ULUSLARARASI POLİTİKA II - Deneme Sınavı - 14

Doların sahip olduğu rol bir taraftan ABD’ye hayati imkânlar sunmakta, diğer yandan ise ABD ekonomisinin dünyadaki gelişmelere karşı duyarlılığını canlı tutarken aynı şekilde ciddi bir risk unsurunu da barındırmaktadır. Bu gerçeğin farkında olan ABD Merkez Bankası da uygulayacağı faiz oranlarının belirlenmesi sırasında ABD’deki gelişmeleri dikkate aldığı kadar dünyadaki siyasi ve ekonomik gelişmeleri de dikkate almaktadır.

Ekonomi politik, siyaset ve iktisat disiplinlerinin kesiştiği noktada yer alır ve her iki alana dahil edilebilecek olguları inceler.

Ekonomi politik XVII. yüzyılın ikinci yarısında merkantilistler tarafından da kullanılmıştır. Merkantilistlere göre ekonomi ‘bir bireyi yönetme sanatı’, ekonomi politik ise ‘bir devleti yönetme sanatı’dır.

1859’da Marx kitabına, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı (2005) ismini vermesiyle Marksist iktisatçılar, ekonomi teriminin ekonomik politikle yer değiştirmesine öncülük etmiştir. 1890’da Marshall’ın Ekonominin İlkeleri kitabının yayımlanmasıyla liberal ekonomistler de ekonomi politik kavramını kullanmaya başlamıştır. Modern dönemde kavramı önce Marksistlerin kullanması nedeniyle liberal ekonomistler kavramı kullanmamaya özen göstermiştir. Siyaset ve ekonomi literatüründe kavram sıklıkla bu şekilde kullanılmış olsa da akademik alanda iktisatçıların çoğunun iktisadi işleyiş ve politikaların analizinde siyasi faktörlerin rolünü; uluslararası politika araştırmacılarının da devletler arası ilişkilerde iktisadi faktörleri ihmal etme eğilimi ağır basmıştır. Bundan dolayı ekonomi politik yaklaşımlar yakın zamana kadar uluslararası politika analizinde görmezden gelinmiş ve uluslararası politika ya salt siyasal veya iktisadî ilişkiler olarak ayrı ayrı incelenmiştir.

Uluslararası ekonomi tek başına uluslararası sistemi açıklamakta oldukça başarısızdır. Çünkü bu çalışmalar uluslararası politik sistemde güç dağılımını göz ardı etmişlerdir. Aynı şekilde sadece güç dağılımı bazında siyasi ve askerî ilişkilere yoğunlaşılarak da uluslararası sistemin açıklanması yetersizdir çünkü siyasi yaklaşımlar da zenginliğin ve ekonomik varlıkların etki üreten kabiliyetlerini ihmal etmektedirler. UEP piyasa ve ekonomik büyümenin siyasi yansımaları, ulusal ve uluslararası toplumun değişimi ile piyasaların savaş ve barış dönemlerindeki etkileşimi gibi sorunlara cevap bulunmaya çalışılır. Alanın öncülerinden pek çoğu UEP’i zenginlik ve güç dağılımının ve kullanımının uluslararası ilişkilerdeki karşılıklı ve dinamik etkileşimi olarak ele almıştır.

Güç olgusu pek çok unsurdan oluşur ve bunlar arasındaki optimum düzeyde bir uyumun yansıması olarak ortaya çıkar. Dikkat edilirse bunların pek çoğu zenginlik, yani ekonomik varlıklarla doğrudan ilgilidir. Zenginliğe ulaşmak da sonuçta başka unsurları zorunlu kılar. Böylece UEP ekonomik faaliyetlerle artırılan zenginlik ve siyasi faaliyetlerle artırılan güç arasında doğrudan bir bağ kurarak, zenginliğin ve gücün birbirlerini karşılıklı beslediğini gösterir.

Uluslararası politikayı ekonomiye öncelikli kabul edip ikincisini birincisi için bir araç olarak gören merkantilizm, ekonomik milliyetçilik ve korumacılık genel anlamda neorealizm başlığı altında incelenebilir. Bunların temel varsayımları büyük ölçüde örtüşürken hepsinin ortak noktası devletin piyasaya önceliği, ayrıca uluslararasında da politikanın ekonomiye üstünlüğüdür. Buna göre, piyasa devlet çıkarlarına hizmet etmeli ve ekonomi devletin siyasi amaçları doğrultusunda yönlendirilmelidir.

Gilpin’e göre ekonomik milliyetçiliğin temel görüşü, ekonomik aktivitelerin devletin çıkarlarına bağlı olması ve bağlı kalmasıdır. Ulusal güvenlik ve askerî güç uluslararası sistemde önceliklidir. Ulusal güç için gerekli olduğundan ekonomik kaynaklar ve politikalar devletler arası mücadelede önemli bir alandır (Gilpin, 1987: 31-4). Ekonomik milliyetçilik, piyasa analizlerinde güçlü ve zayıf ekono­miler arasındaki güç ilişkileri veya ‘bağımlılık’ kurma ve refah elde edilmesi gibi konular üzerinde durur. Rekabet hâlindeki devletlerin var olduğu bir dünyada çıkar sağlamanın karşılıklı faydadan daha önemli olduğunu savunan milliyetçi görüş, bu amaç doğrultusunda devletlerin sürekli siyasal adımlar attığını öne sü­rer.

