DIŞ POLİTİKA ANALİZİ

Dış politika süreci, bir devletin dış politikasını oluştururken ve uygularken geçtiği aşamaların tümünü ifade etmektedir.

Bir devletin yaşamsal çıkarlarının başında ülke güvenliği, ekonomik güç ve siyasi bağımsızlık gelmektedir. 

Bu tehditler genel olarak toplumları hedef alan tehditlerdir. AIDS gibi tüm dünyaya hızla yayılan hastalıklar, çevre kirliliği, uyuşturucu trafiği gibi konular bu tür yeni tehditler arasında sayılabilir. Klasik tehditlerden korunmak amacıyla geliştirilen araç ve stratejilerin bu yeni tür tehditlere karşı başarılı olması imkânsızdır. Bu yüzden yeni araç ve stratejilerin geliştirilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. 

Jeoekonomi: Ulusal ekonomileri inceleyen ve ülkelerin coğrafyası ile ekonomik gücü arasında bağlantı kuran bir bilimdir.

Günümüzde sıklıkla duymaya başladığımız refah devleti kavramı, devletin temel yükümlülükleri arasında, halkın sosyal hizmetlere ulaşmasını sağlama, ekonomik kalkınmayı ve etkinliği arttırma gibi görevleri saymaktadır. 

Devletlerin siyasi olarak bağımsız olması demek, kendi çıkarlarını, amaçlarını ve eylemlerini, başka bir devletin etkisi, zorlaması ve yönetimi olmadan belirleyebilmesi demektir. 

Devletlerin siyasi bağımsızlıklarını devam ettirmelerinin en önemli araçları, askeri, bilimsel ve ekonomik güçlerini arttırmak, dış ülkelere ve kaynaklara bağımlılıklarını azaltmak ve kendi malları için farklı pazarlar bulmak olarak sayılabilir.

Devletlerin yukarıda açıklanan yaşamsal çıkarları yanında, orta dönemde uluslararası sistemde ulaşmaya çalıştıkları bazı çıkarları da bulunmaktadır. Bu amaçların başında, devletin uluslararası sistemde statüsünü ve prestijini güçlendirmek ve korumak gelmektedir. Devletler tarih boyunca sadece güvenliklerini ya da bağımsızlıklarını koruma amacı gütmemişler aynı zamanda sistemdeki statü ve prestijlerini koruma amacına da sahip olmuşlardır. Böylece devletler, diğerlerinden hürmet ve saygı beklemişlerdir.

Devletlerin, kendi inanç ve değer sistemlerini yaymak istemesi pek çok sebepten kaynaklanabilir. İlk olarak, devletler bu yolla yumuşak güçlerini artırarak, liderlik rolü üstlenebilir ve sistemde hegemonyasını güce başvurmadan devam ettirebilir. Devletlerin kendi değerlerini diğerlerine benimsetmesinin ardında ekonomik amaçlarda yatabilir. Bir ülkenin kültürel veya ideolojik değerlerini benimseyen insanların o ülke mallarını daha çok tercih edeceği açıktır.

Yalnızcılık stratejisi, devletlerin kendilerine yönelen tehditleri azaltmak veya ortadan kaldırmak amacıyla, diğerlerinin işlerine karışmama ya da başka devletlerle askeri ittifaklar yapmama ilkelerine dayanan bir stratejidir.

Yalnızcılık politikası uygulayan ülkeler, diğer devletlerle olan ilişkilerini minimum düzeyde tutarak hem kendi içlerinde otonom bir politika izlemişler hem de dış tehditleri minimum düzeye indirmeye çalışmışlardır.

Yalnızcılık politikası, bir devletin diğer ülkelerle ilişkilerini minimumda tutarak ya da tamamen keserek kendini potansiyel düşmanların gözünde önemsiz hâle getirme amacı taşımaktadır. Kendi kendine yeterlilik stratejisi ise, bir devletin kendi silahlanmasını sağlayarak potansiyel düşmanları caydırma amacı güder. Bu tür stratejiyi uygulayan devletler, hiçbir askeri ittifaka katılmazlar ve kendi askeri kapasitelerini arttırma yoluna giderler.

Tarafsız devlet, herhangi bir bölgesel veya uluslararası çatışmada tek yanlı olarak tarafsız kalacağını ilan eder ve bu daha çok siyasal bir durumdur. Bazen de büyük devletler bir devleti sürekli tarafsız devlet statüsü altına koyabilirler. Sürekli tarafsız devlet, diğer tüm devletler gibi bağımsız ve egemen bir devlettir ancak savaş zamanında çatışmalara taraf olmama yanında, barış zamanında da ittifak antlaşmalarına katılmama yükümlülüğü altındadır. 

Sürekli tarafsız statüsü altına konan devletin yükümlülükleri, diğer devletler arasındaki çatışmalara taraf olmamaya ek olarak askeri ittifaklara girmeme ve diğer devletlerin, topraklarını askeri amaçlarla kullanmasına izin vermeme gibi yükümlülükleri de içermektedir. 

Bağlantısızlık Hareketi, prensip olarak süper güçlerin mücadelesine hizmet etmeme amacı güden devletlerin oluşturduğu gevşek bir koalisyondu ancak uygulamada, tam anlamıyla tarafsız oldukları söylenemez. Tarafsı zlık ilkesi, bu statüye sahip olan ülkelerin bağımsızlıklarını ve egemenliklerini kısıtlarken, bağlantısızlıkta böyle bir kısıtlama söz konusu değildir.

