ULUSLARARASI POLİTİKA II

Westphalian egemenlik anlayışı uyarınca uluslararası toplumda her devlet irade özerkliği ile hareket eden ve karar veren bir hukuk öznesidir.

İç egemenlik, bir devlette kamu otoritesinin örgütlenmesi ve bu otoritenin denetim mekanizmasına, kontrol gücüne sahip olmasıdır.

Egemenlik kavramını ilk kez ele alıp inceleyen düşünür Jean Bodin’dir. Bodin, devletin var olması için gerekenin içte kişiler üzerinde sınırsız ve üstün, dışta da bağımsız bir iktidar olduğunu belirtmiş ve bu gücün niteliğini ifade etmek için egemenlik sözcüğünü kullanmıştır.

Thomas Hobbes Leviathan isimli eserinde özellikle egemenin kendi toprakları üzerindeki mutlak ve sorgulanamaz konumunu ele almıştır.

Ekonomi odaklı uluslararası örgütlerin yaygınlaşması yine II. Düya Savaşı sonrası olmuştur. I. Dünya Savaşı sonrasında kurulan uluslararası sistemin dağılmasındaki en büyük etken, 1929’daki bugün bile “Büyük Buhran” olarak anılan ve New York Borsasının çöküşüyle küresel bir ekonomik krizin ortaya çıkmasıdır. Böyle bir krizi engelleyecek ve/ya sonlandıracak hazırlıkları veya kapasiteleri bulunmayan devletlerin ekonomileri kısa sürede çökmüştür.

ÇUŞ’lar kendilerine ait işletme stratejilerini uygularlar ve kendileri için en önemli konu, yatırım yaptıkları ülkelerin istikrarıdır. Bu istikrarın gerçekleşmesi için ÇUŞ, ekonomik veya siyasi birçok girişimde bulunurlar.

ÇUŞ, devletlerden özerk bir yapı elde edebilmekte ve merkezlerinin bulunduğu
ülkelerde etkin bir nüfuza sahip olabilmektedirler. Asıl sorun devletlerin  egemenliklerini kullanarak bu şirketlerin manevra alanını daraltan veya zarara uğratan politikalar izlemeye başladığında karşımıza çıkmaktadır. ÇUŞ, bu politikaları engelleyebilmek için farklı yöntemlere başvurabilmektedirler. Birincisi ÇUŞ, hükûmetlerin polikalarını değiştirmesi için içeriden ve dışarıdan medya, siyaset hatta uluslararası örgütler aracılığıyla baskı yollarını denemekte veya uluslararası hukuk aracılığıyla hükûmetleri etki/baskı altına almaya çalışmaktadır. İkincisi ÇUŞ, şirket merkezinin bulunduğu ülke aracılığıyla kendi aleyhlerine oluşan durumun çözülmesi için girişimde bulunmaktadırlar. Üçüncüsü, o ülke aleyhinde küresel yaptırım politikaları geliştirmekte veya var olan politikalara destek vermektedirler. Sonuncusu ise ÇUŞ, hükûmetlerinin kendi çıkarları doğrultusunda değişmesi veya dönüşmesi için suikastler de dâhil olmak üzere birçok farklı yöntemi uygulayabilmektedirler.

Küreselleşme, devletlerin egemenliklerinin aşındığına dair güçlü bir “farkındalık” oluşturmakta ve aynı zamanda bir ayrışmayı da belirtmektedir. Örneğin ABD, Rusya, Çin ve İsrail Uluslararası Ceza Mahkemesinin temeli olan 1998 Roma Anlaşması’nı imzalamaktan kaçınırlarken temel gerekçeleri egemenliklerinin zarara uğrayacağı vehmi olmuştur.

Ekonomi odaklı uluslararası örgütlerin yaygınlaşması II. Dünya Savaşı sonrası olmuştur. I. Dünya Savaşı sonrasında kurulan uluslararası sistemin dağılmasındaki en büyük etken, 1929’daki bugün bile “Büyük Buhran” olarak anılan ve New York Borsasının çöküşüyle küresel bir ekonomik krizin ortaya çıkmasıdır. Böyle bir krizi engelleyecek ve/ya sonlandıracak hazırlıkları veya kapasiteleri bulunmayan devletlerin ekonomileri kısa sürede çökmüştür. Yaşanan bu gelişme dünyayı yeni bir savaşa sürüklerken 1930’larda yükselen faşizm II. Dünya Savaşı’na gidişi hızlandırmıştır. II. Dünya Savaşı devam ederken bu tecrübeden yola çıkan dönemin ABD Başkanı Theodore Roosevelt’in müttefikleriyle görüşmelerinin sonucunda savaş sonrasında yıkılan ekonomileri yeniden ayağa kaldırabilmek için ekonomik örgütler kurulmuştur.

