ULUSLARARASI POLİTİKA II

Westphalia Barışı ile
kutsanan modern devletin
teritoryalitesi, yeryüzünün
kes/k/in sınırlarla belirlenmiş
bir parçasını yönetmesidir.
Egemenlik ise bu yönetme
hakkınn mutlaklığını ve
sınırlandırılmazlığını yani
münhasır olmasını anlatır.

Sanayi Devrimi ise üretim sürecinin ve üretilenlerin standartlaşmasını mümkün kıldığı için bu ürünlerin kullanıcıları da dolaylı
olarak standartlaşmaya başlamıştır. Bu bağlamda endüstrileşmenin elbette standartlaşma üzerinden tek tipleşmeye katkısı vardır.

“Yumuşak güç” kavramının mucidi Joseph S. Nye, Jr., ilk yedi baskısında Uluslararası Çatışmaları Anlamak başlığıyla basılan ve Türkçeye çevrilen sekizinci baskısında Küresel Çatışmayı ve İşbirliğini Anlamak isimli kitabının Önsöz’ünde
kitabın amacını yukarıdaki ifadelerle belirlemektedir. (2010; XVII)

Merriam Webster sözlüğüne
göre, “küreselleşme” sözcüğü
ilk kez 1951’de kullanılmıştır.

David Harvey, küreselleşmeyi “zaman-mekân sıkışması” olarak tanımlarken
hayatın hızı mekânsal engelleri aşındırmakta ve eğlence gibi bazı hizmetler ile
semboller adeta ışık hızıyla nakledilip zaman mekânı fethetmektedir.

Küreselleşme denilince insanın aklına Apollo 17 mürettebatının 1972’de çektiği dünyanın en bilinen fotoğraflarından Mavi Bilye (bakınız Resim 1), birbirlerine
İnternet ve fiber-optik kablolar aracılığıyla bağlanmış bilgisayarlar, (akıllı) cep telefonları, uydular, sosyal medya, dünyanın en uzak noktalarıyla bile ulaşımı sağlayan
özellikle uçak gibi hızlı ulaşım araçları ve bu araçlarla seyahat eden iş adamları ile
ellerindeki fotoğraf makineleriyle zamanı dondurup hemen tüm dünya ile paylaşan
turistler gelmektedir.

Tüm insanlığın bir şekilde birbiriyle interaktif bir ilişkiye girerek küreye entegre olduğu ve dünyanın herhangi bir yerinde olan bir olaydan anında hepimizin
haberdar olduğu düşüncesi, küreselleşme sayesinde dünyayı yeniden inşa edebileceğimiz fikrini beslemektedir. Elbette bu düşüncenin şekillenmesinde sanki hiç
sona ermeyecekmiş gibi düşünülen 9 Kasım 1989’da Berlin Duvarı’nın yıkılmasının tetiklediği Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla, II. Dünya Savaşı sonrasında beliren iki kutuplu uluslararası sistemin ortadan kalkmasının etkisi söz konusudur.
Dahası 11 Eylül 2001’de sivil yolcu uçaklarının birer füze gibi kullanıldığı küresel
kapitalizmin sembolü New York’taki İkiz Kulelere ve ABD askerî gücünün simgesi Washington’daki Pentagon’a düzenlenen saldırılar sonrasında tüm dünyada
genel bir alarm durumuna geçilmesi bu etkiyi pekiştirdi.

1970’lerde tartışılmaya başlanan bilgi devrimi (information revolution), bilgi
ekonomisi (information economy) ile endüstri-sonrası (post-industial) ve/ya ağ
toplumu da denilen bilgi toplumu (information society) oluşturmuştur. Böylece
konvansiyonel medyaya biçilen rol “mesajı iletmek” iken Marshall McLuhan’ın
ifadesiyle (“medium is the message”) medya mesajın bizatihi kendisi hâline gelmiştir. Arap Baharı ile de tescillendiği gibi insanların totaliter ve/ya otoriter rejimler karşısında da örgütlenmesine de kolaylık sağlayan Facebook, Twitter,
Google+, Instagram ve Youtube gibi sosyal medya kaynakları giderek başat hâle
gelmektedir.

