ULUSLARARASI POLİTİKA II - Deneme Sınavı - 11

Max Weber, devleti belirli sınırlar dâhilinde meşru şiddet tekeline sahip kurum olarak tanımlamaktadır. Yanıt D'dir.

Ekonomi odaklı uluslararası örgütlerin yaygınlaşması II. Dünya Savaşı sonrası olmuştur. I. Dünya Savaşı sonrasında kurulan uluslararası sistemin dağılmasındaki en büyük etken, 1929’daki bugün bile “Büyük Buhran” olarak anılan ve New York Borsasının çöküşüyle küresel bir ekonomik krizin ortaya çıkmasıdır. Böyle bir krizi engelleyecek ve/ya sonlandıracak hazırlıkları veya kapasiteleri bulunmayan devletlerin ekonomileri kısa sürede çökmüştür. Yaşanan bu gelişme dünyayı yeni bir savaşa sürüklerken 1930’larda yükselen faşizm II. Dünya Savaşı’na gidişi hızlandırmıştır. II. Dünya Savaşı devam ederken bu tecrübeden yola çıkan dönemin ABD Başkanı Theodore Roosevelt’in müttefikleriyle görüşmelerinin sonucunda savaş sonrasında yıkılan ekonomileri yeniden ayağa kaldırabilmek için ekonomik örgütler kurulmuştur.

Fiziki haritalarda görebileceğimiz sınırlar okyanus, deniz, göl ve akarsu gibi sular ve karaların birbiriyle kesiştiği noktalardır. Bugünkü anlamda kullandığımız sınırlar, XIX. yüzyılda milliyetçiliğe paralel gelişen siyasi haritacılığın ana temasını oluşturmuştur. Öte yandan, bu kadar yatay ve dikey hareketliliğin yaşandığı bir dünyada “sınır” kavramının ne kadar anlamı kalabilir? Küreselleşmenin zaman ve mekanın fiziksel dayatmalarına meydan okuduğu bir dünyada “egemenlik,” “sınır” ve “teritoryalite” kavramları da dönüşmek durumundadır. Yanıt E'dir.

Uluslararası ekonomi politiğe dair liberal gelenekteki yaklaşımın kaynaklarından birisi  Ricardo’nun "karşılaştırmalı üstünlük" tezidir. Buna göre her bir devlet daha ucuza mal ettiği üründe uzmanlaşmalı ve pahalıya mal edeceği ürünü ise daha ucuza ithal etme yolunu seçmelidir. Böylece ulusal ve uluslararası tüm ekonomik ilişkileri fiyat mekanizması düzenleyecek ve sonucunda maksimum verimlilik, ekonomik büyüme ve bireysel refah sağlanacaktır.

Realist paradigma çerçevesinde uluslararası politikanın icra edildiği uluslararası sistemin temel aktörü kabul edilen ulus-devlet, daha önceki devlet formlarından farklı olarak “sınır” kavramını adeta fetişleştirmiş, kutsamış hatta tabulaştırmıştır. Uluslararası politikanın amentüsünden bir cüze dönüşen “egemenlik” kavramı da ulus-devlete münhasır hasredilerek tekelleşmiş, tekilleşmiş ve tikelleşmiştir. Bu
bağlamda sınır, harita üzerindeki çizgilerden çok daha fazlasına tekabül ederken siyasi haritacılık ile milliyetçiliğin ulus-devletin omurgasını oluşturacak şekilde eşzamanlı ve birbirini destekleyerek gelişmesi anlaşılır hâle gelmektedir. Yanıt B'dir.

Westphalia Barışı ile
kutsanan modern devletin
teritoryalitesi, yeryüzünün
kes/k/in sınırlarla belirlenmiş
bir parçasını yönetmesidir.
Egemenlik ise bu yönetme
hakkınn mutlaklığını ve
sınırlandırılmazlığını yani
münhasır olmasını anlatır.

