ULUSLARARASI POLİTİKA II

Uluslararası sistemde bölgeselleşme hareketleri 1950’lerden sonra önemli bir olgu olarak kendini göstermeye başlamıştır. Önce Avrupa’da yeşeren bölgeselleşme girişimleri daha sonra bütün dünyayı etkisi altına almıştır. Bölgeselleşme girişimlerinin son altmış yılını iki aşamada değerlendirmek yerinde olacaktır: Birincisi, 1950’lerden 1980’lerin sonuna kadar olan dönemde bölgeselleşme, tarihî bağlamının bir sonucu olarak daha çok devlet egemenliği karşıtlığında gelişen bir olgu olmuştur.

Bölge üzerinde birden fazla devletin varlığı esastır. Böylece aynı, bitişik veya komşu coğrafyada yer alan devletler arasındaki ilişkiler bir taraftan uluslararası sistemin bir alt-sistemini, diğer yandan ise uluslararası toplumun bir alt-toplumunu oluştururlar. Bu nedenle (III) yanlıştır.

II. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa’da ortaya çıkan bölgeselcilik girişimleri bu kapsamda ele alınabilecek en somut örnektir. Bir ideal olarak “Avrupa’da birlik” düşüncesinin gerçekleştirilmesi, savaşların önlenmesi ve Avrupa ulusları arasında sürekli barış ortamının tesis edilmesi amaçlarıyla savaş sonrasında Avrupalı devletlerin önclüğünde çeşitli girişimler sergilenmiştir. Bu girişimlerin bir sonucu olarak önce 1949’da Avrupa Konseyi oluşturulmuştur. Ardında ise 1951’de bugünkü Avrupa Birliği (AB) ile sonuçlanacak bütünleşme hareketi başlamıştır. Böylece Avrupa’daki bölgeselcilik girişimleri somut sonuçlar vererek “bölgeselleşme” biçimi almıştır.

Bölgeselcilik tarihsel açıdan en ciddi şekilde II. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa’da gündeme gelmeye başlamıştır. Zaten ilk bölgeselleşme oluşumları da bu tartışmalar sonrasında Batı Avrupa’da ortaya çıkmıştır. Bölgeselleşme yolunda 1949’da Avrupa Konseyi ve müteakiben 1951’de bugünkü AB’nin nüvesi Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) kurulmuştur.

NATO, CENTO ve SEATO bölgesel savunma örgütleridir. Bölgesel düzeydeki ekonomik iş birliği ve bütünleşme hareketlerinin en düşük düzeyi serbest ticaret alanı oluşturmak, en yüksek düzeyi ise bölgesel düzeyde bir ekonomik birlik kurmaktır. Kuzey Amerika Serbest Ticaret Alanı (NAFTA) birincisine, AB ise ikincisine örnek olarak verilebilir.

Kuzey Atlantik bölgesinin Sovyetler tehdidine karşı korunması için de 1949’da NATO kurulmuştur. Sovyet tehdidi dışsal bir niteliktedir ve II. Dünya Savaşı sonrasında batı Avrupa Sovyet gücünün uyandırdığı panik içindedir.

1957’de Roma Anlaşmasıyla AET kurulmuştur. Üyeler arasında gümrük birliği oluşturulması ile tarım, ulaştırma, hizmet, rekabet, serbest dolaşım gibi pek çok alanda ve sektörde ortak politikalar geliştirilmesini öngören AET, bütünleşme hareketiyle batı Avrupa ülkeleri arasında tek bir ekonomik alan yaratılması girişimlerini hızlandırmıştır.

Arap Baharı 2010 sonbaharında başlamıştır.

1955’te Türkiye, İran, Irak, Pakistan ve İngiltere arasında kurulan Bağdat Paktı sadece savunma alanında iş birliğini öngörmüştür.

Arap-İsrail savaşlarında Arapların sürekli başarısızlığı neticesinde Filistin konusunda İsrail’e karşı dayanışmanın sadece Araplar ile sınırlı kalmaması, daha geniş olarak bütün Müslüman ülkeleri içerecek şekilde genişletilmesi gündeme gelmiştir. Bu çerçevede, 1969’da daha sonra adı 2011’de İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) olacak olan İslam Konferansı Örgütü (İKÖ) kurulmuştur.

Kuzey Amerika Serbest Ticaret Alanı (NAFTA) 1990'larda kurulmuştur. Doğru yanıt B'dir.

Fas’ın 1988’de AET’ye tam üyelik başvurusunun reddedilmesi bu ülkenin Avrupa coğrafyası dışında yer alması gerekçesine dayandırılmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Avrupa Konseyi 1949 yılında oluşturulmuştur. Doğru yanıt C'dir.

Bölgeselcilik tarihsel açıdan en ciddi şekilde II. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa’da gündeme gelmeye başlamıştır. Doğru yanıt D'dir.

Güvenlik bölgesel örgütleri daha dar kapsamlı olarak savunma alanında bölgesel işbirliği biçiminde ortaya çıkar. En önemli amacı dışarıdan gelebilecek çeşitli tehditlere karşı bölgenin ortak savunmasıdır. NATO, CENTO ve SEATO bu kapsamda ele alınabilecek bölgesel savunma örgütleridir. Doğru yanıt A'dır.

Almanya’nın bölgesel düzeyde iş birliği ile kontrol edilmesi ve o dönemki savaş yeteneğinin en önemli girdileri olan kömür ve çeliğin bölgesel denetimde bulundurulması amaçlarıyla 1951’de AKÇT kurulmuştur. Doğru yanıt E'dir.

1969’da daha sonra adı 2011’de İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) olacak olan İslam Konferansı Örgütü (İKÖ) kurulmuştur. Doğru yanıt B'dir.

Aynı veya yakın tarihî geçmişe sahip, benzer veya akraba etnisitelere dayanan, ortak inancı paylaşan, benzer kültürel nitelikleri taşıyan ve sonuçta bu noktalar çerçevesinde ortak kimlik anlayışı bulunan ülkeler arasında çeşitli amaçlar doğrultusunda bölgesel düzeyde iş birliği tesis edilmesi daha kolaydır. Doğru yanıt E'dir.

1955’de Türkiye, İran, Irak, Pakistan ve İngiltere arasında kurulan Bağdat Paktı ise sadece savunma alanında iş birliğini öngörmüştür. Doğru yanıt B'dir.

Bugün dünyada “birlik” adıyla bulunan birçok bölgeselleşme girişimi aslında birlik değil iş birliği düzeyindeki bölgeselleşmeyi gösterir. Bu konuda en önemli istisna AB’dir. 1993’de yürürlüğe giren Maastricht Anlaşması ile Avrupa bütünleşmesi siyasi birliğe doğru evrilmeye başlamıştır. Doğru yanıt A'dır.