Rousseau toplum sözleşmesi kuramıyla bireylerin devlet kurmalarındaki temel fikri ve bu sözleşmeden doğan yurttaşlık, halk ve egemen gibi statüleri açıklamaya çalışmıştır.

Egemenlik, bir devletin otoritesini, otoritesinin yapısını ve bu otoritesini sınırları dâhilinde etkin bir biçimde kullanabilmesini ifade etmektedir. Egemenlik hem kural koyma otoritesi hem de koyduğu kuralları uygulayabilme kapasitesidir. Bu hâliyle egemenlik; yasal ve politik otoritenin yerini, politik gücün kullanımını ve uluslararası düzeyde politik toplumun bağımsız statüsünü tanımlayan, kural koyanlar ile bu kurallara uyanlar arasındaki ilişkiyi açıklayan bir kavramdır. Yanıt B'dir.

Egemenliğin temel özelliklerinden birisi onun bir otorite ilişkisi olmasıdır. Otorite ise “A’nın B’den kendisini izlemesini istediği ve B’nin bunu razı olarak gerçekleştirdiği bir sosyal ilişki”yi açıklamaktadır. Bu nedenle otorite, bir aktör tarafından çıkarılan ve bir ikincisi tarafından itaat edilmesi beklenen emirler olarak karakterize edilmektedir. Yanıt C'dir.

Stephen D. Krasner, egemenliğin farklı boyutlarına dikkat çekmiş ve kavramı şu dörtlü bir tasnife tabi tutmuştur:

• İç egemenlik: Bir devlette kamu otoritesinin örgütlenmesi ve bu otoritenin denetim mekanizmasına, kontrol gücüne sahip olması, 

• Sınır ve karşılıklı bağımlılık egemenliği: Kamu otoritesinin sınır aşan hareketlerini de denetleyebilme kabiliyeti,

• Uluslararası hukuk egemenliği: Devletlerin birbirlerini tanımaya dayalı egemenlik alanı,

• Westphalian egemenlik: Dış aktörlerin iç otorite konfigürasyonuna müdahale edememesi. 

Yanıt E'dir.

Egemenlik kavramını ilk kez ele alıp inceleyen düşünür Jean Bodin’dir. Bodin, devletin var olması için gerekenin içte kişiler üzerinde sınırsız ve üstün, dışta da bağımsız bir iktidar olduğunu belirtmiş ve bu gücün niteliğini ifade etmek için egemenlik sözcüğünü kullanmıştır. Jean Bodin 1576’da yayımladığı ve haklı ününün kaynağı olan Six livres de la Republique (Cumhuriyetin Altı Kitabı) isimli çalışmasından on yıl önce 1566’da Methodus ad Facilem Historiarum Cognitionem (Tarihin Kolay Bilgisi Yöntemi) isimli kitabında egemenlik kavramıyla ilgili ilk düşüncelerini yayımlamış ve bu eser onun akademik dünyada
tanınmasını sağlamıştır. Yanıt E'dir.

Hobbes’un egemenlik anlayışında da egemenlik bölünmez, devredilemez ve paylaşılamazdır. İktidarın tek meşru kaynağı, egemenliği kendisinde toplayan kral/prenstir. Hobbes da hukuka tabi olmayan egemenin yetkilerine rakip olabilecek herhangi bir ara ya da alt iktidarı ile hukuk sistemini kabul etmez. Hobbes Leviathan isimli eserinde özellikle egemenin kendi toprakları üzerindeki mutlak ve sorgulanamaz konumunu ele almıştır. Yanıt D'dir.

Rousseau’ya göre egemenlik genel iradenin tecellisidir ve genel irade ise siyasi bedenden ibaret iradesiyle moral bir varlık olup her halükarda bütünün ve parçalarının korunması ile iyiliğe yönelen, yasaların kaynağı olan devletin tüm üyeleri için haklı ve haksızı belirleyen bir kuraldır. Rousseau’nun sözleriyle, “her birimiz bütün varlığımızı ve bütün gücümüzü, genel istemin buyruğuna verir ve her üyeyi bütünün bölünmez bir parçası olarak kabul ederiz.” Rousseau’ya göre bu birliktelik devleti, devlet de egemenliği oluşturmaktadır. Böylece Rousseau toplum sözleşmesi kuramıyla bireylerin devlet kurmalarındaki temel fikri ve bu sözleşmeden doğan yurttaşlık, halk ve egemen gibi statüleri açıklamaya çalışmıştır. Yanıt B'dir.

