ULUSLARARASI POLİTİKA II

1890’da Marshall’ın Ekonominin İlkeleri kitabının
yayımlanmasıyla liberal ekonomistler de ekonomi politik kavramını kullanmaya
başlamıştır.

Ekonomi ve politika kavramları birlikte literatürde ilk kez ‘ekonomi politik’ olarak Aristo tarafından, devlet giderlerinin karşılanması amacıyla vergilendirme olgusunu tanımlamak için kullanılmıştır

UEP’de devletler arası ilişkilerde siyasi konuları önceleyen, ekonomik konuları
ise ikinci sınıf gören realist yaklaşımlara bir tepki de vardır. Strange’e göre küresel ekonominin karakter ve dinamiğinin açıklanmasında ‘güç’ merkezde yer alır. Böylece UEP ekonomik faaliyetlerle artırılan zenginlik ve siyasi faaliyetlerle artırılan güç arasında doğrudan bir bağ kurarak, zenginliğin ve gücün birbirlerini karşılıklı beslediğini gösterir. Her ne kadar bir sonraki bölümde incelenecek olan UEP içindeki yaklaşımlarda iki olgudan birinin diğerine üstünlüğü varsayılsa da aslında devletlerin güç ve zenginlik
arayışları eş zamanlı olmaktadır

Neorealistler, klasik realistlerin temel varsayımlarını takip etmiş ancak çağdaş
ekonomilerin devleti etkilediğini de kabul etmişlerdir

Merkantilist (neorealist/ekonomik milliyetçi/korumacı) yaklaşımlara karşı Adam
Smith’in öne sürdüğü görüşler liberal UEP yaklaşımın dayandığı temel varsayımları oluşturur.

Marksist geleneğin UEP analizini dört farklı yaklaşım altında toplamak mümkündür. Birincisi, klasik marksizmin devlet ve ekonomiye ilişkin yaklaşımıdır İkincisi, Lenin’in emperyalizm yaklaşımıdır Üçüncüsü, Neomarksistler tarafından geliştirilen dünya sistemi yaklaşımıdır Dördüncüsü ise Eleştirel Marksistler (Neogramsciyen) tarafından geliştirilen ‘hegemonya’ yaklaşımıdır

II. Dünya Savaşı sonrasında
oluşturulan GATT düzenlemesi 1994’de Dünya Ticaret Örgütünün (DTÖ) kurulmasıyla sonuçlanırken DTÖ bugün uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi konusunda devletler arasındaki en önemli arenalardan biri hâline gelmiştir.

Devletler arasındaki ticaretin artmasında ve istikrarlı ekonomik ilişkilerin sürdürülmesinde en hassas altyapı, tüm dünyada geçerli uluslararası niteliğe sahip para
biriminin varlığıdır (Gilpin, 1987: 151). Uluslararası para hem bir değişim hem
de zenginliğin biriktirilme ve mübadele aracıdır. 1971’e kadar uluslararası para,
altın veya altına endeksli para birimleri olmuştur. Altına bağlı para birimleri sonuçta dünyanın en güçlü ekonomisine sahip ülkenin para birimidir

II. Dünya Savaşı sonrasında ABD’nin dış yardımları dış politika amaçlarını gerçekleştirme aracı olarak kullanmasından itibaren UEP’de önemli bir konu
hâline gelmiştir.

Eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, savaşlarda masumların korunması, demokratikleşme, insan hakları, refah, istihdam, kimlik ve kültürel haklar gibi pek çok konu beşerî
güvenlik kapsamında ele alınmaktadır.

Ekonomi ve politika kavramları birlikte literatürde ilk kez "ekonomi politik" olarak Aristo tarafından, devlet giderlerinin karşılanması amacıyla vergilendirme olgusunu tanımlamak için kullanılmıştır.

Alexander Hamilton ve Fredrich List, ulusal ekonomik kalkınma argümanlarıyla merkantilist görüşün en önemli temsilcileri kabul edilmektedir

Ekonomi politik XVII. yüzyılın ikinci yarısında merkantilistler tarafından kullanılmıştır. Merkantilistlere göre ekonomi ‘bir bireyi yönetme sanatı’, ekonomi politik ise ‘bir devleti yönetme sanatı’dır. Smith ve Malthus gibi klasik iktisatçılar, ekonomi politiği ‘servetin niteliğinin ve kaynağının araştırılması,’ Ricardo ise ‘ürünün yaratılmasına katılan sınıflar arasında ürünün bölüşüm konularının araştırılması’ olarak ele almışlardır.

1859’da Marx kitabına, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı (2005) ismini vermesiyle Marksist iktisatçılar, ekonomi teriminin ekonomik politikle yer değiştirmesine öncülük etmiştir.

