ULUSLARARASI TİCARET - Deneme Sınavı - 3

Bankaların Döviz Riski Yönetimi Bankalar normalde spekülatif kuruluşlar değildir; o bakımdan döviz işlemlerinde güvenceli hareket etmek zorundadırlar. Gerek fazla, gerek eksik pozisyon durumlarında banka kur riskine açıktır. Çünkü birinci durumda bir döviz rezervi fazlasına sahiptir. Eğer bu fazlalığı elinden çıkarmazsa, o paranın kurundaki düşüşten zarara uğrayacaktır. Eksik pozisyon durumunda yine bir risk söz konusudur; çünkü elinde yeterinden az döviz ya da aynı şey demek olan gereğinden fazla ulusal para bulunmaktadır. Bu dövizi satın alıp yerine koyduğu sırada eğer döviz kuru yükselmiş bulunuyorsa, bir zarara uğraması kesindir. Bankalar açık pozisyonlarını denkleştirmek üzere interbank piyasasına başvurabilirler. Aşağıda bu konunun ayrıntıları üzerinde durulacaktır.

Doğru cevap c) şıkkıdır

Ayrıca, ithalat ikamesine genellikle tüketim malları endüstrileri ile başlandığı görülmüştür. Bunun nedenleri ise bu alanlarda hazır bir iç piyasanın bulunmasının yanı sıra, tüketim malları üretiminin yoğun sermaye ve çok ileri teknoloji gerektirmeyen firmalar tarafından yapılabilmesi ile ilgilidir.

Doğru cevap b) şıkkıdır.

İç piyasaya dönük üretim: İthalat ikamesi stratejisinin temel hedefi iç piyasa talebini karşılamaktır.

Kısacası, ithal ikamesi iç piyasaya dönük üretimi esas alan, yoğun koruyuculuğa dayalı ve ekonominin hemen her kesimini kapsayacak biçimde yaygın devlet müdahaleciliğini öngören bir ekonomik modeldir.

Doğru cevap a) şıkkıdır

İhracata yönelen bir sanayileşme modelinde, dış ticaret politikasının temel işlevi, kurulan ve ilerde kurulacak olan endüstrileri dış piyasanın rekabetine hazırlamaktır. O nedenle “genç endüstriler ”in bir süre dış rekabetten korunmaları gerekse de asıl hedef, uzun dönemde liberal bir dış ticaret rejimi uygulayarak ulusal ekonominin dünya ekonomisi ile bütünleşmesini sağlamaktır.

Doğru cevap d) şıkkıdır

Washington Uzlaşısı terimi aslında ilk kez 1989’da Latin Amerika ülkelerine yönelik politika düzenlemeleri için kullanılmış bir kavramdı. Ama giderek diğer az gelişmiş ülkeler ve 1990’lardan sonra piyasa ekonomisine geçmeye çalışan eski sosyalist ülkeler (dönüşüm ekonomileri) için de kullanılmaya başlandı. Böylece Washington Uzlaşısı giderek, günün standart bir kalkınma modeli durumuna geldi

Doğru cevap c) şıkkıdır

Türkiye 24 Ocak 1980 İktisadi Kararları ile geleneksel ithal ikamesi stratejisini değiştirerek ihracatın özendirilmesine dayanan kalkınmaya yöneldi. Nitekim bu dönemde hazırlanan Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda (1985-1989) öncekilerden farklı olarak dışa açık bir ekonomik model esas alınmıştır.

Doğru cevap d) şıkkıdır

XIX. yüzyılda İngiltere, dünya sanayi üretiminin büyük bir payını karşılıyordu. Sanayi üretiminde ve nüfustaki hızlı artışlar, İngiltere’nin gıda ve ham maddeler talebini artırdı. İngiltere kaynak yönünden fakir bir ülke olarak ihtiyacı olan bu maddeleri ABD, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, Arjantin, Güney Afrika, gibi o günkü yeni yerleşim alanlarından karşılıyordu. Dolayısıyla İngiltere’deki büyümenin etkisiyle zengin kaynaklara sahip söz konusu ülkelerin gıda ve ham madde ihracatında da önemli artışlar olmuştur. Örneğin, 1815-1913 döneminde, İngiltere’nin nüfusu 3 kat, GSMH’si 10 kat artarken ithalat hacminde 20 kat bir artış görülmüştü.

