ULUSLARARASI TİCARET - Deneme Sınavı - 8

Tarifeler, ithal kotaları ve kambiyo denetimi oldukça eski ticarete müdahale araçlarıdır. Ancak zaman
içinde bu araçlarda bir indirim sağlanırken çok sayıda yeni müdahale uygulamaları ortaya çıkmıştır. Özellikle 1973 Dünya Enerji Krizi’den sonra baş gösteren “enflasyonla birlikte işsizlik” (stagflasyon) uygulamaları karşısında sanayileşmiş ülkelerde korumacılık akımları yeniden yaygınlık kazanmıştır.

Tercihli Ticaret Anlaşmaları: En dar kapsamlı iktisadi iş birliği örneğidir. Burada anlaşmaya üye olan ülkeler, tek yanlı veya karşılıklı olarak belirli mallar üzerindeki gümrük tarifelerinde indirimde bulunurlar (tarife ödünleri verirler). Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “tercihli ticaret anlaşmaları” seçeneğidir.

Çok Elyaflılar Anlaşması (MFA): Sanayileşmiş ülkeler tarafından, az gelişmiş
ülkelerin ihraç ettikleri tekstil ürünleri üzerine kota konulmasına olanak veren
çok yanlı anlaşma. 2005 yılı başında yürürlükten kalkmıştır.

Devletin dış ticarete müdahalesinde amaç her zaman ithalatın kısıtlanması olmayıp bazen de ihracatın özendirilmesidir. Bu amaçla alınabilecek önlemler çok çeşitlidir. Bunlar arasında örneğin
ihracatçıya vergi iadesi, dolaysız prim ödemesi, ihracata dönük üretim yapan sanayicilere düşük faizli
kredi ve ucuz girdi sağlanması, ihraç malını satın alacak yabancı ithalatçılara uygun koşullu kredi verilmesi vs. yer alır.

İkinci en iyi teorisi: Serbest ticaretin geçerli olmadığı gerçek dünyada bazen mevcut kısıtlamaların bir bölümünün kaldırılması değil, yeni kısıtlamaların konması ülke ve dünya refahını artırabilir. Bu tanımdan dolayı sorunun doğru cevabı “D” seçeneğidir.

İhracat endüstrisindeki bir büyük firmanınmalını dış piyasada iç piyasadan daha düşük bir
fiyattan satma uygulamasına damping adı verilir. Damping deyimi, başlangıçta üreticilerin yurt içinde satamadıkları malları, iç fiyatları kırmamak için dünya pazarlarına boşaltmaları anlamında kullanılmıştır. Ancak giderek değişik şekiller ve farklı amaçlar ortaya çıkmıştır. Örneğin malın dış piyasada iç piyasadan daha yüksek fiyatla satılması da damping sayılmış fakat buna ters damping denmiştir.

Serbest ticareti kısıtlamaya yönelik uygulamaların bir
diğeri de kartellerdir. Karteller, benzer mal veya hizmetleri üreten firmaların fiyatları belirlemek, üretimi kısmak, piyasaları bölüşmek veya yeni teknolojilerin uygulamaya konmasını sınırlandırmak gibi amaçlarla aralarında yapmış oldukları anlaşmalardır. Böyle bir anlaşmanın, farklı ülkelere ait firmalar arasında yapılması durumunda uluslararası karteller söz konusu olur. Karteller geçici anlaşmalardır;
kartele giren firmalar bağımsızlıklarını kaybetmezler. Bu özellikler onları şirket birleşmelerinden (tröstler) ayırır.

İktisadi birleşmeler teorisi: Ekonomik ve coğrafi yönden yakın bir grup ülkenin aralarında serbest ticaret bölgesi, gümrük birliği veya ekonomik birlik kurarak dünya ticaretini serbestleştirmeleri. İktisadi birleşmeler teorisi bu şekilde, bir grup ülkenin aralarındaki ticareti serbestleştirici politikalar izlemelerini konu edinmektedir. İktisadi birleşmeler, siyasal bakımdan bağımsız ülkeleri ekonomik yönden birbirine daha bağımlı duruma getirir. Ülkeler iktisadi birleşme akımlarına katılarak üretim kapasitelerini, kaynak verimliliklerini ve sonuçta toplumsal refah düzeylerini artırmayı amaçlarlar. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “Siyasal bakımdan bağımsız ülkelerin ekonomik yönden birbirine daha bağımlı duruma gelmesi” seçeneğidir.

