ULUSLARARASI TİCARET - Deneme Sınavı - 4

Kotaların tarifelere göre çok daha katı uygulamalar olduğuna dikkat ediniz. Çünkü tarifeler piyasa mekanizmasına müdahale sayılırken kotalar piyasa mekanizmasının işleyişinin yerine hükûmet yetkililerinin kararlarının geçmesi demektir. GATT ve Dünya Ticaret Örgütü her iki kısıtlamaya da karşı olmakla birlikte, aralarında bir tercih yapma durumunda tarifeleri önermektedir. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “Piyasa mekanizması işleyişinin yerine hükûmet yetkilileri kararlarının kabul edilmesi” seçeneğidir.

24 Ocak 1980 Kararları: Türk ekonomisinde dışa açılma ve liberalleşme hareketinin başlaması. Türkiye’de kotalar ve ithalat yasakları yerli sanayii koruma ve dış ödeme açıklarını önleme amacıyla geçmişte yoğun olarak kullanılmıştır. 24 Ocak kararlarından sonra başlayan dış ticareti liberalleştirme hareketi içinde kotalara 1981 yılında son verildi. İthali yasak olan malların sayısı da giderek azaltıldı ve 1990 ithalat rejimi ile tamamen (kanunen ithali yasak olanlar dışında) kaldırıldı. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “24 Ocak 1980” seçeneğidir.

Yeni korumacılık: 1973 Dünya Enerji Buhranı’ndan sonra yaygınlaşan ve daha çok görünmez engellere ve gönüllü ihracat kısıtlamalarına dayalı uygulamalara verilen isim. 1930’lardaki korumacılığın geri gelmesidir. Bundan dolayı sorunun doğru cevabı “Yeni Korumacılık” seçeneğidir.

Görünmez engeller: İthalatçı ülkelerin halk sağlığını, kamu düzenini, çevreyi korumak vs. gibi nedenlerle koydukları fakat bir dış ticaret engeli gibi etki doğuran yasal, idari veya teknik düzenlemeler. Bundan dolayı sorunun doğru cevabı “görünmez engeller” seçeneğidir.

24 Ocak 1980 Kararları

Tahtakale piyasası

Dış ticaret politikası, hükûmetin ülkenin doğrudan dış ticaret akımlarını sınırlandırmak, özendirmek veya bu işlemlerin yapılış yöntemlerini düzenlemek için almış oldukları sistematik önlemleri ifade eder.

Tablo 2.1’de örnek olarak seçilen bazı ülkelerde sanayi malları üzerindeki tarife oranları gösterilmiştir. Tablodan dikkati çekmiş olduğu gibi, ülkeler arasında uygulanan tarife oranları arasında önemli farklar vardır. Örneğin yüzde olarak bu oranlar Hong Kong’da sıfırken Norveç’te 0.5, İsviçre’de 1.8, Japonya’da 2.5, ABD’de 3.1 ve AB’de 4.2’dir. Gelişmekte olan ülkelere bakıldığında ise Türkiye’de 5.8, Endonezya’da 8.0, Çin’de 8.8 ve Brezilya’da 13.9’dır. Bu oranların sanayi ürünleri ithalatıyla ilgili olup tarım ürünlerini kapsamadığını hatırlatmak gerekir. Çoğunlukla tarım ürünlerinde bu oranlar daha yüksektir.

Bununla birlikte, hatırlatmak gerekir ki sanayileşmiş ülkelerle ilgili olarak tabloda görülen nispeten düşük oranlar, bazı gerçeklerin de gözden kaçmasına neden olmaktadır. Çünkü bunlar genel ortalamalardır. Oysa bu ülkelerde hâlen hassas sektör olarak kabul edilen tekstil, giyim, ayakkabı, seyahat valizleri, elektrikli makineler vs. gibi özellikle az gelişmiş ülkelerin ihraç ettikleri mallara karşı uygulanan tarife oranları çok daha yüksektir. Ayrıca da gelecek bölümlerde görüleceği gibi, tarife oranları ham maddelerden yarı işlenmiş ve mamul mallara doğru çıkıldıkça yükselen (tarifelerin kademeleşmesi) bir eğilim göstermektedir. Bu da az gelişmiş ülkelerin mallarını mamul durumda ihraç etmelerini güçleştirici bir etkendir.

Bir malın ithalinden o malın yüksek yurt içi fiyatı ile ondan düşük dünya fiyatı arasındaki fark tutarında veya daha yüksek ölçüde bir vergi alınması, ithalatı tümden önler ve bu durumda söz konusu mala tam bir koruma sağlanmış olur. Bu derece yüksek olan gümrük vergilerine yasaklayıcı vergi denir. Bundan daha düşük oranda bir vergi konulması durumunda ise bir miktar ithalat yapılması sürdürebileceği için, kısmi bir koruma sağlanması söz konusudur. Burada her ne kadar asıl amaç yerli sanayiyi korumak ise de aynı zamanda yapılan ithalat ölçüsünde hazineye bir gelir sağlanmış olur. Gümrük vergilerinin çoğunluğu bu şekilde hem koruma hem de gelir etkisi doğururlar.

