ULUSLARARASI TİCARET HUKUKU

Doğrudan görüşme (müzakere, uzlaşma), tarafların bir araya gelerek, uyuşmazlığı karşılıklı görüş alış verişinde bulunarak kendilerinin anlaşarak çözmelerini ifade eder; uyuşmazlıkların çözümünde muhtemelen en eski yöntemdir. Bu yöntemin, bir şekli söz konusu değildir; görüşmeler, telefon, faks, e-posta ya da yüz yüze yapılabilir. Daha sistematik yollar da benimsenebilir.

Türk hukukunda, İcra ve İflas Kanunu m. 38 uyarınca mahkeme huzurunda yapılan sulh anlaşmaları ile kayıtsız şartsız borç ikrarını içeren ve noterde düzenleme şeklinde yapılan sulh anlaşmaları ilâm niteliğinde belge kabul edilmiştir. Ayrıca Avukatlık Kanununun “Uzlaşma sağlama” başlıklı m. 35/A hükmünde, avukatlara doğrudan görüşme yapma yetkisi verilmiştir. Bu madde uyarınca yapılan görüşmeler sonunda imza altına alınan tutanaklar da İcra ve İflas Kanunu m. 38 anlamında ilâm sayılmıştır.

Hakem-bilirkişi kurumu, Türk hukukunda bugün için bizatihi kanuni bir düzenlemenin konusu değildir. Ancak, hakem-bilirkişilik, HMK m. 193 çerçevesinde Türk hukukunda delil sözleşmesi olarak kabul edilmektedir.

Tahkimin, verilen diğer alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden en önemli farkı, bir yargılama faaliyeti olması ve neticede verilen kararın bir mahkeme kararı gibi hüküm ve sonuç doğurabilmesidir.

Söz konusu sözleşme Türkiye'nin de 1991 yılından beri taraf olduğu New York Sözleşmesi'dir.

Türk hukukunda, hem MTK ve hem de HMK’da, Türkiye’de bulunan taşınmaz mallar üzerindeki ayni haklardan doğan veya iki tarafın iradelerine tâbi olmayan uyuşmazlıklar için tahkime gidilemeyeceği belirtilmiştir (MTK m. 1/IV; HMK m. 408(1)).

Genelde tahkim yargılamalarında üç hakemden oluşan kurul görev yapar. Kurulun oluşturulması çoğunlukla şu şekilde gerçekleşir: Uyuşmazlık bulunduğunu iddia eden taraf, yani davacı kendi hakemini seçerek davalıya bildirir. Bildirimi alan davalının, belli bir süre içinde kendi hakemini seçmesi gerekir. Davalının hakemini seçmesinden sonra, seçilen iki hakem, kurula başkanlık yapacak üçüncü hakemi seçerler.

Yargılama usulüne ilişkin kurallar taraflarca serbestçe veya tahkim kurallarına yollama yapılarak
belirlenebilir. Taraflar arasında böyle bir anlaşma yoksa hakem veya hakem kurulu bu kuralları belirler. Hakem veya hakem kurulu duruşmalar yapabilir. Hakem kurulu tahkim anlaşmasının geçerli olup olmadığı veya uyuşmazlığın tahkim anlaşmasının kapsamına girip girmediği hususunda kendisi karar
verebilir. Buna tahkim hukukunda kompetenz-kompetenz (competence-competence) ilkesi denmektedir. Hakem kurulunun yetkisinin dayanağı, yukarıda da belirtildiği üzere tahkim anlaşmasıdır. Dolayısıyla hakem kurulunun yetkisi, tahkim anlaşmasının taraflarına yönelik olabilir. Hakem kurulu, kanunlarda açıkça belirtilmemişse üçüncü kişiler hakkında herhangi bir yetki kullanamaz. Tahkim hukukunda da esasa uygulanacak hukukun taraflarca belirlenebileceği kabul edilmektedir. Eğer bu konuda anlaşma yoksa, uygulanacak hukuk veya kuralların tespiti hakem kuruluna ait bir meseledir.