Kutuplaşma Teorisi farklı gelişme düzeylerinde bulunan ülkelerin, mal ve faktör hareketlerinin serbest olduğu bir iktisadi gruba katılmaları durumunda, serbest piyasa düzeni, bunlar arasındaki gelişme dengesizliğini artırır. Bu yönde yığınlı (kümülatif) hareketler ortaya çıkar. Böylece zengin ülkeler daha zengin, yoksul ülkeler daha yoksul duruma gelirler. İsveçli iktisatçı Gunnar Myrdal tarafından ortaya atılan bu görüş, Kutuplaşma Teorisi diye bilinir. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “yoksul ülkelerin daha yoksul hale gelmesi” seçeneğidir.

Hükûmetlerin ithal edilecek mal hacmi üzerine fiziki miktar veya değer olarak koyduğu sınırlandırmalara kota adı verilir. 

Tahsisli sistemde kotalar, başvuruda bulunan firmalar arasında üretim kapasitesi, ihracat, istihdam vs. gibi belirli ölçütlere göre dağıtılır (tahsis edilir). 

Uygulamada farklı kota türlerine rastlanır. Bunlardan birisi global kotalardır. Burada, ithalat hacmi miktar veya değer olarak belirlenir ancak ithalatın kimler tarafından (veya hangi ülkelerden) yapılacağı konusunda bir kısıtlama getirilemez. Fakat bu kotaların uygulanması durumunda erken davrananlar kotadan orantısız ölçüde büyük paylar alabilirken gerçek ihtiyaç sahipleri hiç ithalat yapamamak gibi bir sorunla karşılaşabilir. Ayrıca, kota ilanının hemen sonrasındaki yoğun ithalat dolayısıyla kotalar erkenden dolabilir ve dönem sonlarına doğru malları ülkeye ithal etme olanağı kalmayabilir. O nedenle uygulamada global kotalar yerine tahsisli kota sistemi (allocated quota) daha yaygın kullanılmıştır. 

Kotalarla gümrük vergileri arasındaki önemli bir fark, kotaların bütçeye gelir etkisinin olmamasıdır.Kotaların yurt içi mal arzını kısıtlamaları dolayısıyla fiyatlarda ortaya çıkan artışların neden olduğu kâr kıtlık rantıdır. Yurt içi fiyatlar üzerindeki etkileri açısından her kota miktarına eş değer bir gümrük ver-gisi bulunabilir.

Görünmez engeller: İthalatçı ülkelerin halk sağlığını, kamu düzenini, çevreyi korumak vs. gibi nedenlerle koydukları fakat bir dış ticaret engeli gibi etki doğuran yasal, idari veya teknik düzenlemeler. 

Fiyat artışının üst sınırı: Kotalarda fiyat artışının üst sınırı belirli değildir. 

Döviz kontrolü: Devletin döviz alım, satım, ihraç ve ithali üzerine kısıtlamalar koymasına dayanan uygulamalardır.

Çoklu kur uygulamalarının en basit şekli ikili kur sistemidir. Bu sistemde biri genellikle düşük tutulan bir resmî sabit kur, diğeri de arz ve talep koşullarına göre belirlenen serbest piyasa kuru vardır. 

Çok Elyaflılar Anlaşması (MFA): Sa-nayileşmiş ülkeler tarafından, az gelişmiş ülkelerin ihraç ettikleri tekstil ürünleri üzerine kota konulmasına olanak veren çok yanlı anlaşma. 2005 yılı başında yürürlükten kalkmıştır. 

İhracat kısıtlamaları konusunda bir diğer uygulama da ihracat ambargolarıdır. Ambargo, bir ülkeye karşı dış ticaret yasağı konulması, yani o ülkeye mal satışının ve o ülkeden mal alımının yasaklanmasıdır. Ambargo siyasal amaçlı bir önlemdir; genellikle ambargo yoluyla, hasım durumdaki yabancı ülkeye siyasal baskı yapılır. 

İç ekonomide tekelci kuruluşların yaygınlaş­ması, üretimde kaynak etkinliğini bozar ve tüke­ticileri kalitesiz yerli mallara yüksek fiyat ödemek zorunluluğu ile karşı karşıya bırakabilir. Bu du­rumda hükûmet, gümrük tarifelerini veya öteki kı­sıtlamaları azaltarak iç piyasada rekabeti geliştirme yoluna gidebilir.