ULUSLARARASI TİCARET HUKUKU

Uluslararası ticari sözleşmelerde böylesi kavram ve/veya anlam karmaşalarının önüne geçmek ve tarafların yeknesak bir sonuca ulaşmalarını sağlamak amacıyla INCOTERMS (International Commercial Terms) adı altında kurallar oluşturulmuştur. ICC tarafından ilk olarak 1936 yılında oluşturulan bu kurallar, malların nakliye ve teslimine ilişkin kuralların yorumuna dair hükümler içerirler. Taraflar, sözleşmede INCOTERMS’den birine atıf yapmak suretiyle, bu düzenlemenin aralarındaki ilişkiye uygulanmasını sağlarlar. Bu sayede, malın teslim koşulları, mala ilişkin risk ve masrafların taraflardan hangisine ait olacağı konusunda yaşanabilecek tüm belirsizlikler ortadan kalkar.

INCOTERMS’in uygulanabilmesi, tarafların, aralarındaki sözleşmede bunu açıkça kararlaştırmalarına bağlıdır (TBK m. 1). Zira söz konusu hükümler doğrudan uygulama kabiliyetini haiz değildir. Bu çerçevede değerlendirildiğinde INCOTERMS’in mutlak suretle uygulanması gereken kurallar olmadığını, tarafların farklı bir teslim şeklini benimseyebileceklerini de ifade etmekte fayda vardır.

Tarafların, aralarındaki sözleşmede INCOTERMS’e atıf yapmamaları ve sözleşmeye uygulanacak olan hukukun da Türk hukuku olması hâlinde Türk Borçlar Kanunu hükümleri uygulanacak ve teslim yeri bizim kanunumuza göre belirlenecektir.

INCOTERMS teslim şekillerini dört gruba ayırmıştır. Bu bölümleme, birazdan da görüleceği üzere, teslim şeklinin İngiliz dilindeki kısaltmasının ilk harfi esas alınarak oluşturulmuştur. Örneğin, “C” harfi ile başlayanlar C Grubu, “D” harfi ile başlayanlar ise D Grubunu oluşturmaktadırlar. Biz de çalışmamızın bu bölümünde, INCOTERMS’in bu ayrımını esas alarak açıklamalarda bulunacağız. Hâl böyle olmakla birlikte, bu gruplandırma da tamamen harflerin tesadüfen bir araya gelmesi ile tespit edilmemiştir. Şöyle ki, C Grubu teslimlerin ortak özellikleri “navlun ödenmiş”, D Grubu teslimlerin ortak özellikleri “varış”, F Grubu teslimlerin ortak özellikleri ise “navlun ödenmemiş” olmasıdır. E Grubu zaten tek bir teslim şeklinden oluştuğu için bu konuda herhangi bir açıklamaya ihtiyaç yoktur. Yine de E Grubunu “çıkış” şeklinde karakterize edebiliriz.

CIF satışın dört temel unsurunu şu şekilde ifade etmek mümkündür: • Sözleşme konusu malların deniz yolu ile taşınacağının kararlaştırılması, • Malların gemiye yüklenmesi, • Malların sigortalanması, • Satış bedelinin içinde malların bedelinin yanı sıra sigorta ücreti ile navlunu da barındırması. Malların geminin bordasına yüklenmesi ile birlikte, yarar ve hasar da alıcıya geçmektedir.

CIF satışlarda satıcının borçlarını kısaca şu şekilde ifade edebiliriz: • Sözleşmeye uygun bir şekilde malların tedarik edilmesi, • Malların ihracına yönelik her türlü yetki ve formaliteleri sağlamak, • Taşıma sözleşmesini masrafları kendisine ait olacak şekilde yapmak, • Malları belirlenen tarihte yükleme limanındaki geminin bordasına teslim etmek, • Süreç hakkında alıcıyı bilgilendirmek, • Malların teslim edildiğine dair taşıma belgesi ya da herhangi bir kanıtı alıcıya ulaştırmak, • Malların denetiminin yapılmasının yanı sıra gerekli olması hâlinde ambalajlama ve işaretleme yapmak

