ULUSLARARASI TİCARET - Deneme Sınavı - 6

Döviz kurları için benimsenen paritelerin olmadığı, kurlar ilke olarak piyasada belirlendiği  ancak merkez bankası müdahaleleri ile kurların belirli doğrultuda etkilenmeye çalışıldığı uygulama yönetimli dalgalanmadır.

Ulusal paranın sabit bir kur üzerinden yabancı paraya dönüştürülmesine dayalı bir para ve kur politikası uygulaması "Para Kurulu Düzenlemeleri" olarak adlandırılır.

Uluslararası ödeme sistemleri bakımından, dünya ekonomi tarihinde belirli dönemler vardır.
Bunlardan birincisi, 1870’lerden 1930’lara kadar süren “altın para çağı”, ikincisi, 1930 ile 1944 arasını kapsayan “buhran dönemi”, üçüncüsü 1944 ve 1973 yılları arasında uygulanan Bretton Woods Sistemidir. Dördüncüsü ise “karma uygulamalar” olarak da nitelendirebileceğimiz hâlen içinde bulunduğumuz dönemi kapsar.

Altın paritesi: Ulusal para ile altın arasında ülkenin belirlemiş olduğu sabit fiyat.

XIX. asırda, altın standardı “Altın Çağı”nı yaşamıştır. Bu dönemde uluslararası ödemelerde mali
buhranlara pek ender rastlanmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle, altın standardı uygulamasına ara verildi.

Komşuyu zarara sokma politikası: 1930 Büyük Dünya Depresyonu’nu izleyen yıllarda ABD’nin gümrük tarifelerini yükselterek işsizlik sorunlarını çözmeye çalışması.

Almanya’nın önderliğinde ve çoğunluğu az gelişmiş ülkelerden oluşan geniş bir grup ise döviz
ödemelerini doğrudan hükûmet denetimi altına sokan bir kambiyo denetimi uygulamasına girişmişti (Türkiye dâhil).

Para alanları: Uluslararası ödemelerinde dolar, euro, sterlin vs. gibi aynı parayı kullanan ve ulusal paralarıyla bu para arasında sabit kur ilişkisi bulunan ülkelerin oluşturdukları grup.

Emisyon kazancı: Geçmişte, bir madeni paranın yapıldığı metalin değeri ile paralık değeri arasındaki fark; uluslararası ticarette ABD’nin dolar basarak ithalatını finanse edebilmesi nedeniyle elde ettiği
özel avantajlar.

Plaza Anlaşması: 1985 tarihli bu anlaşma ile Amerikan Yönetimi, yabancı sermaye çekmek için izlediği yüksek faiz politikasını terk etmiştir, böylece o zamana kadar değer kazanan dolar değer kaybına uğramıştır.

Bretton Woods sistemi ile dolar altına bağlı, değeri sabit bir para idi. Öte yandan da bütün ulusal
paraların bağlandığı ortak payda (numéraire) oluşturuyordu.
Bu özelliklerin sonucunda dolar uluslararası
ekonomik ve mali alanda şu gibi fonksiyonları üstlenmiş oluyordu.

1. Uluslararası ödeme aracı: Dolar bir uluslararası ödeme aracı idi çünkü uluslararası ödemelerde ağırlıklı olarak dolar kullanılıyordu.

2. Uluslararası değer standardı: Değeri değişmeyen bir para olduğu için uluslararası borç, alacak, ödeme, bütçe gibi mali değerler dolara bağlanıyor veya bu değerler dolarla ölçülüyordu.

3. Rezerv aracı: Dış ödemelerde yaygın olarak kullanıldığı için dolar altın ile birlikte ülkelerin dış ödemelerinde kullanmak üzere biriktirdikleri bir dış rezerv parası durumunda idi.

4. Müdahale aracı: Tüm ülkeler paralarının resmî değerini dolar cinsinden tanımladıkları için, bu değerin sabit tutulması için piyasaya yaptıkları müdahalelerde (merkez bankasının piyasadan döviz alım ve satımları) dolar kullanılmıştır.

AB’ye üye on iki üye ülkenin devlet veya hükûmet başkanlarının katılımıyla 1991 yılı sonlarında Hollanda’nın Maastricht kentinde yapılan Konsey toplantısında (Avrupa Zirvesi) ekonomik
ve parasal birlik koşulları karara bağlanmıştır. Başka bir deyişle, Maastricht Anlaşması ekonomik ve parasal birliğin aşamalarını, bununla ilgili politika uygulamalarını ve yapılacak kurumsal değişmeleri
ortaya koyan temel bir belge niteliğindedir. Söz konusu anlaşma ile o zamanki Avrupa Ekonomik
Topluluğu ismi de Avrupa Birliği olarak değiştirilmiştir.

