ULUSLARARASI POLİTİKA II - Deneme Sınavı - 11

Küreselleşme ile birçok kavram gibi egemenlik de daha çok tartışılmaya başlamıştır. Aslında egemenlik tüm disiplinlerdeki diğer kavramlar gibi dinamizmini her zaman tartışılagelmesinden almaktadır. Teknoloji ve iletişim alanındaki gelişmeler dünyayı neredeyse “ortak alan” hâline getirirken bir devletteki sosyal ve ekonomik değişimlerin diğerine etkisi ile “karşılıklı bağımlılık” (interdepedence) kavramı ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda küreselleşme, kişilerin ve toplumların yaşam koşullarını şekillendiren, topraksal sınırlarının önemini azaltan bir dizi ekonomik, kültürel ve teknolojik süreci ifade etmektedir.

Ekonomi odaklı uluslararası örgütlerin yaygınlaşması II. Düya Savaşı sonrası olmuştur. I. Dünya Savaşı sonrasında kurulan uluslararası sistemin dağılmasındaki en büyük etken, 1929’daki bugün bile “Büyük Buhran” olarak anılan ve New York Borsasının çöküşüyle küresel bir ekonomik krizin ortaya çıkmasıdır. Böyle bir krizi engelleyecek ve/ya sonlandıracak hazırlıkları veya kapasiteleri bulunmayan devletlerin ekonomileri kısa sürede çökmüştür. Yaşanan bu gelişme dünyayı yeni bir savaşa sürüklerken 1930’larda yükselen faşizm II. Dünya Savaşı’na gidişi hızlandırmıştır. II. Dünya Savaşı devam ederken bu tecrübeden yola çıkan dönemin ABD Başkanı Theodore Roosevelt’in müttefikleriyle görüşmelerinin sonucunda savaş sonrasında yıkılan ekonomileri yeniden ayağa kaldırabilmek için ekonomik örgütler kurulmuştur. Yanıt C'dir.

Küreseleşmeye en büyük katkıyı yapan unsurlardan birisi de Çok Uluslu Şirketler’dir (ÇUŞ). ÇUŞ’un tarihini MÖ 3000’de ortaya çıktığını savunan görüşler çerçevesinde neredeyse ticaretin ilk ortaya çıktığı dönemlere kadar götürmek mümkündür. ÇUŞ modern zamanlarda Sanayi Devrimi eşliğinde yaygınlaşırken II. Dünya Savaşı sonrasında daha da kurumsallaşarak artık sayıları 40.000’i aşan ve yıllık ciroları birçok ülkenin GSMH’den daha fazla bir rakama tekabül eden devasa bir güce dönüşmüşlerdir. ÇUŞ’i diğer kuruluşlardan ayıran nokta, bu şirketlerin merkezleri bir ülkenin sınırlarındadır, politikaları merkezden belirlenir ve alınan kararlar şubelerce uygulanır. ÇUŞ’lar kendilerine ait işletme stratejilerini uygularlar ve kendileri için en önemli konu, yatırım yaptıkları ülkelerin istikrarıdır. Bu istikrarın gerçekleşmesi için ÇUŞ, ekonomik veya siyasi birçok girişimde bulunurlar. ÇUŞ “[Ç]eşitli ülkelerdeki yan-kuruluşların tüm mülkiyet ve denetimini elde tutmaya çalışır. Yatırım için yerel unsurlarla ortaklığın gerektiği ülkelerde yatırım yapmayı sevmez; çünkü özerklik alanını sınırlar.” Yanıt A'dır.

ABD, Rusya, Çin ve İsrail Uluslararası Ceza Mahkemesinin temeli olan 1998 Roma Anlaşması’nı imzalamaktan kaçınırlarken temel gerekçeleri egemenliklerinin zarara uğrayacağı vehmi olmuştur. Dünya siyasetine ve ekonomisine yön veren bu devletlerin adı geçen antlaşmayı imzalamaktan imtina etmeleri, küreselleşmenin devletlerin egemenlik algılarını dönüştürdüğünü göstermektedir. Gelişmiş ekonomilere sahip devletler, gelişmekte olanların küresel sisteme dahil olması için baskı yaparken kendi hegomonyalarını da bu devletler üzerinde kurmaya çalışmaktadırlar. Yanıt C'dir.