Devletler farklı nedenlerle yerli sanayilerini koruma politikaları izleyebilir. Bu nedenleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür: 

• Korumacılık, önemli yerli sanayilerin talepleri doğrultusunda uygulanabilir. Yerli sanayiciler, uluslararası firmalarla rekabet edemedikleri zamanlarda hükümetler üzerinde baskı kurarak sanayilerinin korunmasını talep edebilirler.

•  Devletler, kendi sanayilerini geliştirmek amacıyla yeni kurulan sektörleri, kendi ayakları üzerinde durana ve uluslararası piyasalarda rekabet edebilecek bir konuma gelene kadar korurlar. 

• Devletler, yerli sanayilerinin değişen piyasa koşullarına uyum sağlamasını sağlamak amacıyla, geçici bir süre için korumacı politikalar izleyebilirler.

• Devletler, ulusal güvenlik için önemli gördükleri sektörleri de koruma altına alabilirler.

• Son olarak, devletler kendi sanayilerini yabancı firmaların talancı etkisinden korumak amacıyla korumacılık stratejisi izleyebilirler. Talancı etki, büyük firmaların, sektördeki firmaları piyasadan silmek amacıyla fiyatları diğer firmaların rekabet etmesinin imkânsız olduğu çok düşük düzeylere çekmesi durumunda ortaya çıkar. 

Devletlerin izledikleri diğer bir ekonomik strateji de kartel oluşturmaktır. Kartel, bir malın üreticileri veya tüketicilerinin, o malın dünya piyasasındaki fiyatını etkilemek amacıyla bir araya gelerek oluşturdukları ortaklığa verilen addır. 

• Tarifeler: Tarifeler, devletlerin bir ülkeden aldıkları mallar üzerine koydukları vergilerdir. Tarifeler yoluyla devletler bir malın fiyatını artırarak, o malın ülke içinde tüketilmesini azaltmaya çalışırlar. 

• Kotalar: Kotalar, bir ülkenin başka bir ülkeden aldığı malların miktarına getirdiği kısıtlamadır. Ülkeler belli ülkelerin mallarına uyguladıkları kotaları azaltıp artırarak, o ülkeyi cezalandırma ya da ödüllendirme amacı güdebilirler.

• Boykot: Ülkelerin kullandıkları bir diğer yöntem de boykottur. Ülkeler, sorun yaşadıkları bir ülkeden ithal ettikleri belli bir malın ya da ithal edilen tüm malların alımını durdurarak o ülkeyi cezalandırma yolunu seçebilirler.

• Ambargo: Bu yöntemle devletler, kendi şirketlerinden ambargo konulan ülke ile olan tüm ekonomik ilişkilerini durdurmasını isteyebilir. Bu durumda ambargo konulan ülkeyle ticaret yapılması suç kapsamına alınarak şirketlerin gizlice ticaret yapmalarının önüne geçilir.

• Borç ve Krediler: Çoğu ülke ya zengin ülkelerden ya da uluslararası finans kuruluşlarından borç almaktadır. Borçların veya kredilerin verilmesi ya da durdurulması da ekonomik bir etki aracı olarak kullanılabilir.

• Kara liste: Bazı ülkeler, hedef ülke ile ticaret yapan yabancı firmaları kara listeye alarak bu firmalarla alış veriş yapmayı kesebilir. 

• Malvarlığını Dondurma: Günümüzde pek çok devlet ve şirket, başka ülkelerde de mal varlığı edinmektedirler. Eğer bu mal varlıkları önemli miktarlarda ise herhangi bir çatışma durumunda rehine işlevi görebilirler. Bu mal varlıklarının bulunduğu ülkeler, hedef ülkelerin bu kaynaklarına erişimini dondurarak o ülkeler üzerinde etki kurmayı amaçlarlar.

Karar vericilerin herhangi bir durum karşısındaki tutumları da dış politika sürecinde etkili olabilir. Karar vericilerin, diğer devletler hakkındaki düşünceleri, o devletler karşısındaki tutumlarını da belirler. Bu tutumlar, karar vericilerin, diğer devletlerin davranışlarına nasıl karşılık vereceklerini ve duruma ilişkin amaçlarını nasıl belirleyeceklerini şekillendireceğinden önemlidir. Örneğin, karar vericilerin dost kabul ettikleri ülkelerin sistemdeki davranışlarına vereceği tepkinin, düşman olarak gördükleri ülkelerin davranışlarına vereceği tepkiden çok farklı olacağı açıktır.

Rasyonel modele göre, karar vericiler, karar alma sürecinde fayda-maliyet analizi yaparak faydası en yüksek, maliyeti ise en az politikayı benimseyeceklerdir. Bu modelde, karar vericilerin belli aşamalardan geçerek rasyonel bir karar verecekleri varsayılmaktadır. Bu aşamalar şunlardır:

• Problemin tanınması ve tanımlanması,
• Amaçların belirlenmesi,
• Bu amaçları önem sırasına koyma,
• Amaçlara ulaşmak sahip olunan alternatif stratejileri belirleme,
• Her bir alternatifin olası sonuçlarını araştırma,
• En az maliyetle en iyi sonucu doğuracak politikayı seçme.