ULUSLARARASI POLİTİKA II - Deneme Sınavı - 13

Uluslararası sistemde bölgeselleşme hareketleri 1950’lerden sonra önemli bir olgu olarak kendini göstermeye başlamıştır. Önce Avrupa’da yeşeren bölgeselleşme girişimleri daha sonra bütün dünyayı etkisi altına almıştır.

Dünya vatandaşlığı; bireyin ırk, cinsiyet, dil, din, mezhep, etnisite ve milliyet gibi herhangi bir ayrımına tabi tutmadan tüm insanlara ve yaşadığı gezegene karşı sorumluluk taşımasıdır. Doğru cevap C'dir.

Ulus-devlet artık küresel STK’lere ve ÇUŞ’lara da daha fazla kulak vermek durumundadır. Bu bakımdan ulus-devlet, sanki bir sandviç gibi hem ulusal sınırları içerisinde faaliyet gösteren ama küresel iş birliğine sahip her türlü sivil örgütlenme tarafından alttan hem de ÇUŞ’lar, küresel STK’ler ve uluslararası örgütler tarafından üstten baskı altındadır. Bu bağlamda, erk ve erkin tekilliği veya tikelliği anlamında politika ve yapım süreci yerini hızla daha fazla paydaş arasındaki etkileşim ve işteşlik anlamları taşıyan “yönetişim” kavramına bırakmaktadır. Bu da bazen “küresel” ile aynı anlamda kullanılan “uluslararası” sıfatının, uluslararası politika bağlamında küresel politika hâline gelmesinin önünü açarken “uluslararası politika” da giderek “küresel yönetişim” ile eş anlamlı kullanılagelmektedir. Doğru cevap D'dir.

Uluslararası sistemde bölgelerin kesin sınırlarının belirlenememesinin en önemli nedeni elbette bölgeler arasındaki geçişkenliktir.

Küreselleşme sözcüğünün ilk kez 1951’de kullanıldığını iddia eden Merriam Webster sözlüğüne göre küreselleşme, özellikle serbest ticaret, sermayenin serbest akışı ve ucuz yabancı emek pazarlarına erişimin artışıyla şekillenen entegre olmuş küresel ekonomiyi betimlemektedir. Doğru cevap C'dir.

“Bölgeselleşme” (regionalization) kavramı bölgesel düzeyde devletler arasındaki iş birliği olgusunun fiilî gelişimini ifade eder.

Küreselleşmeyi Japon iş dünyası terminolojisinden devşirdiği küreselleşme ve yerelleşmenin sentezi olarak “küyerelleşme” (glocalization) kavramından hareketle tanımlayan ilk sosyolog Roland Robertson’dur. Robertson’a göre, “Bir kavram olarak küreselleşme, hem dünyanın küçülmesine hem de bir bütün olarak dünya bilincinin güçlenmesine gönderme yapar” (1999; 21). Bu bağlamda “[K]üresel kapitalizm ve küresel medya sistemi gibi ulus üstü ve ulus ötesi örgütlenmelerin, (toplumsal) hareketlerin ve kurumların hızla gelişmesiyle” toplumlar dışarıdan müdahalelere daha fazla maruz kaldıkça toplumsal sınır geçirgenliği artmaktadır (1999; 18). Doğru cevap A'dır.

Doğru cevap C şıkkıdır

Friedman, müteakip Yirmi Birinci Yüzyılın Kısa Tarihi: Dünya Düzdür kitabında ise ikinci milenyumda İnternet’in hızla yaygınlaşmasıyla başta ekonomik olmak üzere küresel oyun sahasının daha da küçülerek düzleştiğini ve düzleşen dünyada bireylerin ve küçük şirketlerin bile rekabet ve iş birliği için daha fazla imkâna sahip olduklarını dile getirmektedir. Friedman, küreselleşmeden yana tavır koyarken bu kaçınılmaz değişime direnen toplumların geri kalmaya mahkum olduklarını savlamaktadır. Friedman’ın küreselleşmenin düzleştirici etkisini açıklarken İnternet’in “uzaklık” kavramını önemsizleştirmesiyle küresel emek piyasalarındaki tam rekabeti bozan ulusal sınırların giderek aşınması sonucu herkesin aynı düzleme gelmesinden bahsetmektedir. Doğru cevap E'dir.