Türk hukukunda tanıma ve tenfize ilişkin hükümler, Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun ile düzenlenmiştir.

MÖHUK m. 60(1)’e göre, kesinleşmiş ve icra kabiliyeti kazanmış veya taraflar için bağlayıcı olan yabancı hakem kararları tenfiz edilebilir. Tenfiz talebi, varsa tarafların kararlaştırdıkları yer asliye mahkemesinden dilekçeyle istenir. Tarafların anlaşması yoksa aleyhine tenfiz talep edilen tarafın Türkiye’deki yerleşim yeri, yoksa sakin olduğu yer, bu da yoksa icraya konu teşkil edebilecek mallarının bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir (MÖHUK m. 60(2)).

Birçok uyuşmazlık çözüm yöntemi bulunmaktadır. Bunlardan belli başlıları, doğrudan
görüşme, tarafsız ön değerlendirme, vakıaların tespiti, ön hakemlik, kısa duruşma,
arabuluculuk, uzlaştırma ve hakem-bilirkişiliktir. En bilinen ve uygulaması sık görülen
alternatif çözüm yöntemlerinden doğrudan görüşme, arabuluculuk ve hakem-bilirkişilik
hakkında aşağıda kısaca bilgi verilecektir.

Arabulucunun işlevleri, tarafların görüşme masasına oturmasının sağlanması; taraflar arasındaki görüşmelere yardımcı olmak; uyuşmazlığın tarafsız analizi konusunda taraflara yardımcı olmak; tarafların uyuşmazlığın çözümüne ilişkin değişik önerileri ile taraf çıkarlarının ortaya konulmasına yardımcı olmak; taraflarca istenirse, çözüm önerilerinde bulunmak şeklinde belirtilebilir.

Uyuşmazlık bulunduğunu düşünen taraf, karşı tarafa yazılı bir talep göndererek, arabulucuya başvuru teklifinde bulunabilir; otuz gün içinde olumlu yanıt gelmezse teklif reddedilmiş sayılır.

bugün dünya ticaretinde söz sahibi olan devletlerin çoğunun tarafı olduğu 1958 yılında kabul edilen Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizine Dair New York Sözleşmesi bulunmaktadır.

Tahkimin Türleri: 

İradî Tahkim-Zorunlu Tahkim

Kurumsal Tahkim-Ad Hoc Tahkim

Millî Tahkim-Yabancı Tahkim-Milletlerarası Tahkim

İki Taraflı Tahkim-Çok Taraflı Tahkim

Genelde tahkim yargılamalarında üç hakemden oluşan kurul görev yapar.

Hakem kurulunun yetkisinin dayanağı, yukarıda da belirtildiği üzere tahkim anlaşmasıdır. Dolayısıyla hakem kurulunun yetkisi, tahkim anlaşmasının taraflarına yönelik olabilir. Hakem kurulu, kanunlarda açıkça belirtilmemişse üçüncü kişiler hakkında herhangi bir yetki kullanamaz. Örneğin üçüncü bir kişinin elindeki delilleri isteyemez; zor
kullanarak tanıkların ifadelerini alamaz.

MTK’ye göre, taraflar varsa düzeltme, yorumlama ve tamamlama taleplerini, hakem kararının tebliğinden itibaren otuz gün içinde yapabilirler

Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri, ancak tarafların iradesiyle başlar ve devam eder. Sadece başlaması değil, devamı da tarafların gönüllü katılımına bağlıdır. Çözüm konusunda hukuken kimin haklı olup olmadığı değil, tarafların menfaati önceliklidir.

Doğrudan görüşme (müzakere, uzlaşma), tarafların bir araya gelerek, uyuşmazlığı karşılıklı
görüş alış verişinde bulunarak kendilerinin anlaşarak çözmelerini ifade eder; uyuşmazlıkların
çözümünde muhtemelen en eski yöntemdir.