ULUSLARARASI TİCARET HUKUKU

Taşıma sözleşmesi bakımından şekil serbestisi ilkesi geçerlidir. Yani taşıma sözleşmesi şekle tâbi değildir, sözlü dahi yapılabilir. Ancak mevzuatta taşıma sözleşmesini tevsik edici (belgelendirici), yani sözleşmenin ispatına yarayan, bazı belgelere ilişkin düzenlemeler de yer almaktadır. Eşya taşımalarında düzenlenen “taşıma senedi”, taşıyıcıya teslim edilen eşyayı temsilen gönderen tarafından düzenlenen, içeriği ve şekli eşya taşımalarına ilişkin ilgili mevzuatlarda öngörülmüş özel bir senettir. Ancak taşıma senedinin düzenlenmemiş olmasının, sözleşmenin geçerliliğini etkilemeyeceğini belirtmemiz gerekir. Taşıma senedi sadece taşınan eşyanın cinsi, ağırlığı gibi bazı hususlarda ispata yarar.

Taşıyıcı, taşıma sözleşmesi ile eşya ve/veya yolcu taşıma işini ücret karşılığında üstlenen kişidir. Bununla birlikte taşıma sözleşmelerinde taşıma taahhüdü, genellikle sözleşmenin tarafı olan taşıyıcı tarafından icra edilmekle beraber; taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça, taşıma işinin sözleşmenin tarafı olmayan bir üçüncü kişiye bırakılabilmesi mümkündür. Bu halde karşımıza iki taşıyıcı çıkar. Sözleşmenin tarafı olan taşıyıcı “âkit taşıyıcı” ya da “asıl taşıyıcı”; sözleşmenin tarafı olmamakla beraber taşıma işini icra eden taşıyıcı ise “fiili taşıyıcı” ya da “alt taşıyıcı” olarak nitelendirilmektedir.

CMR hükümlerine göre taşıyıcı, eşyanın teslim alınmasından teslim edilmesine kadar geçen süre içerisinde meydana gelen ziyan, hasar veya taşıma süresinin aşılmasından (geç teslim) doğan zarardan sorumludur.

Sorumluluk miktarının hesabında esas alınan hesaplama değeri: SDR Birçok uluslararası sözleşmede olduğu gibi CMR’de de hesaplama birimi olarak orjinal ismi “Special Draft Rights” (SDR) olan Özel Çekme Hakı (ÖÇH) öngörülmüştür.

Kısa adı Varşova Sözleşmesi olan, 1929 tarihli Uluslararası Hava Taşımalarına İlişkin Bazı Kuralların Birleştirilmesi Hakkında Sözleşmeye ülkemiz 3 Aralık 1977 tarihinde katılma yolu ile taraf olmuştur.

Taşıyıcı, kendisinin ve adamlarının zararı önlemek için gerekli bütün tedbirleri almış olduklarını veya onlar için bu tedbirleri alma olanağı bulunmadığını ispatlarsa, sorumlu olmayacaktır (Varşova Sözleşmesi m. 20).

Sözleşmenin uygulama alanı; 1999 Montreal Sözleşmesinin 1. maddesine göre, bu sözleşme ücret karşılığında hava aracı ile yapılan bütün uluslararası yolcu, bagaj ya da eşya taşıyıcılığı için geçerlidir. Bir hava işletmesi tarafından üstlenilmiş, hava aracı ile yapılan ücretsiz taşımalar için de aynı sözleşmenin kapsamındadır.

Konişmento, bir taşıma sözleşmesinin yapıldığını ispatlayan, eşyanın taşıyan tarafından teslim alındığını veya gemiye  üklendiğini gösteren ve taşıyanın eşyayı, ancak onun ibrazı karşılığında teslimle yükümlü olduğu senettir.

Demiryolu ile Uluslararası Eşya Taşıma Sözleşmesi (COTIF/CIM).

Taşıyıcının Sorumluluğunun Sınırı; Sınırlı Sorumluluk: Zıya ve hasar halinde tazminat, zıya veya hasara uğrayan kısmın eksik brüt ağırlığının kilogramı başına 17 SDR’yi geçemez (CIM m. 30, 32). Geç teslim halinde ise taşıyıcının ödeyeceği tazminat miktarı azami taşıma ücretinin 4 katı olarak belirlenmiştir (CIM m. 33).

Taşıma sözleşmesi, taşıyıcının bir eşya veya yolcuyu bir yerden diğer bir yere ücret karşılığında taşıması şeklinde tanımlanabilir. Yapılan işin taşıma olarak kabul edilebilmesi için taşıyıcının bu işi ücret karşılığında icra etmesi gerekir. Taşıma sözleşmesi bakımından şekil serbestisi ilkesi geçerlidir. Yani taşıma sözleşmesi şekle tâbi değildir, sözlü dahi yapılabilir. Eşya taşımalarında düzenlenen “taşıma senedi”, taşıyıcıya teslim edilen eşyayı temsilen gönderen tarafından düzenlenen, içeriği ve şekli eşya taşımalarına ilişkin ilgili mevzuatlarda öngörülmüş özel bir senettir. Ancak taşıma senedinin düzenlenmemiş olmasının, sözleşmenin geçerliliğini etkilemeyeceğini belirtmemiz gerekir.