Etki alanı yaratma veya etki alanını koruma çabası baskın devleti bölgesel politika izlemeye yöneltebilir ve diğer bölge devletlerinin sürece katılmasıyla bölgeselleşme olgusu ortaya çıkabilir.

Ulus devlet anlayışı küreselleşme anlayışı ile çelişen bir kavramdır. Doğru cevap D'dir.

Küreselleşme literatürüne erken dönemli katkılardan Benjamin R. Barber’ın McWorld’e Karşı Cihad: Küreselleşme ve Kabilecilik Dünyayı Nasıl Yeniden Şekillendiriyor? isimli kitabının öncü çalışması aynı isimle Mart 1992’de The Atlantic dergisinde “Jihad vs. McWorld” başlığıyla yayımlanan makalesidir. Kitabın başlığından da anlaşılacağı üzere Barber, küresel bir hazır yemek zinciri markası olan McDonalds’a gönderme ile McWorld olarak betimlediği küreselleşenler ile Cihad olarak metaforlaştırdığı dinsel köktencilik ve aşırı milliyetçilik taraftarları arasındaki çatışmayı teorik olarak açıklamaya çalışmaktadır

Girşimlerin yoğunluğuna göre bölgeselleşme düzeyleri çeşitli bölgelere göre farklılıklar arz edebilmektedir. Basit düzeyde iş birliğinden siyasal alanda bütünleşmeye kadar çok farklı yoğunlukta bölgeselleşme girişimleri mevcuttur. Bunları en basit hâliyle üç ana başlık altında incelemek mümkündür:

İmparatorlukların yıkılması küreselleşmeden ziyade ulus devletlerin kurulmasına yol açmış, milliyetçilik akımının bir sonucu olarak meydana gelmiştir. Doğru cevap C'dir.

Üye ülkeler arasında bir serbest ticaret alanı (STA) oluşturulmasıdır.

“Yumuşak güç” kavramının mucidi Joseph S. Nye, Jr., ilk yedi baskısında Uluslararası Çatışmaları Anlamak başlığıyla basılan ve Türkçeye çevrilen sekizinci baskısında Küresel Çatışmayı ve İşbirliğini Anlamak isimli kitabının Önsöz’ünde kitabın amacını yukarıdaki ifadelerle belirlemektedir. Doğru cevap D'dir.

1989’da oluşturulan APEC de özellikle ekonomi alanına odaklanmış bir girişimdir.

İnsanın hareketli bir varlık olarak istemli bir şekilde yaşayabileceği yeni yaşam alanları arayışının küreselleşmeye katkısı büyüktür. Nayan Chanda’nın ifade ettiği gibi “Vücudumuzdaki hücrelerden, günlük yaşantımızın ayrılmaz parçası olan nesnelere kadar her şeyde, kıtalar arasında ve binlerce yıldır uzayıp duran görünmez ipliklerle bağlıyız. İyisiyle kötüsüyle, hepimiz küreselleşmenin ürünüyüz ve bu sıra dışı öykünün parçasıyız.” Chanda’ya göre Afrika’da başlayıp devam etmekte olan bu sıra dışı öykü, daha iyi bir hayat bulmak üzere hayati dürtüden kaynaklanan bir göç öyküsü olup yazarın seçtiği özellikle dört grup (tacirler, vaizler, maceraperestler ve savaşçılar) tarafından şekillendirilmektedir. Doğru cevap A'dir.

Doğru cevap E şıkkıdır.