Doğru cevap e) şıkkıdır

Nitekim 1970’lerden sonra sanayileşmiş ülkelerde özellikle rekabet derecesi düşük emek yoğun yurt içi endüstrilere uygulanan koruyucu önlemler, bu mallar üzerinde karşılaştırmalı üstünlüğe sahip az gelişmiş ülkeleri çok olumsuz yönde etkilemiştir. Daha önce belirtildiği gibi, bu endüstrilerin başında tekstil gelir. Ama çelik, gemi yapımı, elektronik tüketim malları, TV cihazları, ayakkabı ve daha birçokları bunlar arasında yer alır. Ülkemizle birlikte, Brezilya, Hong Kong, Kore, Meksika, Singapur gibi yeni sanayileşmekte olan ülkeler özellikle bu malların üretim ve ihracatında önemli bir atılım yapmışlardır. Az gelişmiş ülkelerin dışa açılmaya çalıştıkları bir dönemde böylesine bir korumacılık az gelişmiş ülkelerin dış piyasalara yönelmeleri açısından kuşkusuz ki çok cesaret kırıcı olmuştur.

Doğru cevap a) şıkkıdır

HIPC Girişimi: 1996’da G-7 ülkelerinin devlet ve hükûmet başkanlarının katılımlarıyla yapılan Lyon Zirvesi’nde, ağır borçlu yoksul ülkelerin borçlarına yönelik olarak HIPC Girişimi (Highly Indepted Poor Countries- HIPC Attempt) adı verilen bir düzenlemede bulunuldu. (Ağır borçlu nitelendirilen ülkelerin sayısı 2007’de 38’dir. Bu grupta yer alan bazı ülkeler örneğin şunlardır: Benin, Kamerun, Çat, Kongo, Fildişi, Etiyopya, Gana, Honduras, Madagaskar, Mozambik, Somali, Sudan, Togo, Uganda, Zambiya) Amaç söz konusu ülkelerin dış borçlarını ödenebilecek bir düzeye (sürdürülebilir borç) indirmek için uzun süreli çözümler bulmaktı. Bu kapsamda alacaklıların eşit koşullarla katılımına dayalı bir eş güdüm sağlanması öngörülmekteydi. HIPC Girişimi ile ilk kez sağlanacak borç indirimlerine iki yanlı resmi dış borçların yanında çok yanlı (uluslararası mali kuruluşlarca verilen) borçlar da dâhil ediliyordu.

Doğru cevap d) şıkkıdır

Yapılan araştırmalar, düşük gelir grubundaki bir kısım ülkelerin hızla gelişerek orta gelir düzeyine ulaştıklarını, ancak daha sonra bu grupta uzun süreler kalmalarına rağmen üst gelir basamağına çıkmalarını sağlayacak bir sıçrama yapamadıklarını göstermektedir. Söz konusu tuzağın ortaya çıkması için, orta gelir grubunda geçirilmesi gereken sürenin genellikle yedi yıl veya daha fazla olması gerektiği kabul edilir. Örneğin; Güney Kore, Singapur, Tayvan ve Hong Kong (Asya Kaplanları) orta gelir tuzağından kurtulmayı başarırken Malezya, Tayland, Güney Afrika ve Brezilya vs. gibi ülkelerin ise orta gelir tuzağına yakalandıkları ifade edilmektedir.

Doğru cevap c) şıkkıdır

Taleple ilgili faktörler: Singer-Prebisch tezinde ticaret hadlerindeki bozulmaya neden olduğu vurgulanan belli başlı talep etkenleri şunlardır:

-Gıda maddeleri talebinin azalması

-Gelişmiş ülkelerde tarım kesimini koruyucu önlemler

Arzla ilgili faktörler: Talep faktörlerinin yanında arzla ilgili faktörler de ticaret hadlerinin az gelişmiş ülkeler aleyhine dönmesine neden olabilir. Singer-Prebisch tezinde üzerinde durulan başlıca arz faktörleri arasında şunlar yer almaktadır:

-Teknolojik yenilikler ve faktör artışları

-Tekelci kuruluşların etkisi

Doğru cevap e) şıkkıdır

Karteller

Az gelişmiş ülkelerde kalkınma çabalarının amacı tarıma dayalı ekonomik yapının sanayi, özellikle ileri teknoloji ve yoğun sermaye gerektiren ürünler yönünde değiştirilmesi olduğu söylenebilir. Aynı özellik dış ticaret için de söz konusudur. Bu ülkeler gıda, ham madde veya maden ürünleri ihracatından ileri teknoloji içeren sanayi malları ihracatına geçmeye çalışmaktadırlar.

