ULUSLARARASI TİCARET HUKUKU - Deneme Sınavı - 6

Türk hukukunda yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi konusu genel olarak MÖHUK’un 50 ilâ 59. maddelerinde düzenlenmiştir.

MÖHUK m. 50, yabancı bir devlet mahkemesi tarafından verilen ilâmlara ilişkindir. Uluslararası mahkemelerce verilmiş kararlar bu kapsamda değildir. Bu kararların ne şekilde etki doğuracağı, uluslararası mahkemenin kuruluşuna ilişkin uluslararası sözleşmede belirtilmektedir.

Birçok hukuk düzeninde ve uluslararası anlaşmalarda da kamu düzenine açıkça aykırılık tenfiz engeli sayılmaktadır. “Kamu düzeni” ifadesi, muğlak, zamana ve mekâna göre değişen bir kavramdır. Yabancı hukuklarda ve uluslararası sözleşmelerde olduğu gibi MÖHUK’da da “kamu düzeni” ifadesi tanımlanmamıştır. Çünkü kanuni bir tanıma yer verilmesi, kavramı sabit hâle getirerek (dondurarak) mahkemenin takdir yetkisini oldukça sınırlar; zamanla görülen anlayış değişikliğinin kavrama nüfuz etmesini engeller.

Tenfiz kararının kesinleşmesinden itibaren on yıl içinde karar icra edilmelidir; aksi takdirde, dava zamanaşımı süresi dolacağından, kararın cebren icrası mümkün olmaz.

İflâs davalarında yetkili Türk mahkemesi İİK m. 154’te belirtilmiştir. Buna göre, iflas davalarında yetkili mahkeme borçlunun muamele merkezinin bulunduğu yer mahkemesidir. C seçeneği yanlıştır. Diğer seçenekler doğru bilgiler içermektedir.

HMK m. 17 ve 18’e göre B, C, D ve E seçeneğinde belirtilen hususlar aranır. Ancak Yetki anlaşması tacirler veya kamu tüzel kişileri arasında yapılmalıdır. Zayıf tarafı korumak amacıyla, sadece tacirlerin veya kamu tüzel kişilerinin kendi aralarında yahut birbirleriyle yetki anlaşması yapabilmelerine müsaade edilmiştir. Bir gerçek kişi ile tacir arasında yapılan yetki anlaşması geçersiz olduğu gibi, gerçek kişilerin kendi aralarında da böyle bir anlaşma yapabilmeleri mümkün değildir.

Yabancı mahkeme kararının Türkiye’de icra edilmesi isteniyorsa, yani yabancı mahkeme kararının gereğinin yerine getirilmesi için devletin icra makamlarından yardım istenecekse tenfizi gerekmektedir (MÖHUK m. 50(1))

İlâmın yabancı mahkeme tarafından verilmiş olması, Kararın hukuk davalarına ilişkin olması, Kararın kesinleşmiş olması, Karşılıklılık şartı tenfizin şartları arasındadır. Bu nedenle A,B,C, ve D seçeneği yanlış bilgiler içermektedir. E seçeneği tenfizin şartını içermektedir.

Tenfiz kararları kendisine karşı tenfiz istenen kişinin Türkiye’deki yerleşim yeri, yoksa sakin olduğu yer mahkemesinden, Türkiye’de yerleşim yeri veya sakin olduğu bir yer mevcut değilse Ankara, İstanbul veya İzmir mahkemelerinden birinden istenebilir (MÖHUK m. 51(2)). Yetkili mahkemeler basamaklı şekilde belirlenmiş olup; sıraya riayet edilmelidir. Yani karşı tarafın, Türkiye’de yerleşim yeri varken, sakin olduğu yer mahkemesinden tenfiz talep edilemez. Sadece son basamaktaki yetkili mahkemeler alternatif niteliklidir.

Tenfiz kararının kesinleşmesinden itibaren on yıl içinde karar icra edilmelidir; aksi takdirde, dava zamanaşımı süresi dolacağından, kararın cebren icrası mümkün olmaz.

Mahkeme yabancı mahkeme ilâmının kısmen veya tamamen tenfizine veya istemin reddine karar verebilir. Bu karar yabancı mahkeme ilâmının altına yazılır ve hâkim tarafından mühürlenip imzalanır (MÖHUK m. 56). Tenfizine karar verilen yabancı ilâmlar Türk mahkemelerinden verilmiş ilâmlar gibi icra olunur (MÖHUK m. 57(1)). Tenfiz kararıyla birlikte, kararın gereğinin zorla yerine getirilmesi için icra dairelerine başvurulabilir. Tenfiz isteminin kabul veya reddine ilişkin mahkemenin verdiği karar aleyhine temyiz yoluna başvurulabilir. Türk hukukunda, prensip olarak temyiz yoluna başvurulması kararın icrasını durdurmaz; ancak tedbiren kararın icrasının ertelenmesine temyiz makamınca karar verilebilir. Tenfiz isteminin kabulüne ilişkin karar aleyhine temyiz yoluna başvurulduğunda, herhangi bir karara gerek bulunmaksızın kararın icrası kanun hükmü gereği kendiliğinden durur (MÖHUK m. 57)

Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi genel olarak 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunda (MÖHUK) düzenlenmiştir. Türk hukukunda medeni usul hukukuna ilişkin temel kanun Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) iken, takip hukukuna ilişkin temel düzenleme İcra ve İflâs Kanunudur (İİK). Ceza yargılamasına ilişkin de Ceza Muhakeme Kanunu düzenlenmiştir.  Vatandaşlığın kazanılması, kaybedilmesi gibi konularda Vatandaşlık Kanunu'nda düzenlenmiştir.