Küreselleşme ile birçok kavram gibi egemenlik de daha çok tartışılmaya başlamıştır. Aslında egemenlik tüm disiplinlerdeki diğer kavramlar gibi dinamizmini her zaman tartışılagelmesinden almaktadır. Teknoloji ve iletişim alanındaki gelişmeler dünyayı neredeyse “ortak alan” hâline getirirken bir devletteki sosyal ve ekonomik değişimlerin diğerine etkisi ile “karşılıklı bağımlılık” (interdepedence) kavramı ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda küreselleşme, kişilerin ve toplumların yaşam koşullarını şekillendiren, topraksal sınırlarının önemini azaltan bir dizi ekonomik, kültürel ve teknolojik süreci ifade etmektedir.

Ekonomi odaklı uluslararası örgütlerin yaygınlaşması II. Düya Savaşı sonrası olmuştur. I. Dünya Savaşı sonrasında kurulan uluslararası sistemin dağılmasındaki en büyük etken, 1929’daki bugün bile “Büyük Buhran” olarak anılan ve New York Borsasının çöküşüyle küresel bir ekonomik krizin ortaya çıkmasıdır. Böyle bir krizi engelleyecek ve/ya sonlandıracak hazırlıkları veya kapasiteleri bulunmayan devletlerin ekonomileri kısa sürede çökmüştür. Yaşanan bu gelişme dünyayı yeni bir savaşa sürüklerken 1930’larda yükselen faşizm II. Dünya Savaşı’na gidişi hızlandırmıştır. II. Dünya Savaşı devam ederken bu tecrübeden yola çıkan dönemin ABD Başkanı Theodore Roosevelt’in müttefikleriyle görüşmelerinin sonucunda savaş sonrasında yıkılan ekonomileri yeniden ayağa kaldırabilmek için ekonomik örgütler kurulmuştur. Yanıt C'dir.

Küreseleşmeye en büyük katkıyı yapan unsurlardan birisi de Çok Uluslu Şirketler’dir (ÇUŞ). ÇUŞ’un tarihini MÖ 3000’de ortaya çıktığını savunan görüşler çerçevesinde neredeyse ticaretin ilk ortaya çıktığı dönemlere kadar götürmek mümkündür. ÇUŞ modern zamanlarda Sanayi Devrimi eşliğinde yaygınlaşırken II. Dünya Savaşı sonrasında daha da kurumsallaşarak artık sayıları 40.000’i aşan ve yıllık ciroları birçok ülkenin GSMH’den daha fazla bir rakama tekabül eden devasa bir güce dönüşmüşlerdir. ÇUŞ’i diğer kuruluşlardan ayıran nokta, bu şirketlerin merkezleri bir ülkenin sınırlarındadır, politikaları merkezden belirlenir ve alınan kararlar şubelerce uygulanır. ÇUŞ’lar kendilerine ait işletme stratejilerini uygularlar ve kendileri için en önemli konu, yatırım yaptıkları ülkelerin istikrarıdır. Bu istikrarın gerçekleşmesi için ÇUŞ, ekonomik veya siyasi birçok girişimde bulunurlar. ÇUŞ “[Ç]eşitli ülkelerdeki yan-kuruluşların tüm mülkiyet ve denetimini elde tutmaya çalışır. Yatırım için yerel unsurlarla ortaklığın gerektiği ülkelerde yatırım yapmayı sevmez; çünkü özerklik alanını sınırlar.” Yanıt A'dır.

ABD, Rusya, Çin ve İsrail Uluslararası Ceza Mahkemesinin temeli olan 1998 Roma Anlaşması’nı imzalamaktan kaçınırlarken temel gerekçeleri egemenliklerinin zarara uğrayacağı vehmi olmuştur. Dünya siyasetine ve ekonomisine yön veren bu devletlerin adı geçen antlaşmayı imzalamaktan imtina etmeleri, küreselleşmenin devletlerin egemenlik algılarını dönüştürdüğünü göstermektedir. Gelişmiş ekonomilere sahip devletler, gelişmekte olanların küresel sisteme dahil olması için baskı yaparken kendi hegomonyalarını da bu devletler üzerinde kurmaya çalışmaktadırlar. Yanıt C'dir.