Marksist geleneğin UEP analizini dört farklı yaklaşım altında toplamak mümkündür. Birincisi, klasik marksizmin devlet ve ekonomiye ilişkin yaklaşımıdır İkincisi, Lenin’in emperyalizm yaklaşımıdır Üçüncüsü, Neomarksistler tarafından geliştirilen dünya sistemi yaklaşımıdır Dördüncüsü ise Eleştirel Marksistler (Neogramsciyen) tarafından geliştirilen ‘hegemonya’ yaklaşımıdır

II. Dünya Savaşı sonrasında
oluşturulan GATT düzenlemesi 1994’de Dünya Ticaret Örgütünün (DTÖ) kurulmasıyla sonuçlanırken DTÖ bugün uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi konusunda devletler arasındaki en önemli arenalardan biri hâline gelmiştir.

Devletler arasındaki ticaretin artmasında ve istikrarlı ekonomik ilişkilerin sürdürülmesinde en hassas altyapı, tüm dünyada geçerli uluslararası niteliğe sahip para
biriminin varlığıdır (Gilpin, 1987: 151). Uluslararası para hem bir değişim hem
de zenginliğin biriktirilme ve mübadele aracıdır. 1971’e kadar uluslararası para,
altın veya altına endeksli para birimleri olmuştur. Altına bağlı para birimleri sonuçta dünyanın en güçlü ekonomisine sahip ülkenin para birimidir

II. Dünya Savaşı sonrasında ABD’nin dış yardımları dış politika amaçlarını gerçekleştirme aracı olarak kullanmasından itibaren UEP’de önemli bir konu
hâline gelmiştir.

Eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, savaşlarda masumların korunması, demokratikleşme, insan hakları, refah, istihdam, kimlik ve kültürel haklar gibi pek çok konu beşerî
güvenlik kapsamında ele alınmaktadır.

Ekonomi ve politika kavramları birlikte literatürde ilk kez "ekonomi politik" olarak Aristo tarafından, devlet giderlerinin karşılanması amacıyla vergilendirme olgusunu tanımlamak için kullanılmıştır.

Alexander Hamilton ve Fredrich List, ulusal ekonomik kalkınma argümanlarıyla merkantilist görüşün en önemli temsilcileri kabul edilmektedir

Ekonomi politik XVII. yüzyılın ikinci yarısında merkantilistler tarafından kullanılmıştır. Merkantilistlere göre ekonomi ‘bir bireyi yönetme sanatı’, ekonomi politik ise ‘bir devleti yönetme sanatı’dır. Smith ve Malthus gibi klasik iktisatçılar, ekonomi politiği ‘servetin niteliğinin ve kaynağının araştırılması,’ Ricardo ise ‘ürünün yaratılmasına katılan sınıflar arasında ürünün bölüşüm konularının araştırılması’ olarak ele almışlardır.

1859’da Marx kitabına, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı (2005) ismini vermesiyle Marksist iktisatçılar, ekonomi teriminin ekonomik politikle yer değiştirmesine öncülük etmiştir.

Ekonomi ve politika kavramları birlikte literatürde ilk kez ‘ekonomi politik’ olarak Aristo tarafından, devlet giderlerinin karşılanması amacıyla vergilendirme olgusunu tanımlamak için kullanılmıştır. Politikanın kökenindeki ‘polis’ kavramı ‘bağımsız şehir devleti’, ekonomi sözcüğünün kaynağı olan ‘oikono- mike’ (oikos ve nomos) ise ‘mal varlığının yönetimi’ anlamına gelmektir. Dolayısıyla kelime anlamı bakımından ekonomi politik, bir ülke halkının veya devletin yönetimi demektir.

UEP’de devletler arası ilişkilerde siyasi konuları önceleyen, ekonomik konuları ise ikinci sınıf gören realist yaklaşımlara bir tepki de vardır. Strange’e göre küresel ekonominin karakter ve dinamiğinin açıklanmasında ‘güç’ merkezde yer alır. Ancak geleneksel uluslararası politika çalışmaları dar görüşlü ve eski moda olup gücün yapısal ve ilişkisel boyutunu gözden kaçırmaktadır. Oysa gücün gerçekten ne olduğunun ortaya çıkarılabilmesi için ekonomi, bölgeselcilik, nüfus, silahlı kuvvetler, çevre, coğrafya gibi farklı etkenlerin birlikte ve aynı anda incelemeye dahil edilmesi gerekir. Zira güç olgusu pek çok unsurdan oluşur ve bunlar arasındaki optimum düzeyde bir uyumun yansıması olarak ortaya çıkar.