1648’te Otuz Yıl Savaşları’nı sonlandıran Münster ve Osnabrück Antlaşmalarıyla vücut bulan Westphalia Barışı’na kendi başlangıcının referansını veren uluslararası ilişkiler disiplininin ve uluslararası politikanın temelini oluşturan “ulus,” “ulus-devlet,” ve “uluslararası sistem” bir dönüşüm sürecindedir. Bu bağlamda dünyadaki yükselen etkileşim ve iş birliğine paralel artış gösteren entegrasyon sayesinde ortaya çıkan karşılıklı bağımlılık, Westphalia Barışı ile şekillenen ulus-devletin yaşam damarlarını oluşturan “egemenlik” ve “teritoryalite” boyutlarını törpülemekte hatta önemsizleştirmektedir. Doğru cevap D' dir.

Bölgeselleşme girişimlerinin son altmış yıl iki aşamada değerlendirilir.

İkincisi, 1980’lerin sonundan günümüze kadarki dönemdir. Bu yeni dönemde Soğuk Savaşın güvenlik merkezli bakış açısı ortadan kalkıp özellikle uluslararası ticarette rekabetin kızışmasıyla küreselleşme ivmelenirken bölgeselleşme farklı bir aşamaya geçmiştir. “Yeni bölgeselcilik” olarak da nitelendirilen bu yeni aşamada bölgeselleşmenin küresel ekonomik yönü ağır basarken bölgesel düzeyde süreç yeni güvenlik kaygıları ekseninde şekillenmeye başlamıştır.

Eylemlerini bağımsızca sürdürebilmek için şirketlerden, devletlerden veya siyasi partilerden bağış veya sponsorluk kabul etmeyen Greenpeace, bütçesini sadece bireylerden aldığı gönüllü maddi ve manevi desteklerle düzenlemektedir. Merkezi Amsterdam’da bulunan örgüt, 45 ülkede 28 bölge ofisi ve yaklaşık üç milyon üyesiyle dünyayı yaşanmaz hâle getiren çevre katliamlarına karşı mücadelesini bilimsel verilere dayanan kampanyaları ve şiddet içermeyen doğrudan eylemleriyle yaparken gezegene dair işlenen suçları basın aracılığıyla gündeme getirmektedir. Doğru cevap D' dir.

Fas’ın 1988’de AET’ye tam üyelik başvurusunun reddedilmesi bu ülkenin Avrupa coğrafyası dışında yer alması gerekçesine dayandırılmıştır.

Karl Marx ve Friedrich Engels’in 21 Şubat 1848’de yayımladıkları Komünist Parti Manifestosu’nda belirttikleri “katı olan her şey buharlaşıyor” ifadesi tam anlamını bulmaktadır.Doğru cevap B' dir.

Türkiye coğrafya, din ve bazı kültürel noktalar itibarıyla Orta Doğu içinde değerlendirilebileceği gibi aynı zamanda yine coğrafya, ekonomik ve siyasal yapı ve bazı kültürel nitelikler yönüyle Avrupa’da da yer alan bir ülkedir. Başka  kriterler ekseninde Akdeniz bölgesinde yer alan bir ülke olarak da ele alınabileceği gibi Balkanlar alt-bölgesinde de konumlandırılabilir.

Küreselleşme literatürüne erken dönemli katkılardan Benjamin R. Barber’ın McWorld’e Karşı Cihad: Küreselleşme ve Kabilecilik Dünyayı Nasıl Yeniden Şekillendiriyor? isimli kitabının öncü çalışması aynı isimle Mart 1992’de The Atlantic dergisinde “Jihad vs. McWorld” başlığıyla yayımlanan makalesidir. Kitabın başlığından da anlaşılacağı üzere Barber, küresel bir hazır yemek zinciri markası olan McDonalds’a gönderme ile McWorld olarak betimlediği küreselleşenler ile Cihad olarak metaforlaştırdığı dinsel köktencilik ve aşırı milliyetçilik taraftarları arasındaki çatışmayı teorik olarak açıklamaya çalışmaktadır. Doğru cevap B' dir.

