ULUSLARARASI TİCARET HUKUKU

Doğrudan görüşme (müzakere, uzlaşma), tarafların bir araya gelerek, uyuşmazlığı karşılıklı görüş alış verişinde bulunarak kendilerinin anlaşarak çözmelerini ifade eder; uyuşmazlıkların çözümünde muhtemelen en eski yöntemdir.

Hakem-bilirkişilik, diğer uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden oldukça farklıdır. Bu yola uyuşmazlıkla ilgili “maddi olayların tespiti” veya bunlar hakkında “sahip olunan özel yahut teknik bilginin arzı” veyahut “ihtilâflı vakıaların özel meslekî bilgi yardımı ile tespiti” amacıyla başvurulur.

Taraflar hakem-bilirkişinin raporunun bağlayıcı veya ihtiyari olacağı konusunda da anlaşabilirler. Raporun ihtiyari olacağı kararlaştırılmış ise, hakem-bilirkişiler taraflar arasında uzlaştırıcı konumundadırlar.

Hakem-bilirkişi kurumu, Türk hukukunda bugün için bizatihi kanuni bir düzenlemenin konusu değildir. Ancak, hakem-bilirkişilik, HMK m. 193 çerçevesinde Türk hukukunda delil sözleşmesi olarak kabul edilmektedir. “Delil Sözleşmesi” başlıklı 193. maddenin ilk fıkrasına göre, “Taraflar yazılı olarak veya mahkeme önünde tutanağa geçirilecek imzalı beyanlarıyla kanunda belirli delillerle ispatı öngörülen vakıaların başka delil veya delillerle ispatını kararlaştırabilecekleri gibi; belirli delillerle ispatı öngörülmeyen vakıaların da sadece belirli delil veya delillerle ispatını kabul edebilirler.” Doktrinde ağırlıklı görüş, hakem-bilirkişilik anlaşmasını, münhasır delil sözleşmesi olarak kabul etmektedir.

Devlet yargısında, uyuşmazlıkla ilgili yetkili mahkeme seçilebilir; ancak tarafların uyuşmazlığı çözmek üzere hâkimi ismen belirleyebilmeleri mümkün değildir. Buna karşılık tahkimde, taraflar hakemi ya da hakemleri güvenilirliği, uzmanlığı ve yeterli zamanı olup olmadığı gibi hususları göz önünde bulundurarak kendileri tespit ederler.

Türkiye’deki tahkim merkezlerinden bazıları şunlarır:

• Türkiye Odalarve Borsalar Birliği (TOBB),

• İstanbulTicaret Odası (İTO), 

• İzmirTicaret Odası (İZTO),

• İstanbulTahkim Merkezi (ISTAC). Bu Merkez, diğerlerinden farklı olarak, 20.11.2014 tarih ve 6570 sayılı İstanbulTahkim Merkezi Kanunu ile kurulmuştur. 

• Hacettepe ÜniversitesiTahkim Uygulama ve Araştırma Merkezi (HÜTAM).

MTK hazırlanırken, tahkime ilişkin düzenleme yapmak veya düzenlemelerinde değişikliğe gitmek isteyen devletlere yardımcı olması için UNCITRAL tarafından hazırlanan Milletlerarası Ticari Tahkime Dair Model Kanun esas alınmıştır. Bunun yanında, bazı hükümlerinde İsviçre hukuku ve ICC Tahkim Kurallarından da etkiler bulunmaktadır.

Genel olarak sözleşmeden, haksız fiilden ve sebepsiz zenginleşmeden doğan uyuşmazlıklar için tahkim anlaşması yapılabilir.

Mahkemenin resen dikkate alacağı nedenler şunlardır:
1. Hakem kararına konu uyuşmazlığın mahkemenin kendi hukukuna göre tahkime elverişli bulunmaması;
2. Hakem kararının kamu düzenine aykırı olması.

Türkiye’de bir yabancı hakem kararının tanınması/tenfizi talep edildiğinde, MÖHUK m. 1(2) ve Anayasa m. 90 uyarınca, öncelikle bu kararın New York Sözleşmesi kapsamında olup olmadığına bakılmalıdır. Hakem kararı New York Sözleşmesi kapsamında değilse ve hakkında uygulanması gereken başka bir uluslararası sözleşme de bulunmuyorsa bu takdirde tanıma/tenfiz talebinin MÖHUK hükümlerine göre değerlendirilmesi gerekmektedir.