ULUSLARARASI TİCARET HUKUKU

Akreditif, alıcının, anlaşma yaptığı bankaya verdiği yetki doğrultusunda, belli belgelerin satıcı tarafından ibrazı karşılığında bankanın satıcıya ödeme yapması olarak tanımlanabilir.

Uluslararası ticari hayatta karşılaşılan ödeme yöntemlerini, akreditifli ödeme, vesaik mukabili ödeme, mal mukabili ödeme, kabul kredili akreditifli ödeme, kabul kredili vesaik mukabili ödeme, kabul kredili mal mukabili ödeme ve peşin ödeme şeklinde ifade
edebiliriz (İhracat ve İthalat Genelgesi m. 1.2).  Ancak sayılan bu ödeme yöntemleri sınırlı sayıda değildir. Sözleşme özgürlüğü ilkesi doğrultusunda taraflar hukuka ve ahlaka aykırı olmayan farklı bir ödeme yönteminin aralarındaki sözleşmede uygulanacağını kararlaştırabilirler. Bununla birlikte uluslararası ticari sözleşmelerde en sık görülen ve geniş bir uygulama sahasına sahip ödeme yöntemi akreditifli ödemedir (letter of credit).

Satıcı (ihracatçı), akreditifin açılması ile birlikte olası risklerden önemli ölçüde kurtulmaktadır. Şöyle ki bu durumda alıcının ödeme borcu banka tarafından teminat altına alınmaktadır. Daha açık anlatımla, banka esas sözleşmeden doğan edim borçlarının usulüne uygun bir şekilde ifa edilip edilmediğine bakmaksızın kendisine belge ibraz eden satıcıya ödemeyi yapacaktır.  Dolayısıyla alıcı ödeme yapamasa dahi satıcı, alacağına kavuşmuş olacaktır. Hatta temel ilişki geçersiz olsa dahi banka yine de ödemeyi yapmak durumundadır. Bu çerçevede akreditif açılması taraflar arasındaki temel ilişkiden soyut bir nitelik arz etmektedir.

Taşınmak amacıyla gemiye teslim edilen malın karşılığında verilen alındıya konşimento (bill of lading) adı verilir. Yükleyici, alıcı,
ihbar merci gibi ticari işlemle ilgili her türlü bilgiye, aynı zamanda kıymetli evrak niteliği taşıyan bu belgede yer verilir.

Akreditif, genel ve özel türler olmak üzere iki şekilde alt ayrımlara tabi tutulur. Genel türler, dönülebilir ve dönülemez akreditiftir.Bunun yanında kabul kredili akreditif de vardır. Soruda tanımı verilen dönülebilir akreditiftir.

Akreditifin açılmaması satıcıya, malları göndermekten vazgeçme hakkını verir. Alıcının yükümlülüğü, akreditifin açılması ile değil, satıcının bedeli bilfiil elde etmesi ile son bulur.

Alıcı, amir bankaya karşı bedel ödeme, belgeleri teslim alma ve komisyon ödeme borcu altına girer. Akreditifin ödeme yöntemi olarak kararlaştırılması ile birlikte satıcı da bazı borçlar altına girmektedir. Bu borçlar; ifa yerini tutan edime rıza göstermek, emtiayı temsil eden belgeleri bankaya vermek, günlü işlem yapmaktır.

Küşat mektubu, banka ile alıcının anlaştıkları konuları satıcının ülkesine ileten resmî bir araçtır. Alıcının akreditif talimatını alan amir banka, bir küşat mektubu düzenleyerek bunu muhabir bankaya iletir. Amir bankanın ilk yükümlülüğü bu işlemdir. Haklı bir neden olmadan uygun süre içinde bankanın bildirimi yapmaması, alıcıya akreditifi feshetme hakkı verir.

Satıcıya bedelin vesaik mukabilinde (karşılığında) ifa edilmesini sağlayan ödeme yöntemine vesaik mukabili (karşılığı) ödeme (cash against documents) denir. Vesaik, emtiayı temsil eden belge anlamına gelir. Bu ödeme yönteminde, satıcı (ihracatçı) malını gönderdikten sonra alıcının (ithalatçının) ülkesindeki bir yetkili aracı bankaya malların sevk evrakını yollar ve bu evrakın, bedelin ödenmesinden sonra alıcıya teslimi konusunda talimat verir. İşleme aracılık yapan bankalar, kendilerine verilen belgeleri alıcıya teslim ederler.

Amir banka ve muhabir banka akreditif ilişkisinde devreye girer. Vesaik mukabili ödemede dört taraf bulunmaktadır. Bunlar satıcı (amir), tevdi bankası, tahsil bankası ve ibraz bankasıdır.

Taraflar açısından herhangi bir risk yaşanmadan edim borçları karşılıklı şekilde ifa edil­miş; amiyane ifadesiyle ticaretin altın kuralı olan “al gülüm ver gülüm” alışveriş gerçekleş­miş olacaktır. Buna, yani bir tarafın kendi edim borcunu, karşı tarafın edim borcunu ifa etmesine kadar yerine getirmemesine, hukukta “ödemezlik defi” adı verilir.

Uluslararası ticari sözleşmelerde en sık görülen ve geniş bir uygulama sahasına sahip ödeme yöntemi akreditifli ödemedir (letter of credit). Zira karşılıklı edimlerin aynı anda ödenmesi sonucunu sağlayan akreditif, taraflar arasındaki güven sorununun ortadan kal­dırılması açısından önemli bir araçtır.

Basit Akreditif Şeması (Şekil 3.1)
Ithalâtçı/Alıcı

Ihracatçı/Satıcı

 Amir Banka,

Muhabir Banka

Sürekli borç doğuran bir ilişkinin tek taraflı beyanla, geleceğe etkili olarak sona erdirilmesine fesih denir

Akreditifte kararlaştırılan bütün belgeleri, dış görünüşleri itibariyle, akreditif hüküm­lerine uygun olup olmadıkları bağlamında makul derecede özen göstererek inceleme yü­kümlülüğü bankadadır. Banka, akreditifte yer almayan belgeleri incelemez ve ibraz edene iade eder. Banka, belgeleri incelemek, kabul veya reddetmek, kararı konusunda karşı tarafı bilgilendirmek için yedi iş gününü aşmamak üzere makul bir süreye sahiptir.

Yapılan inceleme neticesinde belgelerde uygunsuzluk ve/veya tutarsızlık tespit eden muhabir bankanın, alıcı veya amir bankanın bunları kabul etmemesi hâlinde, satıcıya rücu hakkını saklı tutarak satıcıya ödeme yapmasına “rezervli işlem” denir. Bu durum bir anlamda muhabir bankanın satıcıya kredi imkânı tanımasıdır.

Satıcının bedelini almadan malı alıcıya göndermeyi kabul ettiği yönteme mal mukabili ödeme (cash on against goods) adı verilir.

Kambiyo taahhüdünde bulunmak daha açık anlatımla çek, bono, poliçe gibi değerli kâğıtları düzenlemek, doldurmak ve imzalamak keşide etmek anlamına gelir. Örneğin B, A’ya olan borcu için çek keşide etmiştir

Vesaik mukabili ödemede dört taraf bulunmaktadır. Bunlar satıcı (amir), tevdi bankası, tahsil bankası ve ibraz bankasıdır.

Peşin ödeme, mal mukabili ödemedeki durumun tam tersidir. Şöyle ki, bu yöntem satıcının yararına olmakla birlikte alıcı için riskli bir durum oluşturur.