Sanayileşme stratejileri: Kalkınmanın hangi genel modele göre gerçekleştirileceğini gösteren genel yaklaşımlardır; ithalat ikamesi ve ihracatın teşviki diye ikiye ayrılır.

Devlet müdahalesi, yalnızca yüksek gümrük tarifeleri, kotalar ve dış ticaret kısıtlaması gibi ticari engellerin uygulanması biçiminde kendini göstermez; bunun yanında döviz kurları, faizler, temel mal ve girdi fiyatları, vs. de devlet tarafından belirlenir. Bütün bunlar için yoğun bir bürokratik mekanizma oluşturulur ve serbest fiyat mekanizmasının işleyişi büyük ölçüde engellenir.

İthalat İkamesinin Yol Açtığı Sorunlar
Yukarıda işaret edilenlere ek olarak, ithalat ikamesine karşı yöneltilen başka önemli eleştiriler de vardır. Bunların başlıcalarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
Kaynak israfı

Dışa bağımlılık

İhracat endüstrileri aleyhine doğan çarpıklık

Dış borçların artışı

Artan işsizlik ve ülkeye yabancı bir sanayi yapısı

Artan işsizlik ve ülkeye yabancı bir sanayi yapısı: Tüketim malları endüstrilerinden başlayarak ara ve yatırım malları endüstrileriyle bütünleşmeyi amaçlayan bir ithalat ikamesi (“derinlemesine” sanayileşme), ileri teknoloji ve sermaye yoğun üretim
yöntemlerini özendirir.
Hükûmetlerin uyguladıkları gümrük vergisi muafiyeti, ucuz kredi ve öteki sübvansiyonlarla aşırı değerlenmiş kur politikaları sanayide bu yöndeki bir değişmeyi destekler. Sermaye yoğunluğu yüksek ve ileri teknolojiye dayalı üretim yöntemleri, emekten tasarruf edici niteliktedir. Başka bir deyişle bu tür sanayi yatırımları çok az yeni iş olanakları yaratırlar. Bu da artan nüfusun önemli bölümünün tarımda ve geleneksel kesimlerde tutulmasını gerektirir. Dolayısıyla da ülkedeki gizli ve açık işsizlerin sayısında büyük artışlar olabilir.

İhracata dönük sanayileşme: Dışa açık sanayileşme modeli olarak da adlandırılır; sanayileşmede ana ilke dünya piyasaları için üretim yapmaktır; tüm endüstrilerin değil, ileride gelişip rekabetçi konuma gelecek olanların seçilip geliştirilmesini öngörür.

Yeni dönemde az gelişmiş ülkelerin kalkınma politikaları özellikle Dünya Bankası ve IMF’nin tavsiyeleri ile liberalleşme yönünde büyük bir değişim geçirmiştir. Kredi faaliyetleri dolayısıyla bu dönemde Dünya Bankası ve IMF’nin az gelişmiş ülkeler üzerindeki nüfuzunda büyük bir artış olmuştur.
G-7 Grubu diye bilinen büyük sanayileşmiş ülkelerin desteğini de arkalarına alan bu kuruluşlar, az gelişmiş ülkeleri hükûmet müdahalesinden uzak, piyasa mekanizmasına ağırlık veren politikalar uygulamaya zorlamışlardır. Âdeta, geçmişte kalkınma
alanında yaşanan başarısızlıkları bu ülkelerdeki yoğun hükûmet müdahalelerine bağlamışlardır. 
Washington temelli uluslararası kuruluşların (IMF ve Dünya Bankası) liberal politika önerilerini ifade eden kalkınma stratejilerindeki bu yeni yaklaşım, Washington Uzlaşısı olarak bilinir. Bu politika değişikliği, önceki dönemlerin yoğun devlet müdahaleciliğine dayalı kalkınma stratejilerine bir tepki olarak da düşünülebilir.

1930’larda sanayileşme amacına ulaşmak için, bazı sanayi planları hazırlanmıştır. Örneğin, ilk Beş Yıllık Sanayi Planı 1931’de uygulamaya kondu.