ULUSLARARASI GÜVENLİK SORUNLARI

Pax Romana: Roma Barışı. M.Ö. 127-M.S. 180 arasında isyanların bastırılıp, uzjn bir barış dönemine girilmesini tanımlayan kavram.

Via Egnatia: M.Ö. ikinci yüzyılda Roma imparatorluğu tarafından inşa edilmiş, Adriyatik’ten İstanbul’a kadar uzanan ticaret yolu.

Güvenlik genel bir tanım olarak tehlike, risk, düzensizlik ve korku hâllerinin yokluğu olarak tanımlanabilir (Brauch, 2008: 2-3). Güvenlik sadece bu tehlikelerin varlığını ya
da yokluğunu değil, bunları bertaraf edecek önlemleri de içermek zorundadır;
nitekim Sönmezoğlu da güvenliği anavatanın savunulmasına gerek bıraktırmayacak önlemlerin alınması olarak tanımlar (Sönmezoğlu, 1995: 227). Bu anlamda
güvenlik, bu tehlikelerden korunabilecek savunma sistemlerinin varlığını ve/ya
en azından referans nesnesine yönelik risk, düzensizlik ve korku hâli yaratabilecek araçları kullanma konusunda caydırıcı bir etki yaratmayı da ifade eder. Bu
referans nesnesi doğrudan kişinin canı, malı ya da vücut bütünlüğü olabileceği
gibi; bir topluluk, bir devlet, bir bölge ya da tüm gezegen olabilir. Bu nedenle güvenliği Ole Waever’in de ifade ettiği gibi değerli bir referans nesnesine yöneltilmiş
varoluşsal bir tehditle mücadele için geliştirilen acil ve özel önlemler biçiminde
tanımlayabiliriz (Waever, 1995: 50).

Savaş, ulusal güvenlik açısından en önemli kavramlardan biridir. Savaş etnik, dini
ve ideolojik gerekçeler yüzünden çıkabileceği gibi; bir toprak parçasını ya da doğal
kaynağı paylaşamama nedeni ile de çıkabilir. Savaşı devlet açısından kaçınılmaz
gören realist yaklaşımın aksine, liberal teoriler savaşsız bir uluslararası sistemin
mümkün olduğunu iddia ederler. Gratious’un akılcı okulunu takip eden düşünürler, BM’nin liderliğinde oluşacak ancak devletlerin temel aktör olduğu savaşsız bir
sistemin mümkün olduğunu savunurlar.

Savaş konusunda yapılan akademik çalışmalar için ilk örnek Çinli General Sun-tzu’nun M.Ö. beşinci yüzyılda kaleme aldığı “Savaş Sanatı” isimli kitaptır.

Literatürde konvansiyonel savaş, sınırlı savaş, Soğuk Savaş, psikolojik savaş, nükleer savaş, biyolojik savaş, kimyasal savaş, yıldırım savaşı, konvansiyonel savaş, siber savaş ve asimetrik savaş gibi pek çok savaş türü mevcuttur.

Soğuk Savaş: II. Dünya Savaşı’nın sona erdiği 1945 yılından, SSCB’nin dağıldığı 1991 yılına kadar devam eden; nükleer yarış, ideolojik rekabet ve güç gösterileriyle devam eden savaştır. ABD ve onun liderliğinde NATO içinde kümelenmiş demokratik devletlerle, SSCB ve onun liderliğinde Varşova Paktı içinde kümelenmiş sosyalist devletler arasındaki Soğuk Savaş, sıcak çatışmaya dönüşmeden kutuplardan birinin dağılması ile sona ermiştir.

Psikolojik Savaş: Bir savaş esnasında düşmanın direncini kırmak ve düşman halkın devletlerine olan güvenlerini azaltmak amacıyla, çeşitli araçlarla düzenlenen yanlış bilgilendirme faaliyetleridir. 

Biyolojik Savaş: Şarbon, brusella, veba, tularemi ve çiçek gibi mikroorganizmaların silah olarak kullanılması yoluyla yapılan savaşlardır. Hititler vebalı hastaları Mısır’a göndererek bu hastalığın Mısır’da yayılmasını sağlamıştı. Cengiz Han da vebadan ölmüş kişilerin cesetlerini mancınıkla kuşattığı kalelere fırlatırdı. II. Dünya Savaşı sırasında da Japonya’nın Çin ve Mançurya’da çeşitli mikroorganizmalar kullanarak savaş esirlerine hastalık bulaştırdığı bilinmektedir. Biyolojik silahların kullanımı çeşitli uluslararası
anlaşmalarla yasaklanmıştır.