Ulus-aşırılaşma/ötesileşme (transnationalization), ulus-üstüleşme (supranationalization) ulus-altılaşma (subnationalization) ve yersiz-yurtsuzlaşma (deterritorialization), küreselleşmeyi oluştururken ulusun ve ulus-devletin sınırlarının ötesinde bir zihniyeti, bir toplum biçimini, ve siyasi formasyonu mümkün kılmaktadırlar. Hartmut Behr’e göre sınır aşan tehditlere karşı etkin karşı politikalar gerçekleştirmek için devletler, küresel yersiz-yurtsuzlaşma mantığına uygun olarak geleneksel devletin temel ilkelerini dönüştürmek zorundadırlar. Yanıt D'dir.

Sanayi Devrimi ise üretim sürecinin ve üretilenlerin standartlaşmasını mümkün kıldığı için bu ürünlerin kullanıcıları da dolaylı
olarak standartlaşmaya başlamıştır. Bu bağlamda endüstrileşmenin elbette standartlaşma üzerinden tek tipleşmeye katkısı vardır.

Yönetişim, Türkçe dilbilgisi bakımından birden fazla öznenin eşzamanlı, karşılıklı ve/ya topluca eylem(ler)ini anlatan işteş fiil grubundan olduğundan, yönetme eyleminin birden fazla özne tarafından gerçekleştirilmesini anlatmaktadır. Türk Dil Kurumunun (TDK) Güncel Türkçe Sözlük’ünde yönetmek “Bir kurum veya kuruluşun yasalara, kurallara ve belli şartlara uygun biçimde işlemesini sağlamak, idare etmek, tedvir etmek. 2. Birinin bir konudaki etkinliğine, çalışmasına yön vermek, birini yönlendirmek. 3. sin. ve tiy. Program ve oyunların yapımını, gerçekleşmesini sağlamak: Filmi yönetmek,” iken yönetim ise “[Y]önetme işi, çekip çevirme, idare” olup yönetişim ise “[R]esmî ve özel kuruluşlarda idari, ekonomik, politik otoritenin ortak kullanımı” olarak tanımlanmıştır. Böylece yönetişim, devlet dediğimiz politik toplumun içinden çıktığı ve parçası olduğu toplumu tek başına yönetmesi yerine toplumu oluşturan bireyler, ekonomik kuruluşlar, STK’ler ve hatta devletin üyesi olduğu uluslararası örgütlerin yönetme eylemine katılımıyla ortaya çıkmaktadır. Yanıt C'dir.

“Yumuşak güç” kavramının mucidi Joseph S. Nye, Jr., ilk yedi baskısında Uluslararası Çatışmaları Anlamak başlığıyla basılan ve Türkçeye çevrilen sekizinci baskısında Küresel Çatışmayı ve İşbirliğini Anlamak isimli kitabının Önsöz’ünde
kitabın amacını yukarıdaki ifadelerle belirlemektedir. (2010; XVII)

II. Dünya Savaşı sonrası görece barış ve refah döneminde artan uluslararası ekonomik entegrasyona başta televizyonun eşlik ettiği kültürel bütünleşme ile çeşitlenen ve derinleşen bağımlılık 1970’lerden itibaren Uİ disiplininde neo-liberalizmin ve neo-realizmin önünü açmıştır. Yanıt E'dir.

Merriam Webster sözlüğüne
göre, “küreselleşme” sözcüğü
ilk kez 1951’de kullanılmıştır.

1980’lerin başlarında ABD’de başlayan resesyonun tüm dünyayı etkilemesi ve 1980’lerin sonlarından itibaren yeni kamu işletmeciliği (new public management) olarak ön plana çıkan anlayış, devlet bürokrasilerini verimsiz kılan sorunları özel sektör pratikleriyle iyileştirilmesini savunmaktadır. Bu bağlamda verimlilik, şeffaflık, katılım ve etkinlik ideallerini gerçekleştirmek anlamında yönetişim müşteri
odaklı, piyasa eğilimli, çıktı yönelimli yapısıyla yerinden yönetime önem vermektedir. Yanıt A'dır.

