sanayi malları ithalatı üzerindeki tarifeleri sıfırladı ve AB’nin üçüncü ülkelere uyguladığı Ortak Gümrük Tarifesini uygulamaya koydu.

Büyümenin motoru: On dokuzuncu asırda ABD ve Avustralya gibi zengin kaynaklı yeni yerleşim alanlarından, Avrupa sanayinin ihtiyaçlarını karşılamak için yapılan ihracat, bu yörelerin kalkınmasında “motor” rolü oynamıştı.

2000 yılı Eylül ayında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından Yeni Binyıl Kalkınma Hedefleri diye adlandırılan bir karar oy birliği ile benimsenmiş ve bununla il­gili bir de Deklarasyon yayımlanmıştır.

Kuzey-Güney Diyaloğu: Az gelişmiş ülkelerin uluslararası ekonomik, mali ve siyasal konular­daki eleştiri, görüş ve isteklerini dile getirdikleri uluslararası platformlara verilen isim.

Yeni Binyıl Kalkınma Hedefleri: Sosyal ve ekonomik kalkınma için öncelikle beşerî kalkınmayı ve küresel katılımcılığı esas alır.

Klasik büyüme teorisi: Bu teoriye göre, az gelişmiş ülkelerin kalkınması merkez durumundaki sanayileşmiş ülkelerin hızlı büyümesine bağlıdır

İhracattaki dalgalanmanın bir nedeni tarımsal üretimin özelliklerinden ileri gelir.

Tarımsal üretim büyük ölçüde, doğal olayların yol açtığı belirsizliğin etkisi altında bulunur. Örneğin bazı yıllar kuraklık, don, aşırı yağışlar dolayısıyla üretim düşebilir ya da tersine iklim koşullarının iyi gitmesi sonucu ürün tahmin edilenden fazla gerçekleşebilir. Bu gibi bek­lenmedik olaylar ihracatta istikrarsızlık doğurur.

Diğer yandan, tarım ürünlerinin talep ve arz esnekliklerinin düşük olması da ihracat gelirlerde­ki dalgalanmanın şiddetini artırır. Örneğin, talep esnekliği düşük olan bir malın arzındaki belirli bir artış, bu malın fiyatını yüksek ölçüde düşürür. (King Kanunu). Çoğu tarım ürünlerinde görülen durum budur.

Net değişim dış ticaret hadleri: En çok kul-lanılan ticaret haddi tanımı; ihracat fiyat indeksinin ithalat fiyat indeksine oranıdır; dış ticaret hadlerindeki bir iyileşmenin ulusal refahı artırıcı, bozulmanın ise düşürücü yönde etki yaptığı kabul edilir.

Singer-Prebisch Tezi: Dış ticaret hadlerinin uzun dönemde tarım ürünleri aleyhine veya sanayi ürünleri lehine değişmekte olduğunu savunur. Buna neden olarak tarım ürünle-rinin talebinin azalması ve arzının artması üzerinde durur. Ayrıca az gelişmiş ülkelerde ekonomik yapının çok katı olduğunu belirtir.

Singer-Prebisch tezinde savunulan görüşler, Latin Amerika’da ve dünyanın başka yörelerindeki az gelişmiş ülkelerin 1960’lı yıllarda yaygın olarak ithal ikamesine dayalı sanayileşme politikası uygu­lamalarında önemli derecede etkili olmuştur.