Buna karşılık alıcının yükümlülükleri ise; • Bedeli sözleşmeye uygun olarak ödemek, • Malların ithalatına yönelik her türlü yetki ve formaliteleri yerine getirmek, • Malları teslim almak, • Üzerine düşen bazı masrafları yapmak, • Gerekli hâllerde satıcıya duyuru yapmak, • Satıcının tedarik ettiği taşıma belgesi veya herhangi bir kanıtı teslim almak, • Satıcının ülkesinde malların denetiminin resmî olarak yapılmaması durumunda bu denetimi yapmaktır

CIP teslimde, ihracat gümrük işlerini tamamlayarak navlunu ödeyen satıcı, malları nakil aracına yüklemeden önce asgari teminat sağlayan bir sigorta da yaptırmak zorundadır. CPT teslimle aynı özellikleri taşıyan CIP tesliminin ayırt edici özelliği, malların nakliyesi esnasında kayıp ve hasar riskine karşı satıcının yük sigortası yaptırma yükümlülüğüdür. Satıcıdan beklenen asgari düzeyde bir teminat sağlayan sigortadır. Kapsamı geniş ve teminatı yüksek bir sigorta yaptırmak isteyen alıcının, satıcı ile iletişime geçip, aradaki prim farkını ödemek suretiyle sigorta yaptırması mümkündür.

Sözleşmede hükme bağlanan terminalde, nakliye aracından boşaltılmış bir şekilde malların alıcıya teslim edilmesi DAT teslim olarak ifade edilir. Terminalden başka bir yerde malların teslim edilmesinin istenmesi durumunda DAP teslim tercih edilmelidir. Üstü açık veya kapalı, depo, konteyner sahası, demiryolu istasyonu, rıhtım, antrepo gibi yerler terminal olarak ifade edilir.

Malların satıcının işyerinde (fabrika, imalathane, depo, garaj gibi) alıcının alması için hazır hâle getirilmesine EXW teslim denir. Malların buradan alınarak, alıcının ülkesine götürülmesine ilişkin tüm masraflardan alıcı sorumludur. Bu hâlde yarar ve hasar da satıcının işyerinde malları teslim alan alıcıya geçmektedir. Bu çerçevede EXW teslim, satıcı açısından asgari seviyede yükümlülükler içermektedir. Satıcının borçlarını kısaca şu şekilde ifade edebiliriz; • Malları sözleşmeye uygun olarak hazırlamak, • Malları, sözleşmede kararlaştırılan tarihte ve yerde alıcının teslim alması için hazır hâlde bulundurmak, • Malların teslime elverişli olduğunu alıcıya bildirmek, • İhracata ilişkin belgelerin alınmasında alıcıya yardımcı olmak.

FCA teslimde, gümrük çıkış işlemlerini tamamladıktan sonra, alıcının belirlediği taşıyıcıya veya kişiye malları teslim eden satıcı, yükümlülüğünü yerine getirmiş olur. Öyle ki, satıcı malların kendi aracından boşaltılması işlemini dahi yapmaz. Bu durumun istisnası, malların satıcıya ait bir yerde teslim edilecek olmasıdır. Konuyu bir örnekle canlandıracak olursak, Romanya’da bulunan alıcı Ankara–Ostim’de imalathanesi olan bir satıcıdan mal almıştır. Malların Ankara–İstanbul otobanına girmeden hemen önce teslim edileceği kararlaştırılmıştır. Bu hâlde Romen alıcı, Türk satıcının aracından malları indirerek kendi ayarladığı taşıyıcının aracına yükler. Eğer teslim yeri olarak, İstanbul’da bulunan satıcıya ait bir depo kararlaştırılmışsa boşaltma işlemi satıcının, doldurma işlemi ise alıcının yükümlülüğündedir. Teslim yerinin İstanbul olarak kararlaştırılması hâlinde “FCA – İstanbul – Turkey” ifadesi sözleşmeye yazılır. Her iki durumda da satıcı, sadece Türk gümrüğünden çıkış ile ilgili mali yükümlülüklere katlanır. Ezcümle, navlun ve sigorta borcu bulunmayan satıcı, sadece ihracata ilişkin gümrük masraflarından sorumludur

Deniz ya da akarsu taşımacılığında kullanılan FOB teslimin, karayolu nakliyesinde tercih edilmesinde herhangi bir sakınca yoktur. Nitekim Yargıtay da verdiği bir kararında bu esası benimsemiştir. Söz konusu kararda, tırlarla yapılan taşıma işleminde FOB teslimin kararlaştırılması Yüksek Mahkeme tarafından hukuka aykırı bulunmamıştır