Hukuk, insanların birbirleriyle ve toplumla ilişkilerini, hak ve yükümlülüklere ilişkin kurallar koymak suretiyle düzenler. Bu yüzden hukuk kuralları ihlal edenlere yaptırım / müeyyide uygulanması gündeme gelir. Modern Hukuk Sistemlerinde kendi kendine hak alma, yani kişinin ihlal edilen hakkını bizzat elde etmesi - bir kaç istisnai hal dışında - yasaklanmıştır. Bu yasağa İhkak-ı Hak yasağı denir. Doğru cevap A'dır.

Modern Hukuk'ta, genel olarak kuralları koyan kurallara riayet etmeyenlere karşı yaptırım uygulayan devlettir. Yaptırım uygulama görev yetkisi devletin tekelindedir. Bu nedenle kişilerin ceza uygulama hakkı tanınmış istisnai haller dışında ise veya şartları bulunmuyorsa cezalandırılır. Meşru Müdafa devlet yardımının hemen sağlanamayacağı olağanüstü ihtimallerde o an için gerekli ve uygun olduğu ölçüde güç kullanmak kaydıyla mümkündür. Doğru cevap C'dir.

Türk Mahkemelerinin milletlerarası yetkisi genel olarak 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku hakkındaki kanunda ( MÖHUK ) düzenlenmiştir. MÖHUK'un 1. maddesinde, kapsama giren diğer hususların yanında yabancılık unsuru taşıyan hukuki işlem ve ilişkilerde Türk Mahkemelerinin milletlerarası yetkilerinin de düzenlendiği belirtilmiştir. Konu MÖHUK'un '' Milletlerarası Usul Hukuki '' başlıklı ikinci kısmında birinci bölümü içindeki maddede hükme bağlanmıştır. Doğru cevap E'dir.

Anayasa'da Türk yargı teşkilatına ilişkin bazı temel ilkelere yer verilmiştir. 141. maddede mahkemelerin kuruluşunun görev ve yetkilerinin, işleyişinin ve yargılama usüllerinin kanunla düzenleneceği belirtilmiştir. Görev, bir davaya belli bir yargı yerindeki hukuk mahkemelerinden hangisinin, yetki ise bir davaya hangi yerdeki görevli mahkemenin bakacağını belirtir. Doğru cevap B'dir.

Devletler, mahkemelerin milletlerarası yetkisini;

1. Davalının yerleşim yeri,

2. Mutad meskeni,

3. Sakin olduğu yer,

4. Sözleşmenin kuruluş yeri,

5. Sözleşmeden doğan edimlerin ifa yeri,

6. Sözleşme konusu şeyin bulunduğu yer,

7. Haksız fiilin işlendiği yer, gibi uyuşmazlığa konu hukuki ilişkinin, işlemin veya olayın maddi veya hukuki irtibat / bağlantı noktalarını dikkate alarak belirleme yaparlar.

Doğru cevap A'dır.

Verme borcunun konusu edim, özel vasıflarına göre yeter derecede belirlenmiş ise parça borcundan söz edilir. Borç konusunun ferden değil de sadece cinsi belirtilmek suretiyle miktar olarak belirlenmesi halinde nevi borcu söz konusudur. Doğru cevap A'dır.

Hukuk düzeninde yetki anlaşmasının  2 şekilde yapılması mümkündür. Ya taraflar aralarında sözleşme yaparken sözleşmenin bir maddesinde yetkili mahkemeyi belirleyebilirler ki bu takdirde yetki şartı / kaydı / klozu söz konusudur. Yahut sözleşmenin akdedilmesinden sonra taraflar ayrıca bir anlaşmayla yetkili mahkemeyi belirleyebilirler ki bu takdirde yetki sözleşmesinden bahsedilir. Belirtilerden ilki, sözleşmede yer alan bir kayıt şeklinde iken, ikincisinde anlaşmanın bizahatihi konusu yetkili mahkemenin belirlenmesidir. Doğru cevap D'dir.

Yabancı unsur içeren bir uyuşmazlıkla Türk mahkemelerini yetkili kılan bir anlaşmanın geçerli olması için aranan yetki anlaşması geçerlilik şartlarını 6 grupta toplayabiliriz:

1. Yetki anlaşması tacirler veya kamu tüzel kişileri arasında yapılmalıdır.

2. Uyuşmazlık, tarafların üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabilecekleri bir konuda olmalıdır. 

3. Uyuşmazlıkla ilgili kesin yetkiye sahip bir başka Türk Mahkemesi bulunmamalıdır. 

4. Uyuşmazlık konusu hukuki ilişki, belirli veya belirlenebilir olmalıdır. 

5. Yetki anlaşmasında yetkili kılınan mahkeme veya mahkemeler belirli olmalıdır.

6. Yetki anlaşması yazılı şekilde yapılmalıdır.

Doğru cevap B'dir.