David Harvey, küreselleşmeyi “zaman-mekân sıkışması” olarak tanımlarken
hayatın hızı mekânsal engelleri aşındırmakta ve eğlence gibi bazı hizmetler ile
semboller adeta ışık hızıyla nakledilip zaman mekânı fethetmektedir.

David Harvey’in küreselleşmeyi “zaman mekan sıkışması” olarak tanımlamasından hareketle küreselleşme, tabulaşmış sembollerin sıkışması hatta ortadan kalkması anlamına da gelmektedir. Örneğin, kamusal-özel alanlar arasındaki farazî ayrımın daha çok fark edilmesi, kamu-özel sektör arasındaki ayrımın gereksizliğini de belli etmiştir. Çünkü liberal ekonominin en başarılı şekilde uygulandığı ülkelerde bile devletin nerede bittiği özel sektörün nerede başladığını tespit etmek zordur. Bu zorluk en çok ekonomik kriz zamanlarında bazı fabrika, şirket ve bankaların devlet eliyle kurtarılması şeklinde ortaya çıkar veya bizatihi ulus-devletlerin küresel rekabette kendi ulusal sınırları içinde olan şirketleri korumak adına gümrük oranlarıyla oynamalarında belirir. Bu da klasik tasnifin özel veya kamu şeklinde yapılmasını giderek zorlaştırdıkça yönetişime kapı aralamaktadır. Yanıt D'dir.

Küreselleşme denilince insanın aklına Apollo 17 mürettebatının 1972’de çektiği dünyanın en bilinen fotoğraflarından Mavi Bilye (bakınız Resim 1), birbirlerine
İnternet ve fiber-optik kablolar aracılığıyla bağlanmış bilgisayarlar, (akıllı) cep telefonları, uydular, sosyal medya, dünyanın en uzak noktalarıyla bile ulaşımı sağlayan
özellikle uçak gibi hızlı ulaşım araçları ve bu araçlarla seyahat eden iş adamları ile
ellerindeki fotoğraf makineleriyle zamanı dondurup hemen tüm dünya ile paylaşan
turistler gelmektedir.

Siyasetin temel öznesi insan olduğuna göre siyaset doğası gereği insanın olduğu her yerde olması bakımından zaten küreseldir. Yanıt B'dir.

Tüm insanlığın bir şekilde birbiriyle interaktif bir ilişkiye girerek küreye entegre olduğu ve dünyanın herhangi bir yerinde olan bir olaydan anında hepimizin
haberdar olduğu düşüncesi, küreselleşme sayesinde dünyayı yeniden inşa edebileceğimiz fikrini beslemektedir. Elbette bu düşüncenin şekillenmesinde sanki hiç
sona ermeyecekmiş gibi düşünülen 9 Kasım 1989’da Berlin Duvarı’nın yıkılmasının tetiklediği Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla, II. Dünya Savaşı sonrasında beliren iki kutuplu uluslararası sistemin ortadan kalkmasının etkisi söz konusudur.
Dahası 11 Eylül 2001’de sivil yolcu uçaklarının birer füze gibi kullanıldığı küresel
kapitalizmin sembolü New York’taki İkiz Kulelere ve ABD askerî gücünün simgesi Washington’daki Pentagon’a düzenlenen saldırılar sonrasında tüm dünyada
genel bir alarm durumuna geçilmesi bu etkiyi pekiştirdi.

Üslup anlamında ortak bir siyasal dil inşası bağlamında gerek uluslararası hukukun her şeye rağmen kat ettiği yol ve demokrasinin giderek Adam Przeworski’nin ifadesiyle “kasabadaki yegane oyun” (the only game in town) hâline gelmesi anlamlıdır. Yanıt A'dır.

1970’lerde tartışılmaya başlanan bilgi devrimi (information revolution), bilgi
ekonomisi (information economy) ile endüstri-sonrası (post-industial) ve/ya ağ
toplumu da denilen bilgi toplumu (information society) oluşturmuştur. Böylece
konvansiyonel medyaya biçilen rol “mesajı iletmek” iken Marshall McLuhan’ın
ifadesiyle (“medium is the message”) medya mesajın bizatihi kendisi hâline gelmiştir. Arap Baharı ile de tescillendiği gibi insanların totaliter ve/ya otoriter rejimler karşısında da örgütlenmesine de kolaylık sağlayan Facebook, Twitter,
Google+, Instagram ve Youtube gibi sosyal medya kaynakları giderek başat hâle
gelmektedir.