Adam Smith’in öne sürdüğü görüşler liberal UEP yaklaşımın dayandığı temel varsayımları oluşturur. Smith, bir toplumun refahının sahip olunan altın rezerviyle değil, üretim ve ekonomik büyümeyle ölçülmesi gerektiğini savunmuştur. Ekonomik büyüme de ancak minimum seviyede devlet müdahalesine maruz kalan serbest piyasayla mümkün olacaktır. Smith ‘görünmez el’ kavramını ilk kez The Theory of Moral Sentiments (Ahlaki Duyguların Kuramı) isimli kitabında kullanmıştır ve The Wealth of Nations (Ulusların Zenginliği) isimli kitabında da bu kavramı yineleyen Smith, bir toplumun refahı için dile getirdiği görüşlerin tüm devletler için de uygulanabileceğini öne sürerek bu yaklaşımı uluslararası düzeye taşımıştır. Buna göre devletler arasında ticaret serbest olmalı ve böylece herkes zenginlikten payını almalıdır.

Klasik Marksizm ve onun çağdaş yorumları olan neomarksizm (yapısalcı) ve neogramscici (eleştirel) yaklaşımlar, devletler arası ilişkileri ekonomik etkenlerin belirleyici olduğu etkileşim alanı olarak görme eğilimindedir. Marksist geleneğin UEP analizini dört farklı yaklaşım altında toplamak mümkündür. Birincisi, klasik marksizmin devlet ve ekonomiye ilişkin yaklaşımıdır. İkincisi, Lenin’in emperyalizm yaklaşımıdır. Üçüncüsü, Neomarksistler tarafından geliştirilen dünya sistemi yaklaşımıdır. Dördüncüsü ise Eleştirel Marksistler tarafından geliştirilen ‘hegemonya’ yaklaşımıdır.

İç egemenlik, kamu otoritesinin devlet olarak kavramlaştırılan aygıtta nasıl örgütleneceği ve etkin biçimde nasıl işleyeceğiyle ilgilidir. Bu bağlamda iç egemenlik, devletin ülke sınırları içinde tüm sosyal ve siyasi gruplara karşı üstünlüğünü, kendi sınırlarında giren-çıkan mallar, insanlar vb. üzerinde de mutlak biçimde kontrol sahibi olabilmesini ifade etmektedir.

Jean Bodin 1576’da yayımladığı ve haklı ününün kaynağı olan Six livres de la Republique (Cumhuriyetin Altı Kitabı) isimli çalışmasından on yıl önce 1566’da Methodus ad Facilem Historiarum Cognitionem (Tarihin Kolay Bilgisi Yöntemi) isimli kitabında egemenlik kavramıyla ilgili ilk düşüncelerini yayımlamış ve bu eser onun akademik dünyada tanınmasını sağlamıştır.

Monarşi, egemenliğin tek bir kişide olduğu yönetim biçimidir.

Thomas Hobbes’a göre insanlar, bu yolla bir kişilikte gerçekten birleşirler ki tek bir kişilikte birleşmiş bu topluluk devlet (Civitas) adını alır. Hobbes, bu tek kişilik özneye “egemen,” onun dışındaki herkese de “uyruk” demektedir.

Teknoloji ve iletişim alanındaki gelişmeler dünyayı neredeyse “ortak alan” hâline getirirken bir devletteki sosyal ve ekonomik değişimlerin diğerine etkisi ile “karşılıklı bağımlılık” (interdepedence) kavramı ortaya çıkmıştır (Ansell ve Weber, 1999: 73). Bu bağlamda küreselleşme, kişilerin ve toplumların yaşam koşullarını şekillendiren, topraksal sınırlarının önemini azaltan bir dizi ekonomik, kültürel ve teknolojik süreci ifade etmektedir (Cohen, 2001: 81).

II. Dünya Savaşı sonrasındaki Soğuk Savaş döneminde ortaya çıkan iki kutuplu sistemin 1990’larda yok olmasıyla toplumların etkileşim oranları iletişim ve ulaşım alanındaki gelişmelere bağlı olarak geometrik bir şekilde artmıştır.

Anthony Giddens ise “yerel oluşumların kilometrelerce uzaktaki olaylarca şekillendirilmesi ya da tersi biçimde, uzak yerellikleri birbirine bağlayan dünya çapındaki toplumsal ilişkilerin yoğunlaşması” olarak açıklamaktadır.

Küreselleşme, devletleri ortak değerlere sahip, ortak kaygıları taşıyan ve toplumları sınırlar içerisine hapsetmeyen ideallere yöneltmektedir.

II. Dünya Savaşı sonrası uluslararası örgütlerin etkinliklerini artırdıkları
bir dönem olarak birçok uluslararası ve bölgesel örgüt kurulmuştur.

Uluslararası örgütlerin faaliyet alanlarının genişlemesi devletlerin varlık
alanlarını daraltmaktadır. Böylece devletler hızla egemenlik ikilemi (sovereignty
dilemma) ile karşı karşıya kalmaktadır. Bu ikilem ulus-devletleri zaman zaman
koruyucu önlemlere veya ulusal çıkışlara sürüklemektedir.