Ad valorem vergiler, değer üzerinden alındıklarından artan fiyatlara aynı oranda uygulanırlar, yani verginin koruma gücü değişmez.

Spesifik vergiler enflasyonda ad valorem vergiler kadar dış koruma sağlamazlar. Bunlar, birim başına sabit bir miktar oldukları için fiyatlar yükseldikçe verginin fiyata oranı da düşer.

Gümrük vergisi uygulanırken yukarıdakilerden hangisi temel alınacaktır? Bu konuda F.O.B. fiyat ve C.I.F. fiyat olmak üzere başlıca iki uygulama vardır. Birincisi (F.O.B.: free on board: güvertede teslim), malın ihracatçının limanında, gemiye yüklendiği andaki fiyatıdır; maliyet ile malın geminin güver tesine yüklenmesine kadar yapılan masrafları kapsar. Buna karşılık, C.I.F. fiyat malın ithalatçı ülkenin limanına vardığı andaki fiyatı olup maliyet ile birlikte taşıma ve sigorta giderleri toplamından oluşur (C.I.F.: cost, ınsurance and freight: maliyet, sigorta ve navlun). Satış sözleşmesinde örneğin, “C.I.F. İzmir” biçimin[1]deki bir kayıt malın teslim yerini belirtir.

Bir mal üzerine gümrük vergisi konulması, o malın yurt içi fiyatının yükselmesine yol açar. İç fiyatların artması ise malın yerli üretiminin genişlemesine, tüketiminin kısılmasına ve millî gelirin ilgili endüstride çalışan üreticilere doğru yeniden dağıtılmasına neden olur. Ayrıca, vergiler malın ithalatını sıfıra indirecek kadar yüksek olmadığı sürece, devlet hazinesine de bir gelir sağlanır. Kısacası, bir mal üzerine konulan gümrük vergileri, dar anlamda beş farklı etki ortaya çıkartır. Bunlar üretim, tüketim, dış ticaret, gelir dağılımı ve hazineye gelir sağlama etkileridir.

Dış Ticaret Etkisi Yerli üretimdeki artış ve tüketimdeki azalma ise diğer yandan ithalatta daralma sonucunu doğurur. İthalatta söz konusu olan bu azalmaya dış ticaret etkisi adı verilir.

Büyük ülke, serbest ticaret durumundan hareketle, tari[1]fe oranlarını artırmayı sürdürdükçe optimum tarife oranı ile ülke refahı maksimum bir düzeye yükselir, bu oran geçildikten sonra ise refah azalmaya başlar.

Yukarıdaki açıklamalara göre, girdilerin nihai mal içindeki payı sabit kalırken, bir mal üzerindeki tarifeler ne kadar yükseltilir ve girdilere uygulanan tarifeler ne kadar azaltılırsa, söz konusu mal o derece yüksek bir etken koruma oranından yararlandırılmış olur.

Genel ekonomi politikası: Hükûmetin ekonomik ve mali araçları kullanarak çeşitli ekonomik, sosyal ve siyasal amaçları gerçekleştirmek üzere aldığı sistematik kararlar bütünü.

Ödemeler bilançosu açıkları, ulusal ekonomi üzerinde önemli bazı olumsuz sonuçlar doğurur. Dış açık veren ülkeler bu konuda büyük bir baskı altındadırlar. Çünkü er veya geç döviz rezervleri kritik düzeylere inebilir. Dolayısıyla bu ülkelerde dış ticaret politikasının amacı, döviz gideri doğuran işlemlerin kısıtlanması ve döviz kazandırıcı işlemlerin özendirilmesi ile dış ticaret bilançosu açıklarının giderilmesine yöneliktir.

Dış Rekabetten Korunma

 Ülkeler dış piyasanın rekabetine dayanamayan yerli endüstrileri korumak için ithalatı sınırlandırma yoluna gidebilirler. Az gelişmiş ülkelerde, yeni kurulan veya ilerde kurulacak endüstriler, belirli bir olgunluk aşamasına ulaşıncaya kadar böyle bir korunmaya ihtiyaç duyabilirler. Sanayileşmiş ülke hükûmetleri de özellikle az gelişmiş ülkelerin ihraç ettikleri tekstil gibi emek yoğun bir kısım sanayi mallarıyla rekabet edemeyen bazı yurt içi endüstri dallarını koruyucu politikalar izlemektedirler.