Küreselleşme kavramını en çok popülerleştiren yazarlardan birisi hiç şüphesiz
Thomas L. Friedman’dır. Friedman’ın bu konudaki ilk çalışması Lexus ve Zeytin
Ağacı: Küreselleşmenin Geleceği, başlığından da anlaşılacağı üzere küreselleşmeyle ilintili farklı kavramların çatışmalarını dışa vurmaktadır.

Tarihsel olarak Westphalia Barışı ile başlayan uluslararası sistemin yapıtaşı
ulus-devleti bir siyasal birim olarak daha erken bir dönemde İtalyan şehir devletleriyle bile başlattığımızda; hem bu siyasî birimin hem de uluslararası sistemin gerçek anlamda ete kemiğe bürünmesi ancak Fransız Devrimi ile olmuştur.

Köklerini Antik Yunan’daki Sinoplu Diyojen’e kadar götürülebileceğimiz “kozmopolitanizm” fikrinin çağdaş temsilcileri de ulus-devletlerce belirlenen vatandaşlıkları ötesinde kendilerini “dünya vatandaşı” olarak adlandırabilmektedirler.

Dünya vatandaşlığı; bireyin ırk, cinisyet, dil, din, mezhep, etnisite ve milliyet gibi herhangi bir ayrımına tabi tutmadan tüm insanlara ve yaşadığı gezegene karşı sorumluluk taşımasıdır.

Ulus-devlet artık küresel STK’lere ve ÇUŞ’lara da daha fazla kulak vermek durumundadır. Erk ve erkin tekilliği veya tikelliği anlamında politika ve yapım süreci yerini hızla daha fazla paydaş arasındaki etkileşim ve işteşlik anlamları taşıyan “yönetişim” kavramına bırakmaktadır. Bu da bazen “küresel” ile aynı anlamda kullanılan “uluslararası” sıfatının, uluslararası politika bağlamında küresel politika hâline gelmesinin önünü açarken “uluslararası politika” da giderek “küresel yönetişim” ile eş anlamlı kullanılagelmektedir.

Küreselleşme, kavram olarak sosyal bilimler literatürüne 1960’larda girmesine rağmen 1980’lerden sonra kazandığı popülerliğiyle bir yandan insanın tarihsel göçebeliğinden hareketle insanlık tarihiyle eş tutulurken bir yandan da Coğrafî Keşiflerle başlayan bir dünyanın her yerinin bilinirliğiyle, entegrasyonu ve artan etkileşimi ifade etmektedir.

Küreselleşmeyi Japon iş dünyası terminolojisinden devşirdiği küreselleşme ve yerelleşmenin sentezi olarak “küyerelleşme” (glocalization) kavramından hareketle tanımlayan ilk sosyolog Roland Robertson’dur.

Tekil bir küreselleşme yerine bu konuda çıkan ilk akademik derginin isminde olduğu gibi Küreselleşmeler (Globalizations) diyebilir veya Peter L. Berger ve Samuel Hungtington’un derlemelerinin orijinal isminde olduğu gibi “Çok Küreselleşmeler” (Many Globalizations) diyebiliriz.

“Yumuşak güç” kavramının mucidi Joseph S. Nye'dir.

Westphalia Barışı ile kutsanan modern devletin teritoryalitesi, yeryüzünün kes/k/in sınırlarla belirlenmiş bir parçasını yönetmesidir. Bundan dolayı “devlet” kavramı yerine hatta sıklıkla coğrafi anlamı baskın olsa da siyasi çağrışımları da ihtiva eden “ülke kavramı kullanılmaktadır. Egemenlik ise bu yönetme hakkının mutlaklığını ve sınırlandırılmazlığını yani münhasır olmasını anlatır.

Napolyon’un Waterloo Savaşı’nda yenilmesiyle imparatorluklar restorasyon dönemine girdiyse de bu gelişmeden en çok zarar görenler ise endüstrileşmeyi yakalamakta görece arkada kalarak arkaikleşen Osmanlı, Avusturya-Macaristan ve Rus imparatorlukları olmuştur.

Her yılın Ocak’ında İsviçre’nin Davos kasabasında toplanan Dünya Ekonomik Forumu’na karşılık 1999’dan beri toplanan Dünya Sosyal Forumu, söylemleri gereği küreselleşme karşıtı fakat varlıkları gereği alternatif küreselleşmeden yana yapısıyla küresel örgütlenmenin genişlemesini anlatmaktadır.