Ekonomi ve politika kavramları birlikte literatürde ilk kez ‘ekonomi politik’ olarak Aristo tarafından, devlet giderlerinin karşılanması amacıyla vergilendirme olgusunu tanımlamak için kullanılmıştır. Politikanın kökenindeki ‘polis’ kavramı ‘bağımsız şehir devleti’, ekonomi sözcüğünün kaynağı olan ‘oikono- mike’ (oikos ve nomos) ise ‘mal varlığının yönetimi’ anlamına gelmektir. Dolayısıyla kelime anlamı bakımından ekonomi politik, bir ülke halkının veya devletin yönetimi demektir.

UEP’de devletler arası ilişkilerde siyasi konuları önceleyen, ekonomik konuları ise ikinci sınıf gören realist yaklaşımlara bir tepki de vardır. Strange’e göre küresel ekonominin karakter ve dinamiğinin açıklanmasında ‘güç’ merkezde yer alır. Ancak geleneksel uluslararası politika çalışmaları dar görüşlü ve eski moda olup gücün yapısal ve ilişkisel boyutunu gözden kaçırmaktadır. Oysa gücün gerçekten ne olduğunun ortaya çıkarılabilmesi için ekonomi, bölgeselcilik, nüfus, silahlı kuvvetler, çevre, coğrafya gibi farklı etkenlerin birlikte ve aynı anda incelemeye dahil edilmesi gerekir. Zira güç olgusu pek çok unsurdan oluşur ve bunlar arasındaki optimum düzeyde bir uyumun yansıması olarak ortaya çıkar.

Uluslararası politikayı ekonomiye öncelikli kabul edip ikincisini birincisi için bir araç olarak gören merkantilizm, ekonomik milliyetçilik ve korumacılık genel anlamda neorealizm başlığı altında incelenebilir. Alexander Hamilton ve Fredrich List, ulusal ekonomik kalkınma argümanlarıyla merkantilist görüşün en önemli temsilcileri kabul edilmektedir. Hamilton’a göre devlet üretim ekonomisinde etkin bir rol oynamalıdır. Endüstrileşmeye engel olabilecek tecrübesizlik veya sermaye yetersizlikleri gibi iç sorunlar ancak devlet müdahalesiyle aşılabilecektir. Ayrıca uluslararası rekabet ortamında yerel ekonominin güçlü kalabilmesi için korumacı politikalar kullanılmalıdır. List ise daha teorik yaklaşımlarla liberal varsayımların geçersizliğini kanıtlamaya çalışmıştır.

Smith, bir toplumun refahının sahip olunan altın rezerviyle değil üretim ve ekonomik büyümeyle ölçülmesi gerektiğini savunmuştur. Ekonomik büyüme de ancak minimum seviyede devlet müdahalesine maruz kalan serbest piyasayla mümkün olacaktır. Smith ‘görünmez el’ kavramını ilk kez The Theory of Moral Sentiments (Ahlaki Duyguların Kuramı) isimli kitabında kullanmıştır ve The Wealth of Nations (Ulusların Zenginliği) isimli kitabında da bu kavramı yineleyen Smith, bir toplumun refahı için dile getirdiği görüşlerin tüm devletler için de uygulanabileceğini öne sürerek bu yaklaşımı uluslararası düzeye taşımıştır.

Merkantilist (neorealist/ekonomik milliyetçi/korumacı) yaklaşımlara karşı Adam Smith’in öne sürdüğü görüşler liberal UEP yaklaşımın dayandığı temel varsayımları oluşturur. Smith, bir toplumun refahının sahip olunan altın rezerviyle değil üretim ve ekonomik büyümeyle ölçülmesi gerektiğini savunmuştur. Ekonomik büyüme de ancak minimum seviyede devlet müdahalesine maruz kalan serbest piyasayla mümkün olacaktır. Smith "görünmez el" kavramını ilk kez The Theory of Moral Sentiments (Ahlaki Duyguların Kuramı) isimli kitabında kullanmıştır ve The Wealth of Nations (Ulusların Zenginliği) isimli kitabında da bu kavramı yineleyen Smith, bir toplumun refahı için dile getirdiği görüşlerin tüm devletler için de uygulanabileceğini öne sürerek bu yaklaşımı uluslararası düzeye taşımıştır.

Uluslararası ekonomi politiğe dair liberal gelenekteki yaklaşımın kaynaklarından birisi  Ricardo’nun "karşılaştırmalı üstünlük" tezidir. Buna göre her bir devlet daha ucuza mal ettiği üründe uzmanlaşmalı ve pahalıya mal edeceği ürünü ise daha ucuza ithal etme yolunu seçmelidir. Böylece ulusal ve uluslararası tüm ekonomik ilişkileri fiyat mekanizması düzenleyecek ve sonucunda maksimum verimlilik, ekonomik büyüme ve bireysel refah sağlanacaktır.