Uluslararası Para Fonu (IMF) Dünya Bankası ile birlikte, 1944 yılında toplanan Bretton Woods
Konferanslarında kurulmuş ve 1946’da faaliyete geçmiştir.

Üye ülke kotalarının uluslararası rezerv paralarla ödenen yüzde 25’lik bölümüne rezerv tranşı (rezerv dilimi) adı verilir.

Uluslararası Para Fonu (IMF), uluslararası mali ilişkileri düzenleme görevini sürdürmektedir. Ancak Bretton Woods sisteminin yıkılmasından sonra üye ülkelerin farklı uygulamalarına yasallık kazandırmak için, IMF’nin kuruluş yasasında değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikle, belirli ilkelere uymak kaydıyla, dileyen üyenin dilediği kur sistemini benimseyebileceği resmen kabul edilmiştir. Bugün uygulanmakta olan bazı kur sistemleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:

(a) Müdahaleli (kirli) Dalgalanma

(b) Yönetimli Dalgalanma

(c) Dalgalanma Sınırlarının Genişletilmesi ve Sürünen Pariteler

(d) Para Kurulu Düzenlemeleri

(e) Geleneksel Sabit Kur Düzenlemeleri

Maastricht Anlaşması’nda AB içinde güçlü ve istikrarlı bir euroya sahip olabilmek için üye ülkelerden yerine getirilmesi istenen koşullar, diğer bir deyişle Maastricht kriterleri şunlardır:
• Fiyat istikrarı: Her üye ülkenin yıllık ortalama enflasyon oranı, bu alanda en iyi sonuç elde eden (fiyat artış oranları en düşük olan) üç üye ülke ortalamasının 1,5 puan fazlasını geçmeyecektir.
• Kamu açığı: Üye ülkenin bütçe açığı, o ülke GSYİH’sinin yüzde 3’ünü aşmamalıdır.
• Kamu borçları: Üye ülkenin kamu borçlarının onun GSYİH’sine oranı yüzde 60’ı geçmemelidir.
• Faiz oranları: Her üyenin ortalama faiz oranı fiyat istikrarı konusunda en iyi durumdaki üç ülkenin faizlerinin ortalamasını iki puandan fazla aşmamalıdır.

Üyelik katkısı: Kotalar, her üyenin Fona yapacağı mali katkılarının sınırını gösterir. Üye ülkeler, üye olarak kabul edildiklerinde, kotalarının yüzde 25’i kadar uluslararası rezerv paralarla (SDR veya
onun bileşiminde yer alan sağlam paralar), yüzde 75’i kadar da kendi ulusal paraları ile IMF’ye ödemede bulunurlar. Sonradan yapılacak kota artışları durumlarında da üye ülkeler artan kısımlar için yine aynı oranda ulusal para ve rezerv paralar cinsinden Fona katkı sağlarlar. Üye ülke kotalarının uluslararası rezerv paralarla ödenen yüzde 25’lik bölümüne rezerv tranşı (rezerv dilimi) adı verilir.

Niyet mektubu: IMF’den kredi almak veya aldığı kredinin sonraki aşamalarının serbest bırakılmasını isteyen ülkeler, izleyecekleri ekonomik ve mali politikaları ayrıntılı olarak gösteren programlar hazırlayıp IMF’ye sunar ve Fon ile anlaşmaya varmaya çalışırlar. Bu programlar niyet mektubu olarak bilinir.

SDR’nin kullanım alanları: SDR, ulusal paraların dalgalanmaya bırakıldığı bir dönemde, büyük ölçüde değerini koruyan bir para niteliğine sahip olduğu için, uluslararası mali işlemlerde önemli bir hesap birimi görevi yapar. Henüz fiziki varlığı olan bir para değildir. Ancak IMF dışında, bazı uluslararası veya bölgesel kuruluşlar da borçlarının ödenmesi ve alacaklarının tahsisi gibi işlemlerinde SDR’yi kullanırlar. Bunlar SDR Departmanında aynen ülkelerin tabi oldukları kurallara bağlı olarak işlem yapma yetkisine sahiptirler. Ancak doğal olarak bu kuruluşlara, yeni SDR yaratılırken bu ülkelere tahsis yapılması söz konusu değildir. Bugün SDR Departmanına izinli olarak kaydedilen kuruluşlar arasında Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler, Afrika Kalkınma Bankası, Arap Parasal Fonu, Asya Kalkınma Bankası, Uluslararası Denkleştirme Bankası, İslam Kalkınma Bankası, İsviçre Millî Bankası, Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD) vs. yer almaktadır.

1976 tarihli Jamaika Anlaşması ile IMF’nin kuruluş yasası değiştirilmiş ve üye ülkelerin sabit kur rejiminden dalgalı kur sistemine kadar, diledikleri herhangi bir sistemi benimsemelerine izin verilmiştir.