Sözleşmenin tarafı olan taşıyıcı “âkit taşıyıcı” ya da “asıl taşıyıcı”; sözleşmenin tarafı olmamakla beraber taşıma işini icra eden taşıyıcı ise “fiili taşıyıcı” ya da “alt taşıyıcı” olarak nitelendirilmektedir.

Karayolu ile uluslararası yolcu taşımaya ilişkin ülkemizin taraf olduğu bir uluslararası sözleşme mevcut olmamakla beraber karayolu ile uluslararası eşya taşımaları bakımından kısa adı CMR olan, Karayolunda Uluslararası Eşya Taşıma Sözleşmesi Hakkında Sözleşmeye (Convention Marchandise Routier) Türkiye de taraftır. CMR’nin metni, 1978 yılında Cenevre’de hazırlanmış ve akabinde Birleşmiş Milletler tarafından devletlerin imzasına sunulmuştur. Ülkemiz, 1995 yılında bu Sözleşmeyi imzalayarak taraf devlet olmuştur.

CMR m. 17/4 hükmünde sayılan özel sebepler şunlardır,
• Taşımanın açık araçla yapılması;
• Eşyanın ambalajsız veya yetersiz ambalajla taşımaya verilmiş olması;
• Yükleme, istifleme veya boşaltmanın gönderen veya gönderilen tarafından yapılması;
• Eşyanın doğal niteliği;
• İşaret veya numaralandırmanın yetersiz veya hatalı oluşu;
• Canlı hayvan nakli.

Kısa adı Varşova Sözleşmesi olan, 1929 tarihli Uluslararası Hava Taşımalarına İlişkin Bazı Kuralların Birleştirilmesi Hakkında Sözleşmeye ülkemiz 3 Aralık 1977 tarihinde katılma yolu ile taraf olmuştur.

Türkiye, Bern’de 1980 yılında imzalanan ve 1985 yılında yürürlüğe giren kısa adı COTIF olan “Demiryolu ile Uluslararası Taşıma Sözleşmesi”ne taraftır.  COTIF’in A ve B ekleri bulunmaktadır. A ekinde kısa adı CIV olan “Demiryolu ile Uluslararası Yolcu ve Bagaj Taşıma Sözleşmesi ile İlgili Birleşik Hükümler”; B ekinde ise kısa adı CIM olan “Demiryolu ile Uluslararası Eşya Taşıma Sözleşmesi ile İlgili Birleşik Hükümler” yer almaktadır. Ülkemiz bu eklere de taraftır.

Denizyolu ile taşımalara ilişkin çeşitli uluslararası anlaşmalar bulunmakla beraber ülkemiz sadece 25.08.1924 yılında Brüksel’de imzalanan “Konişmentoya Müteallik Bazı Kaidelerin Tevhidi Hakkında Milletlerarası Sözleşme”yi 1955 yılında onaylayarak yürürlüğe sokmuştur. Bu Sözleşme, hazırlık çalışmaları 1921 yılında Lahey’de başladığından doktrinde 1924 Lahey Sözleşmesi olarak da anılmaktadır

1924 Brüksel Sözleşmesinin 4. maddesinde taşıyıcının sorumluluktan kurtulacağı haller sayılmıştır. Buna göre, geminin seyrüsefere başlamadan önce elverişsizliği yüzünden meydana gelen zıya veya hasar taşıyıcının gemiyi seyrüsefere elverişli bir hale koymak hususunda gereken dikkat ve itinayı göstermemesinden veya gemiye gerekli donatım, teçhizat ve kumanyayı temin etmemesi veya gemide mevcut, ambar ve soğuk hava mahallerini, malların kabul, nakil ve muhafazasına hazırlamaması gibi sebeplerden doğmamışsa, taşıyıcı anılan zararlardan sorumlu olmayacaktır.

Taşıyıcı, eşyanın teslim alınmasından teslim edilmesine kadar geçen sürede meydana gelen zıya ve hasardan, ayrıca kullanılan demiryolu alt yapısı ne olursa olsun teslim süresinin aşılmasından doğan zarardan sorumludur (CIM m. 23/1).

28 Mayıs 1999’da elli iki ülkenin kabul edip imzaladığı kısa adı “Montreal Sözleşmesi” olan “Havayolu İle Uluslararası Taşıyıcılığa İlişkin Belirli Kuralların Birleştirilmesine Dair Sözleşme”, akabindeki yıllarda birçok ülke tarafından imzalanarak yürürlüğe girmiştir. Ülkemiz, bu Sözleşmeye 26 Mart 2011 tarihinde taraf olmuştur.