“Bölgeselcilik” kavramı, bölgesel düzeyde devletler arasındaki iş birliğini geliştirmeye çalışan siyasi girişimleri ifade eder. Bölgeselcilik, devletlerin
çeşitli alanlarda iş birliğinin geliştirilmesini teminen bölge düzeyinde öncülük ettiği resmi proje ve süreçlerdir.

Küreselcilik, beşeri ilişkilerin bütün dünyada birbiriyle bağlantılı hale getirilmesini amaçlayan ideal bir durumu açıklayan bir kavramdır.

Dünyayı geometrik bir şekil olan “küre” olarak algılamamıza katkısının ötesinde Coğrafi Keşifler, küreselleşmeyi anlamlı kılan en önemli dönemeçtir. İpek ve Baharat Yollarına alternatif şekilde 1492’de Kristof Kolomb’un Hindistan’a denizden daha kısa bir yol bulma ümidiyle çıktığı yolculuk Karayip sahillerine ulaşmasıyla sonuçlandığından aslında kendisi de yeni bir kıtaya ayak bastığının farkında değildi. Doğru cevap C' dir.

Küreselleşme bir süreç olarak eş zamanlı yaşanan çelişkilerin de bir dışavurumudur çünkü ulusal sınırların geçirgenliğinin artışı küreselleşmeyle irtibatlandırılırken sınır kontrollerinin arttırıldığı ve ABD’nin Meksika sınırında ve İsrail’in Filistin sınırındaki gibi Çin Seddi’ni hatırlatan duvarlar ördükleri bir dünyadayız. Örneğin, küreselleşme yapısı gereği tüm dünyayı ilgilendiren bir fenomen olarak adlandırıldığında yerel, ulusal ve bölgesel olanlar gölgelenirken tam tersine küreselleşme bu gölgede bıraktığı kavramlarla anlam bulmakta ve yerel olan her şey pazar bulabildiği ölçüde dünyada yaşam alanı ve erişim imkânı edindikçe küreselleşmektedir. Bu bağlamda küreselleşme, çok boyutlu ve çok katmanlı yapısıyla adeta bir helezonu andırmaktadır.  Doğru cevap C' dir.

Bölgesel örgüt; ortak amaçların gerçekleştirilebilmesi için ülkeler arasında bölgesel düzeyde sosyal, kültürel, ekonomik, siyasi veya güvenlik bağları yaratan
hükumetler arası anlaşmalar yoluyla oluşturulan resmi yapıdır.

Ulaşım ve iletişim maliyetlerinin azalmasıyla eskiden ancak devletlerin güç yetirebildiği organizasyonları artık sıradan insanlar da yerel, ulusal ve küresel düzeyde düzenleyebilmektedirler. Örneğin, her yılın Ocak’ında İsviçre’nin Davos kasabasında toplanan Dünya Ekonomik Forumu’na karşılık 1999’dan beri toplanan Dünya Sosyal Forumu, söylemleri gereği küreselleşme karşıtı fakat varlıkları gereği alternatif küreselleşmeden yana yapısıyla küresel örgütlenmenin genişlemesini anlatmaktadır. Doğru cevap E' dir.

Güvenlik bölgesel örgütleri daha dar kapsamlı olarak savunma alanında bölgesel işbirliği biçiminde ortaya çıkar. En önemli amacı dışarıdan gelebilecek çeşitli tehditlere karşı bölgenin ortak savunmasıdır. NATO, CENTO ve SEATO bu kapsamda ele alınabilecek bölgesel savunma örgütleridir. Ekonomik bölgesel örgütleri ise bölge düzeyinde çeşitli seviyelerde ekonomik bütünleşme
sağlanması, böylece bölgenin kalkınmasının ve refahının artırılması amacıyla
oluşturulur.