Uluslararası politikayı ekonomiye öncelikli kabul edip ikincisini birincisi için bir araç olarak gören merkantilizm, ekonomik milliyetçilik ve korumacılık genel anlamda neorealizm başlığı altında incelenebilir. Alexander Hamilton ve Fredrich List, ulusal ekonomik kalkınma argümanlarıyla merkantilist görüşün en önemli temsilcileri kabul edilmektedir. Hamilton’a göre devlet üretim ekonomisinde etkin bir rol oynamalıdır. Endüstrileşmeye engel olabilecek tecrübesizlik veya sermaye yetersizlikleri gibi iç sorunlar ancak devlet müdahalesiyle aşılabilecektir. Ayrıca uluslararası rekabet ortamında yerel ekonominin güçlü kalabilmesi için korumacı politikalar kullanılmalıdır. List ise daha teorik yaklaşımlarla liberal varsayımların geçersizliğini kanıtlamaya çalışmıştır.

Smith, bir toplumun refahının sahip olunan altın rezerviyle değil üretim ve ekonomik büyümeyle ölçülmesi gerektiğini savunmuştur. Ekonomik büyüme de ancak minimum seviyede devlet müdahalesine maruz kalan serbest piyasayla mümkün olacaktır. Smith ‘görünmez el’ kavramını ilk kez The Theory of Moral Sentiments (Ahlaki Duyguların Kuramı) isimli kitabında kullanmıştır ve The Wealth of Nations (Ulusların Zenginliği) isimli kitabında da bu kavramı yineleyen Smith, bir toplumun refahı için dile getirdiği görüşlerin tüm devletler için de uygulanabileceğini öne sürerek bu yaklaşımı uluslararası düzeye taşımıştır.

Merkantilist (neorealist/ekonomik milliyetçi/korumacı) yaklaşımlara karşı Adam Smith’in öne sürdüğü görüşler liberal UEP yaklaşımın dayandığı temel varsayımları oluşturur. Smith, bir toplumun refahının sahip olunan altın rezerviyle değil üretim ve ekonomik büyümeyle ölçülmesi gerektiğini savunmuştur. Ekonomik büyüme de ancak minimum seviyede devlet müdahalesine maruz kalan serbest piyasayla mümkün olacaktır. Smith "görünmez el" kavramını ilk kez The Theory of Moral Sentiments (Ahlaki Duyguların Kuramı) isimli kitabında kullanmıştır ve The Wealth of Nations (Ulusların Zenginliği) isimli kitabında da bu kavramı yineleyen Smith, bir toplumun refahı için dile getirdiği görüşlerin tüm devletler için de uygulanabileceğini öne sürerek bu yaklaşımı uluslararası düzeye taşımıştır.

1970’lere gelindiğinde uluslararası ekonomik düzende yaşanan değişimler, çok uluslu şirketlerin (ÇUŞ) artan rolü ve her geçen yıl hızla büyüyen dünya ticareti li- berallerin bu iddialarını daha fazla gündemde tutmuştur. Artık güç hükûmetlerin avucunun içinden kayarken önemli hedefleri gerçekleştirme yetilerini de kısıt- lamaya başlamıştır. Piyasalar, sundukları maddi kazançlara rağmen hükûmetler için tehdit unsuru olarak ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda Keohane ve Nye literatüre Power and Interdependence (Güç ve Karşılıklı Bağımlılık) kitabıyla katkıda bulunmuşlardır. Karşılıklı bağımlılık çağında yaşadığımızı vurgulayan Keohane ve Nye tarafından "karmaşık karşılıklı bağımlılık" üç temel özellikle tanımlanmıştır: İletişimin çoklu kanalları, hiyerarşi yokluğu ve askerî gücün azalan rolü. Bu görüş uzun yıllar uluslararası ilişkiler disiplinine hakim olan klasik devlet-merkezli realist paradigmalara bir meydan okuma olmuş; ekonomik ve politik eylemlerin etkileşiminin altını çizmiştir.

Marksist geleneğin uluslararası ekonomi politiğin analizini dört farklı yaklaşım altında toplamak mümkündür. Birincisi, klasik marksizmin devlet ve ekonomiye ilişkin yaklaşımı, ikincisi, Lenin’in emperyalizm yaklaşımı, üçüncüsü, Neomarksistler tarafından geliştirilen dünya sistemi yaklaşımı, dördüncüsü ise Eleştirel Marksistler (Neogramsciyen) tarafından geliştirilen hegemonya yaklaşımıdır.