Küreselleşme kavramını en çok popülerleştiren yazarlardan birisi hiç şüphesiz
Thomas L. Friedman’dır. Friedman’ın bu konudaki ilk çalışması Lexus ve Zeytin
Ağacı: Küreselleşmenin Geleceği, başlığından da anlaşılacağı üzere küreselleşmeyle ilintili farklı kavramların çatışmalarını dışa vurmaktadır.

Köklerini Antik Yunan’daki Sinoplu Diyojen’e kadar götürülebileceğimiz “kozmopolitanizm” fikrinin çağdaş temsilcileri de ulus-devletlerce belirlenen vatandaşlıkları ötesinde kendilerini “dünya vatandaşı” olarak adlandırabilmektedirler. Bu kavramın dillendirilişi bile vatandaşlık üzerinde tekel sahibi ulusdevlete karşı başlı başına bir meydan okumadır. Bunun da ötesinde biyolojik ve toplumsal cinsiyet, etnik, dinsel ve mezhepsel ulus-altı kimlikler ile ulusal kimlik yanında örneğin AB vatandaşlığı gibi bölgesel ulus-üstü kimlik ile bir de küresel kimlik oluşmaktadır. Böylece küreselleşme dünya vatandaşlığını hukuki değilse bile fiilen karşımıza çıkarmakta ve insanın yaşadığı dünyaya dair farkındalığını arttırdığı gibi en azından kendi türünü devam ettirebilmek için sorumluluk geliştirmesinin de önünü açmaktadır. Dünya vatandaşlığı; bireyin ırk, cinisyet, dil, din, mezhep, etnisite ve milliyet gibi herhangi bir ayrımına tabi tutmadan tüm insanlara ve yaşadığı gezegene karşı sorumluluk taşımasıdır. Yanıt B'dir.

Tarihsel olarak Westphalia Barışı ile başlayan uluslararası sistemin yapıtaşı
ulus-devleti bir siyasal birim olarak daha erken bir dönemde İtalyan şehir devletleriyle bile başlattığımızda; hem bu siyasî birimin hem de uluslararası sistemin gerçek anlamda ete kemiğe bürünmesi ancak Fransız Devrimi ile olmuştur.

Bilgisayar ve medya okuryazarlığı arttıkça kitle medyası (mass media) sönerken sosyal medya (social media) ön plana çıkmaktadır. Böyle bir dünyada kameralı ve internete bağlı cep telefonuna sahip herkes muhabire ve ücretsiz edinebilecekleri blog sayfalarıyla da bir köşeyazarına hatta sanat eleştirmenine veya teknolojik ürünler değerlendiricisine dönüşmektedir. Yanıt E'dir.

Küreselleşme, temelde her şeyi bireysel, toplumsal, yerel, ulusal ve bölgesel vasfından çıkarıp tüm dünyaya mal etme sürecidir. Bundan dolayı, küreselleşme konusunda sadece Uluslararası İlişkiler disiplini değil tüm sosyal bilim disiplinleri zengin bir literatür yarattığı için oldukça geniş bir tartışma alanı söz konusudur. Bir anlamda küreselleşme, epistemolojisiyle sosyal bilimlerde “disiplinlerarasılık” hatta “disiplinlerötesilik” yaratarak yeni bir ontolojik gerçeklik üretmiştir. Yanıt C'dir.

Uluslararası finans; döviz kurlarının ekonomilere etkisi, uluslararası sermaye hareketleri, sermaye ve borç akışı, finansal krizlerin uluslararası nitelik kazanması gibi
konular yoluyla uluslararası politikayı ve ülkelerin dış politikasını ciddi olarak etkilemektedir.

