ULUSLARARASI POLİTİKA I

Bir diplomatik misyon ile mukim bulunduğu diğer devletin temsilcileri arasında yürütülebileceği gibi, iki devlet temsilcisinin üçüncü bir devletin ülkesinde görüşmesi ile de yürütülebilen diplomasiye İkili diplomasi denir.

Devlet ve hükümet başkanlıkları düzeyinde gerçekleşen çok taraflı diplomasiye zirve diplomasi denir.

Diplomatik Ayrıcalıklar: Diplomasi temsilcilerinin görev yaptığı ülkelerde sahip oldukları ayrıcalıklar diplomatik dokunulmazlık ve diplomatik bağışıklıklardır. Diplomatik dokunulmazlık; diplomatik temsilcinin kişi dokunulmazlığı, diplomatik binaların dokunulmazlığı, haberleşme dokunulmazlığı ve seyahat dokunulmazlığını içerir. Diplomatik bağışıklık ise diplomatik temsilcinin yargı bağışıklığı ile vergi ve gümrük bağışıklığını ifade eder.

Dışişleri Bakanı: Diplomatik yazışmaların arşivlenmesi, kaybolmasının engellenmesi ve mukim elçiliklerin görevlendirilmesi, uluslararası politikanın gelişmesi gibi konular, bu işlerle uğraşacak bir bakanlığın ortaya çıkması ihtiyacını doğurmuştur. İlk kez Berlin’de, 1819 yılında bir dışişleri bakanlığı kurulmuş, on dokuzuncu yüzyıl boyunca diğer Avrupa devletlerinde de kurulmaya devam etmiştir. Devletler diplomatik faaliyetlerini dışişleri bakanlıkları eliyle yürütürler. Bu üç aktör dışında anlaşma imzalamayla yetkilendirilmiş diğer bakanlar ve yetkilendirilmiş diplomatlar diplomasinin işleyişini sağlarlar. Daha önce yukarıda da ifade edildiği gibi bir diplomatik misyonda görev yapan diplomatlar diplomasinin özel yetkili organlarıdır.

Diplomasi uzunca bir süre devletin yüksek çıkarları için ustaca yalan söyleme becerisiyle eş tutulmuştur. Özellikle Machiavelli, iyi bir diplomatın iyi bir yalancı olması gerektiğini söyler. Nitekim eski bir diplomat olan Bierce diplomasiyi “devletimiz için yalan söylediğimiz yurtsever bir sanat” (Rourke, 1995, 302) olarak tanımlamıştır. Gerçekten de I. Dünya Savaşı’na kadar diplomasinin devletin çıkarları için etik dışı dahi olsa her yola başvurulduğu bir faaliyet olma durumu devam etmiştir.

Ernst Satow diplomasiyi, devletler arasındaki ilişkilerin yöneltilmesine zekâ ve davranış inceliği uygulanması biçiminde tanımlar. Diplomatik ilişkilerin hangi dille yürütüleceği de önemli bir konudur.

Temsil: Temsil görevi, bir diplomatın bağlı olduğu devletin tüzel kişiliğini üzerinde taşıması ile ilintilidir. Görevlendirildiği devlette o diplomata gösterilecek saygı, sağlanacak öncelikler, diplomatın randevu taleplerinin kabulü ya da reddi, aslında o diplomatın kişiliğine değil temsil ettiği devletin kişiliğine yönelik hareketlerdir. Diplomatın devletini temsil ettiği kabul edilir ve o nedenle diplomatla gönderildiği devlet arasındaki ilişkinin niteliği, iki devlet arasındaki ilişkinin de niteliğini belirler. Devletler çok önem verdikleri devletlerin diplomatlarına daha özenli davranışlar sergilerlerken iki devletin arasındaki ilişkiler gerginleştiğinde o devletin diplomatlarına yönelik -nezaket sınırları aşılmadan- olumsuz hareketler sergiledikleri bilinmektedir. Diplomatlara yönelik özensiz ve saygısız hareketler, temsil ettikleri devletlere karşı yapılmış varsayılır. Temsil fonksiyonunun bir diğer boyutu da devletlerin uluslararası toplantıların çoğuna diplomatları vasıtasıyla katılmaları ve o diplomatın o toplantıda temsil ettiği devletin çıkarlarını korumak ve görüşlerini ifade etmekle görevlendirilmiş olmasıdır.

Roma’nın devamı olan Bizans İmparatorluğu döneminde diplomasi bir profesyonel mesleğe dönüşmüştür. Diplomatlar etkin birer müzakereci olarak yoğun bir eğitime tabi tutulurlardı. Bizans İmparatorluğu ilk defa dış politika konusunda çalışacak bir devlet kurumunu oluşturmuştur. Bizans ülkesi göçebe kavimler ve gruplar tarafından sık sık saldırıya uğradığı için ajanlık Bizans için hayati derecede önemli bir kurum olmuştur. Profesyonel ajanlar hem göçebe gruplar içine sızıp bilgi toplar hem de rüşvet ve aldatma yöntemleri ile düşmanlarını yönlendirirlerdi.