Telgrafın icadı ve 1864’te Atlantik okyanusunun iki kıtası arasına döşenmesi, telefonun icadı ve tüm dünyaya hızla yaygınlaşması, I. Dünya Savaşı ve akabinde kurulan Milletler Cemiyeti (MC), 1929 ekonomi bunalımı, II. Dünya Savaşı ve sonrasında kurulan BM, Coğrafi Keşiflerle başlayan kolonileşmenin II. Dünya Savaşı sonrasında bağımsızlık hareketleriyle tersine dönmesi (dekolonizasyon), kişisel bilgisayarların yaygınlaşması, İnternet’in icadı ve yaşamın vazgeçilmesi hâline gelmesi ve sanal dünyanın reel dünyayı bastırması küreselleşmenin önemli basamakları olarak sayılması gerekir. Doğru cevap E' dir.

Bölgeselleşme girişimlerinde etkin olan diğer bir neden ise ortak kimlik, kültür
ve tarihtir. Ortak kimlik, aynı veya yakın tarihi geçmişe sahip, benzer veya
akraba etnisitelere dayanan, ortak inancı paylaşan, benzer kültürel nitelikleri taşıyan ve sonuçta bu noktalar çerçevesinde ortak kimlik anlayışı bulunan ülkelerdir.

Telgrafın icadı ve 1864’te Atlantik okyanusunun iki kıtası arasına döşenmesi, telefonun icadı ve tüm dünyaya hızla yaygınlaşması, I. Dünya Savaşı ve akabinde kurulan Milletler Cemiyeti (MC), 1929 ekonomi bunalımı, II. Dünya Savaşı ve sonrasında kurulan BM, Coğrafi Keşiflerle başlayan kolonileşmenin II. Dünya Savaşı sonrasında bağımsızlık hareketleriyle tersine dönmesi (dekolonizasyon), kişisel bilgisayarların yaygınlaşması, İnternet’in icadı ve yaşamın vazgeçilmesi hâline gelmesi ve sanal dünyanın reel dünyayı bastırması küreselleşmenin önemli basamakları olarak sayılması gerekir. Doğru cevap A' dır.

Küreselleşme karşısında bölgeselleşmenin öncelikli olduğunu ileri süren görüşlerin dayandığı temel gerekçeler de şöyle özetlenebilir: Ülkelerle komşuları arasındaki değerler, gelenekler ve çıkarlar homojenliğine daha fazla eğilim gösterir. Bu yüzden coğrafi olarak dar ölçeklerde ve az sayıda ülke arasında
siyasal, ekonomik ve sosyal bütünleşme çok daha kolay elde edilebilir bir amaçtır. Diğer taraftan, bölgesel ekonomik iş birlikleri küresel rekabet ortamında taraflara daha fazla rekabet gücü kazandırmaktadır. Zira ölçek ekonomisi genişlemiştir ve üretim maliyetleri aşağıya çekilmiştir. Güvenlik boyutu itibarıyla bölgesel tehditler ülkeler açısından küresel tehditlere göre daha önceliklidir. Doğal olarak öncelikli tehdit bölgeselleşmeyi daha fazla teşvik etmektedir. Ayrıca bölgeselleşme eksenindeki bloklar arasında küresel ölçekte “güç dengesi”nin sağlanması daha kolaydır. Bölgesel ölçekte yönetim mekanizmaları kurmak daha kolay iken küresel ölçekte aynı mekanizmaları kurmak çok daha zordur.

Küreselleşme kavramını en çok popülerleştiren yazarlardan birisi hiç şüphesiz Thomas L. Friedman’dır. Friedman’ın bu konudaki ilk çalışması Lexus ve Zeytin Ağacı: Küreselleşmenin Geleceği, başlığından da anlaşılacağı üzere küreselleşmeyle ilintili farklı kavramların çatışmalarını dışa vurmaktadır. Doğru cevap A' dır.

Bölgesel bütünleşme düzeyi ülkeler arasında en çok ekonomik ve ticari alanda
ortaya çıkmaktadır ve kendi içinde pek çok aşaması vardır. Her şeyden önce bütünleşme kesinlikle bölgesel düzeyde çok taraflı bir anlaşmayla oluşturulur.