Küreselleşme sözcüğünün ilk kez 1951’de kullanıldığını iddia eden Merriam Webster sözlüğüne göre küreselleşme, özellikle serbest ticaret, sermayenin serbest akışı ve ucuz yabancı emek pazarlarına erişimin artışıyla şekillenen entegre olmuş küresel ekonomiyi betimlemektedir. Yanıt A'dır.

Uluslararası sistemde bölgeselleşme hareketleri 1950’lerden sonra önemli bir olgu olarak kendini göstermeye başlamıştır. Önce Avrupa’da yeşeren bölgeselleşme girişimleri daha sonra bütün dünyayı etkisi altına almıştır. Bölgeselleşme girişimlerinin son altmış yılını iki aşamada değerlendirmek yerinde olacaktır: Birincisi, 1950’lerden 1980’lerin sonuna kadar olan dönemde bölgeselleşme, tarihî bağlamının bir sonucu olarak daha çok devlet egemenliği karşıtlığında gelişen bir olgu olmuştur.

David Harvey, küreselleşmeyi “zaman-mekân sıkışması” olarak tanımlarken hayatın hızı mekânsal engelleri aşındırmakta ve eğlence gibi bazı hizmetler ile semboller adeta ışık hızıyla nakledilip zaman mekânı fethetmektedir. İşte böyle bir ortamda, Karl Marx ve Friedrich Engels’in 21 Şubat 1848’de yayımladıkları Komünist Parti Manifestosu’nda belirttikleri “katı olan her şey buharlaşıyor” ifadesi tam anlamını bulmaktadır. Yanıt D'dir.

Rousseau’ya göre egemenlik genel iradenin tecellisidir ve genel irade ise siyasi bedenden ibaret iradesiyle moral bir varlık olup her halükarda bütünün ve parçalarının korunması ile iyiliğe yönelen, yasaların kaynağı olan devletin tüm üyeleri için haklı ve haksızı belirleyen bir kuraldır. Rousseau’da halkın iradesinin işleyişi olan egemenlik, halk kolektif bir varlık olduğundan hiçbir zaman başkasına devredilemez.

Joseph S. Nye, Jr., uluslararası politikayı 1648 Westphalia Barışı’nın uluslararası örgütlenmenin hâkim biçimi olarak kutsadığı egemen teritoryal devletin sistemi olarak tanımlar ve üst bir otoritenin olmaması bakımından -kaotik değil- anarşik bulur. Westphalia Barışı ile kutsanan modern devletin teritoryalitesi, yeryüzünün kes/k/in sınırlarla belirlenmiş bir parçasını yönetmesidir. Bundan dolayı “devlet” kavramı yerine hatta sıklıkla coğrafi anlamı baskın olsa da siyasi çağrışımları da ihtiva eden “ülke kavramı kullanılmaktadır. Egemenlik ise bu yönetme hakkının mutlaklığını ve sınırlandırılmazlığını yani münhasır olmasını anlatır. Yanıt B'dir.

Köklerini Antik Yunan’daki Sinoplu Diyojen’e kadar götürülebileceğimiz “kozmopolitanizm” fikrinin çağdaş temsilcileri de ulus-devletlerce belirlenen vatandaşlıkları ötesinde kendilerini “dünya vatandaşı” olarak adlandırabilmektedirler.

Küreselleşmeyi genelde Batı’nın özelde ABD’nin ekonomik, siyasal ve kültürel etkinliğinden hareketle “Amerikanlaşma,” “McDonaldslaşma” ve “Hollywoodlaşma” şeklinde Batı modernitesinin tüm dünyayı ele geçirmesi olarak tanımlamak küreselleşmeyi emperyalizmle bir tutmak kadar yaygındır. Halbuki küreselleşme Rönesans, Coğrafi Keşifler ve Aydınlanma eşliğinde ortaya çıkan Avrupa merkezli modernitenin farklı okuma ve pratiklerini mümkün kılarken alternatif moderniteler ve farklı küreselleşmeler gündeme gelmektedir. Yanıt D'dir.