Konvansiyonel Savaş: Nükleer, biyolojik ya da kimyasal silahların kullanılmadığı savaşlardır. İki devlet arasında gerçekleşebileceği gibi pek çok devlet arasında da yaşanan konvansiyonel savaşta sadece devletlerin orduları savaşır. Bu savaşın amacı düşmanı yok etmek, zayıflatmak ya da direncini kırmaktır.
Sınırlı Savaş: Sadece belirli bir amacın gerçekleşmesi, belirli bir hedefin ele geçirilmesi için düzenlenen savaştır. Sınırlı savaşta devletin tüm kaynakları değil, sadece o savaş için gerekli olan kaynakları seferber edilir. 

Nükleer Savaş: Nükleer silahlarla yapılan savaştır. Tarihteki yegâne nükleer saldırı, II. Dünya Savaşı’nı sona erdiren Hiroşima ve Nagazaki bombalamalarıdır. Bu bombalamaların yarattığı korkunç sonuçlar üzerine nükleer silah bulundurmak BM tarafından sınırlandırılmış ve sadece beş Güvenlik Konseyi daimi üyesine nükleer silah bulundurma yetkisi tanınmıştır.

Kimyasal Savaş: Öldürücü, yaralayıcı, tahriş edici, yangın çıkartıcı katı sıvı ve gaz halindeki kimyasal maddeler yoluyla yapılan savaştır. Bu savaşlarda sarin, hardal gazı, klor, siyanür, kurşun ve LSD gibi kimyasal maddeler kullanılır. Kimyasal savaşların engellenmesi için ilk düzenlemeler tüfek mermilerinde bulunan kurşunun yasaklanması ile başlamıştır. Henüz 1675 yılında Fransa ile Kutsal Roma Germen İmparatorluğu arasında yapılan Strasbourg Anlaşması’nda kurşun barındırılan mermilerin savaşta kullanılması yasaklanmıştır. 1993 yılında 187 devlet Kimyasal Silahlar Konvansiyonu’nu imzalayarak bu tür silah ve maddelerin kullanımını ve üretimini yasaklamışlardır.
Yıldırım Savaşı: I. Dünya Savaşı’nda ortaya çıkan siper savaşı mantığına
karşı, II. Dünya Savaşı’nda Almanya’nın geliştirdiği savaş doktrinidir. Hızlı,
ani ve beklenmedik bir saldırı ile düşmanın iyi bir savunma sistemi geliştirmesine izin vermemek mantığına dayanır.

Siber Savaş: Özellikle 1990’lardan sonra internet teknolojisinin gelişmesi ve gelişmiş devletlerin birer e-devlete dönüşmesi nedeniyle, internet ve intranet sistemlerine karşı girişilen sanal saldırılar önemli zararlar yaratmaktadır. Böylece hem devletin resmi internet siteleri çökertilmekte hem de iletişim sistemleri zarar görmektedir. Siber savaşın bir diğer boyutu gizli yazışmaların açığa çıkarılmasıdır.

Asimetrik Savaş: Şiddetin ve terörün kullanıldığı; kitle imha silahlarını bazen kullanarak bazen de kullanma tehdidinde bulunularak büyük bir korku halinin yaratıldığı; masum sivillerin canlı kalkana dönüştürüldüğü ya da sivil itaatsizliğe ve kitlesel göçe zorlandıkları; finansmanı uyuşturucu, silah ve insan kaçakçılığı ile sağlanan; en önemlisi de devletin güvenlik birimlerinin terör örgüleri ya da paramiliter kuvvetlerle savaşmak zorunda kaldıkları savaş türüdür.

Sivil İtaatsizlik: Mahatma Gandi tarafından geliştirilen, Hindistan’daki İngiliz yönetimini sona erdirmek için uygulanan bir protesto yöntemi. Bu yöntemde vatandaşlar kitle hâlinde yasalara uymayı reddeder, yasaları bilinçli olarak ihlal eder; ancak kesinlikle polise veya orduya fiziksel olarak direnmez ve şiddet kullanmaz.

Kırmızı Telefon Antlaşması: ABD ve SSCB liderlerinin, uluslararası politikada bir
yanlış anlamadan doğabilecek çatışma riskini sıfıra indirmek için, doğrudan iletişime
geçecekleri bir telefon sistemini kurdukları antlaşmadır.