Bizans İmparatorluğu’nun diplomatik müzakere sayesinde elde ettiği bir diğer önemli avantaj ise savaşın geciktirilmesidir. Genellikle devlet biçiminde örgütlenmemiş göçebe grupların saldırılarına maruz kalan Bizans, savaşı geciktirerek pek çok önemli çıkar elde etmiştir. Örneğin göçebe gruplar müzakereler yoluyla bahar ve yaz ayları boyunca oyalanır ve kış koşullarına uygun olmayan bu düzensiz ordular havalar soğuduğunda geri çekilmek zorunda kalırlardı. Ayrıca bu uzun müzakere dönemi boyunca düşmanın elindeki gıda stokları tükenir, hayvan sürüleri çoğu zaman salgın hastalıklar ya da barınak eksikliği nedeniyle telef olurdu. Bizans İmparatorluğu’nun savaşı engellemek için bulduğu bir diğer ilginç yöntem de düşmanlarına unvanlar dağıtmaktır. Genellikle göçebe bir komutan, müzakereler sırasında İmparator tarafından çok da anlamlı olmayan bir unvanla taltif edilir, böylece o komutan aristokratik bir unvana sahip olduğunu hissederek tatmin olur ve savaş başlamadan biterdi. Son olarak, Bizans İmparatorluğu diplomasiyi bir güç gösterisi olarak kullanmıştır. İstanbul’a kabul edilen yabancı elçiler, zaten gelir gelmez bu muhteşem kentin güzelliğinden etkilenirler, Ayasofya gibi bir şaheser karşısında büyülenirlerdi. Üstelik İmparatorla görüşme esnasında bazı mekanik aparatlarla yaratılan ses ve görsel efektler de bu atmosferi daha gizemli hâle getirirdi. 1940’lı yıllarda Hitler de kurduğu propaganda bakanlığında benzer yöntemlerin geliştirilmesini sağlamış ve kendisi ile görüşmeye gelenleri bir takım görsel düzeneklerle etkilemiştir. Bütün bu yöntemler diplomasinin karanlık yüzünü oluşturur. Diplomasinin bu yalancı doğası ancak I. Dünya Savaşı sonrasında değişecektir.

İtalyan Kent Devletlerinden Viyana Kongresi’ne Kadar Diplomasi İtalyan kent devletleri de aynı Yunan kent devletleri gibi deniz ticareti sayesinde zenginleşmişlerdir. Eski Yunan’da görüldüğü gibi bu devletler de aralarındaki ilişkileri elçiler aracılığıyla yürütmüşler ve savaşa gerek kalmayan bir uluslararası sistem yaratabilmişlerdir. Benzer bir şekilde Papalıkla da ilişkilerini diplomasi sayesinde yürüten bu devletler, örneğin Bizans ve Osmanlı İmparatorluğu gibi önemli devletlerde balyos adı verilen sürekli ticari elçiler bulundurmuşlardır.

Günümüzde zorlayıcı diplomasi en sık kullanılan diplomasi biçimidir. Bir devlete, istihbarat faaliyetlerinden ekonomik araçlara, hatta askeri müdahale tehdidinden çeşitli propaganda ve yönlendirme faaliyetlerine kadar bir dizi yöntem kullanarak istemediği bir şeyi yaptırmaya zorlamaya zorlayıcı diplomasi adı verilmektedir. İlk olarak 1962 yılında ABD ile SSCB arasında Küba Füze Krizi sırasında kullanılan yönteme özellikle güçlü devletler tarafından sıklıkla başvurulmaktadır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra savaşın büyük ölçüde bir dış politika yöntemi olmaktan çıkmaya başlamasıyla, devletler kendi çıkarlarını gerçekleştirmek için zorlayıcı diplomasiyi sıklıkla kullanmaya başlamışlardır. Arap Baharı sırasında da Tunus, Mısır ve Libya’ya karşı pek çok devlet yoğun bir biçimde zorlayıcı diplomasi uygulamışlar ve bunun neticesinde 2011 yılında her üç devlette de yönetimler değişmiştir.