Dünya vatandaşlığı; bireyin ırk, cinisyet, dil, din, mezhep, etnisite ve milliyet gibi herhangi bir ayrımına tabi tutmadan tüm insanlara ve yaşadığı gezegene karşı sorumluluk taşımasıdır.

Dünyayı geometrik bir şekil olan “küre” olarak algılamamıza katkısının ötesinde Coğrafi Keşifler, küreselleşmeyi anlamlı kılan en önemli dönemeçtir. İpek ve Baharat Yollarına alternatif şekilde 1492’de Kristof Kolomb’un Hindistan’a denizden daha kısa bir yol bulma ümidiyle çıktığı yolculuk Karayip sahillerine ulaşmasıyla sonuçlandığından aslında kendisi de yeni bir kıtaya ayak bastığının farkında değildi. Coğrafî Keşifler, XV. yüzyılın sonuna kadar bilinen Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarından oluşan kadim dünyanın ötesinde farklı coğrafyaları ve oralarda yaşayan insan, hayvan ve bitki topluluklarını ortaya çıkarmasıyla keşiften öte icat etkisi de yapmıştır. Özellikle yeni bulunan kıtalardan getirilen insanlara reva görülen muamele, aslında onların insan olmadığı şeklinde meşrulaştırılmaya çalışılırken bir anlamda insanın anlamı ve ne olması gerektiği hakkında Avrupa kökenli hümanizm farklı bir anlayışa girmiştir. Her keşif ya da icatta olduğu gibi kaşif ve/ya mucitler mekân ve eşya üzerindeki en azından isim koyma haklarından hareketle, yeni kıtaları isimlendirmekle kalmamış, haritalarını çıkartmışlar ve bunun da ötesinde kendilerini bu yeni toprakların hükümranları kılmışlardır. Elbette Coğrafi Keşiflerin erken döneminde oralara ulaşarak çeşitli zenginliklere kavuşmak iştiyakında olanların katliamlara varan eylemlerine de Kilise meşruiyet sağlamıştır. Yanıt B'dir.

Ulus-devlet artık küresel STK’lere ve ÇUŞ’lara da daha fazla kulak vermek durumundadır. Erk ve erkin tekilliği veya tikelliği anlamında politika ve yapım süreci yerini hızla daha fazla paydaş arasındaki etkileşim ve işteşlik anlamları taşıyan “yönetişim” kavramına bırakmaktadır. Bu da bazen “küresel” ile aynı anlamda kullanılan “uluslararası” sıfatının, uluslararası politika bağlamında küresel politika hâline gelmesinin önünü açarken “uluslararası politika” da giderek “küresel yönetişim” ile eş anlamlı kullanılagelmektedir.

Küreselleşme, kavram olarak sosyal bilimler literatürüne 1960’larda girmesine rağmen 1980’lerden sonra kazandığı popülerliğiyle bir yandan insanın tarihsel göçebeliğinden hareketle insanlık tarihiyle eş tutulurken bir yandan da Coğrafî Keşiflerle başlayan bir dünyanın her yerinin bilinirliğiyle, entegrasyonu ve artan etkileşimi ifade etmektedir.

Uluslararası politikanın temel amacı olan sınırları korumak da değişikliğe uğradığı gibi devletlerin toplumsal refahı sağlama ve artırma endişeleri giderek güvenlik endişelerinden daha ağır basmaktadır. Yanıt A'dır.

Küreselleşmeyi Japon iş dünyası terminolojisinden devşirdiği küreselleşme ve yerelleşmenin sentezi olarak “küyerelleşme” (glocalization) kavramından hareketle tanımlayan ilk sosyolog Roland Robertson’dur.

Küreselleşmeyi Japon iş dünyası terminolojisinden devşirdiği küreselleşme ve yerelleşmenin sentezi olarak “küyerelleşme” (glocalization) kavramından hareketle tanımlayan ilk sosyolog Roland Robertson’dur. Robertson’a göre, “Bir kavram olarak küreselleşme, hem dünyanın küçülmesine hem de bir bütün olarak dünya bilincinin güçlenmesine gönderme yapar”. Yanıt D'dir.