Jeopolitik, politikayla coğrafi unsurları birleştiren akademik bir çalışma alanıdır. Jeopolitik değerlendirmeler politikayı coğrafi imkân ve kısıtlarla birlikte değerlendirerek, bir devletin çıkarlarını gerçekleştirmek için elde etmesi gereken optimum güç unsurlarını belirlemeyi hedefler.

Klasik Realizme göre güç ve güvenlik arasında doğrudan bir bağlantı vardır. Güç
arayışı içinde olan devlet, bu gücü elde ettiğinde güvenlik ihtiyacını karşılamak için
tüm imkânlara sahip olacaktır. Klasik Realizme göre güvenliğin referans nesnesi devlettir ve devletler birbirlerinden korkarlar. Devletin varoluşsal nedenlerden ötürü kötü bir karakterinin olduğunun düşünülmesi bu korkunun temel nedenlerindendir. Neorealizm ise Klasik Realizmin aksine devletlerin temel amacının güç ve çıkar sağlamak değil, güvenliklerini gerçekleştirmek olduğunu iddia ederek güvenlik konusuna çok daha özel bir anlam yüklemiştir. Neorealizmin güvenlik konusunda bir diğer önemli argümanı, II. Dünya Savaşı’ndan sonra BM veya NATO gibi kurumların
rolü ile ilgilidir. Liberal teoriler bu kurumların ortaya çıkmasını, devletlerin güvenlik konusunda iş birliğine gitmeye başlamasıyla açıklarken Neorelizme göre
bu kurumlar aslında zaten var olan anarşinin bir kurala bağlanmasından öteye
bir anlam taşımaz. Bu kurumların nasıl işleyeceğine dair kuralları ise sistemde
hegemon olan devlet koyar ve diğer devletlerden koyduğu kurala uymasını bekler.
Böylece hegemon devlet bu kurumlar sayesinde istikrarlı bir uluslararası sistem
yaratır. Bu istikrar, hegemon güç zayıflayana kadar devam eder. Hegemonun zayıflaması ile yeni bir gücün hegemon olması arasındaki zaman, genellikle savaş ve
çatışmaların yoğun olduğu bir dönemdir.

Yumuşak Güç: Joseph Nye’in 1990 yılında geliştirdiği kavram ticaret, diplomasi,
kültür, insanî yardım gibi yöntemlerle elde edilen gücü ifade eder. Nye, 1990’larda ABD’nin sert güç olarak tanımladığı askeri yöntemler yerine yumuşak güç kullanarak başarılı olabileceğini iddia etmişti.

Ulusal güvenlik geleneksel olarak devletin toprak bütünlüğünü dışsal saldırı ve
tehditlerden koruması ve savunması anlamında kullanılır. Bu anlamda ulusal
güvenliğin referans nesnesi devlettir.

Genellikle ulusal güvenliğin üç temel boyutu olduğu kabul edilir: askeri güvenlik, siyasi güvenlik ve ekonomik güvenlik.

Kolektif güvenlik, ulusal güvenlikten farklı olarak her devletin diğer devletlerin güvenliği için aktif rol oynayacağı bir küresel güvenlik sistemini ifade eder.

Bandwagoning: Bandwagon ABD seçim kampanyalarında ve ulusal bayramlarda geçit resminde bulunan orkestraya verilen addır. İnsanlar bu orkestranın peşine takılır ve çalınan müziklere eşlik ederler. Kavram büyük ve güçlünün yanında yer alma psikolojisini tanımlamak için kullanılır. Uluslararası politikada bandwagoning kavramı, güvenliğini sağlamanı tek yolunu bir büyük devletin peşine takılarak, onun politikalarına harfiyen uymakta gören devletlerin stratejileri anlamında kullanılır.

Mini Anarşi: Buzan tarafından geliştirilen kavram, nasıl ki uluslararası politikada bir üst otoritenin yokluğundan kaynaklanan bir anarşi varsa; belirli bir bölgede de bir bölge lideri olmamasından kaynaklanan bir anarşinin varlığını ifade eder. Ancak mini anarşi, bölge içindeki devletlerin, bölge dışındaki devletlerden daha fazla ortak çıkarı olduğu için, aralarında iş birliği kurmanın daha kolay olduğu bir anarşi biçimidir.

Sera Gazları: Karbondioksit, metan ve diazot monoksit gibi, atmosferde çok uzun süre kalabilen ve iklim değişikleri ile ozon tabakasının incelmesine neden olan gazlardır. Bu
gazların atmosfere salınımı hem sanayinin son iki yüzyılda geldiği nokta hem de endüstriyel hayvancılığın gelişmesi ile açıklanmaktadır.