Üçüncü taraf diplomasisinde taraflar öncelikle üçüncü tarafın yükleneceği işlev konusunda iyi niyetli olmalıdır. Bu nedenle üçüncü taraf, önceden taraflarla görüşerek müzakerenin koşullarını ve tarafların varmak istedikleri hedefleri öğrenir. Bu hedeflerin ne kadarına ulaşılabileceği konusunda bir muhakeme yapan üçüncü taraf görüşmeleri başlatabilir. Görüşmelerde üçüncü tarafın izleyebileceği iki yol mevcuttur: uzlaştırıcılık ve arabuluculuk. Uzlaştırıcılık tarafların hiçbir ön koşul olmaksızın masaya gelmeleri ve uzlaştırıcının masada sunduğu teklifi müzakere etmeleri ile gerçekleşir. Bu noktada taraflar uzlaştırıcının teklifini kabul etmek zorunda değildir. Ancak arabuluculukta, taraflar baştan arabulucunun sunacağı teklifi kabul edeceklerini beyan ederek masaya oturur. Aksi takdirde, önceden teklifin kabul edileceğine ilişkin bir beyan yoksa arabuluculuk gerçekleşmez. Annan Planı’nın 2004 yılında referanduma gitmesinden önce taraflar planda eksik kalacak hususların BM Genel Sekreteri tarafından doldurulacağını baştan kabul ederek müzakereleri sürdürmüşler, nihayetinde bir plan ortaya çıkabilmiştir.

Zirve diplomasinin gelişim sürecinde kongre veya konferansın nerede düzenleneceği, hangi dilde düzenleneceği, tutanakların ve nihai anlaşmaların hangi dilde yazılacağı, salona hangi temsilcilerin önce gireceği, oturma düzeni, anlaşma metnine ilk hangi devletin imza atacağı gibi pek çok protokol kuralı uzun süre tartışma sebebi olmuştur. Devletler, bu kongre ve konferans sırasında protokole ilişkin üstünlüklerini önemli bir güç göstergesi olarak algılamışlardır. Bu sorunlar büyük ölçüde 1815 Viyana Kongresi ile aşılmış ve kimisi günümüzde de geçerliliğini sürdüren ancak 1961 yılında imzalanan Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi ile standart hâle gelmiş kurallar oluşturulmuştur. Günümüzde bu protokol kuralları hem standarda bağlanmış hem de eskisine nazaran daha esnek hâle gelmiştir. Örneğin Davos Zirveleri’nde devlet ve hükümet başkanlarının oldukça samimi görüntüler içinde sohbetler gerçekleştirdikleri, G-8 zirvelerinde birlikte bisiklet gezilerine çıktıkları basına yansımıştır. Özellikle AB üyesi devletlerin devlet ve hükümet başkanlarının her altı ayda bir toplandıkları AB Konseyi zirveleri günümüzde gerçekleştirilen zirve diplomasisine iyi birer örnektir. Bu toplantılarda kararlar genel olarak oybirliği ile alınmasına rağmen günümüzde yapıcı yokluk  isminde istisnai bir karar alma yöntemi de belirlenmiştir. Böylece zirvede alınacak karara katılmak istemeyen, ancak AB’nin bahsi geçen konuda bir karar almasını da engellemek istemeyen devletlerin devlet ve hükümet başkanlarına, oylamanın dışında kalarak eksik üyeyle oybirliği sağlama hakkı verilmiştir. Ancak bu durumun bir istisna olduğu unutulmamalıdır. Zirve diplomasisinde kararların hükümetlerarası bir biçimde yani oy birliği ile alınması genel bir kuraldır. Nitekim devlet ve hükümet başkanlarının katıldığı NATO zirvelerinde karar mutlak biçimde oy birliği ile alınır.

İkiye katlamak anlamındaki 'Diploma' kelimesinden gelen Diplomasi aslen Yunanca'dır. Doğru yanıt 'B'.

Japonca hariç diğer şıklarda verilen diğer diller tarihte diplomasi dili olarak kullanılmışlardır. Japonca bu tanıma uymamaktadır. Doğru yanıt 'E'.

Uluslararası Siyaset tarihinde büyük önemi olan ilk barış antlaşması (Kadeş) Mısır ve Hitit medeniyetleri arasında imzalanmıştır. Doğru yanıt 'C'.

Geçici olmayan ve birden fazla olay için görevlendirilmiş elçiler ilk defa Milano ve Mantua gibi şehir devletleri veya gene İtalya'daki papalıkta görülmüştür. Doğru yanıt 'B'.

Büyükelçi bulunmadığı hallerde ikinci yetkili diplomat maslahatgüzarlardır. Doğru yanıt 'A'.

Müzakere kelimesinin bir diğer anlamı görüşme' dir. Doğru yanıt 'C'.

Münakaşa sözlük anlamıyla kavga etmek demektir. Bir diplomasi fonksiyonu değildir. Doğru yanıt 'D'.

Bu diplomatlara Balyos adı verilir, iki ülke arasındaki ticari işlere bakarlardı. Doğru yanıt 'B'.

Elitist Diplomasi, diplomasi literatüründe geçen türlerden biri değildir. Cevap 'E'.

Yunan devletlerinde pek çok devlet birbiri ile savaş ve mücadele halindeydi. Bu duruma barış Olimpiyat mütarekesi ile gelmiştir. Bu Çok taraflı Diplomasi'ye bir örnektir. Doğru yanıt 'B'.