ULUSLARARASI POLİTİKADAKİ AKTÖRLER

Uluslararası aktör, uluslararası sistem içerisinde az ya da çok özerk eylemler yapabilen, yaptığı bu eylemlerle diğer aktörlerin davranışlarında gözlemlenebilir bir değişiklik yaratma becerisine sahip birimler olarak tanımlanabilir.

Modern devletin uluslararası sistemde üç temel ilke üzerine bina olduğunu iddia edebiliriz: egemenlik, eşitlik ve ülke bütünlüğü.

Egemenlik devletin ülkesi üzerinde siyasi yönetim yetkisini kullanma hakkıdır. İç egemenlik devletin ülkesinde yegâne kuvvet kullanma yetkisine sahip birim olması;
dış egemenlik ise devletin uluslararası sistemdeki bağımsızlığıdır.

BM şartının 1. maddesinin 2. paragrafı halkların kaderlerini tayin etmesi hakkına açık vurgu yapmaktadır. İlk kez Wilson ilkeleri ile gündeme gelmiş olan halkların kaderlerini tayin etmesi hakkı, halkların dilediği yönetim biçimini seçmesinden, bağımsız bir devlet kurmasına kadar varan geniş bir anlam içermektedir. Bu hâliyle halkların kaderlerini tayin etmesi hakkı ile ülke bütünlüğü ilkesi arasında belirgin bir gerilim olduğu açıktır.

Ülke bütünlüğü egemenlik ilkesinin doğal bir sonucudur. Egemen devletin ülke bütünlüğü uluslararası hukuk koruması altındadır. Bu koruma BM vasıtası ile uygulanır. Ancak devletler, ulusal bütünlüklerini koruyabilmek için pek çok önlem alır. Güç unsurlarına sahip olmak ve var olanları genişletmek bu önlemlerin en önemlileridir.

Kimi düşünürler, bu özelliklerin yanında devletin diğer devletler tarafından tanınmasını veya BM üyeliğini devletin kurucu unsurlarından saymaktadır. Ancak, sadece Türkiye’nin tanıdığı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC), ya da yüzün üzerinde devletin resmen tanıdığı ancak henüz BM üyesi olmayan Kosova’nın bir devlet olmadığını iddia etmek mümkün değildir. Tanıma kurucu değil teyit edici bir ilke olarak kabul edilmektedir.

Kendisini tanımayan devletlerle diplomatik, ticari, sportif yahut kültürel ilişkiler kuramayan devletler, bu sınırlı hareket kapasitelerinden dolayı "devlet benzeri" olarak adlandırılırlar.

Millet kavramı ise aynı ülkede yaşayan, ortak gelenek, özlem ve çıkarları bulunan ve gruplarını sürdürmek sorumluluğunu üstlenen insan grubunu tanımlamak için kullanılır. Bu hâliyle millet, kan bağı, dil ortaklığı, dindaşlık gibi ortaklıklara sahip halk ya da etnik gruptan ayrılmaktadır. Milleti, halk, etnik grup, kabile ya da benzeri insan gruplarından ayıran bir diğer unsur onun modernliğidir.

Dekolonizasyon, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra sömürge devletlerde sömürgeci devletlerden kurtulup bağımsız devletler kurma amacıyla gerçekleştirilen çabalara denir. II. Dünya Savaşı’ndan sonra sömürgeci devletlerin savaştan büyük bir yıkımla çıkmasıyla, sömürgelerde başlayan milliyetçi direnişler dekolonizasyon çağının başlamasına neden olmuştur.

Zayıf devlet hukuken diğer devletlerle eşit statüde bulunmasına rağmen, güç unsurları açısından diğer devletlere göre daha dezavantajlı durumda olan devletlerdir. Zayıf ekonomileri, düşük askeri kapasiteleri, az nüfusları ve küçük ülkeleriyle bu devletler uluslararası politikada da diğer devletlere göre daha etkisiz durumdadır.

Çökmüş devlet kendi ülkesi içinde egemenlik yetkisini kullanamayan devletlerdir. Toplumda suç oranlarının hayli yüksek olduğu, vatandaşların devletin fonksiyonlarına dair güvenlerini kaybettiği, bu nedenle can ve mal endişelerinin olduğu, ekonominin büyük ölçüde devletin denetimi ve kontrolü dışında devam ettiği, yolsuzluğun yüksek olduğu bu devletlerin sınır güvenliği de sağlanamamaktadır. Savaş, işgal, etnik veya dini çatışmalar ya da doğal afetler bir devletin yapısında çözülme yaratarak çökmüş devlerin ortaya çıkmasına neden olabilir.

Uluslararası düzeyde faaliyet gösteren, birden çok devletin ya da farklı devletlerde yerleşik birey, sivil toplum örgütü ya da çeşitli devlet dışı birimin bir araya gelerekoluşturdukları ticari amaç taşımayan kurumlara uluslararası örgüt adı verilir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi bir uluslararası örgütün üyeleri hükümetler olabileceği gibi farklı birimler de olabilir.

Uluslararası örgütlerin sahip olduğu genel özellikler şunlardır: Uluslararası örgütler
bir anlaşma, antant ya da sözleşme ile kurulurlar. Mutlak biçimde önceden belirlenmiş ve kurucu belge içine yerleştirilmiş amaçlara sahiptirler. Sistemin işleyişine, üyelerine, ortak tutum ve davranışlarına ilişkin olarak ilkeler benimserler. Her durumda olmasa da üyelerini egemen ve eşit kabul ederler. Faaliyetlerinin yürütülmesini sağlayan organlar oluştururlar. Faaliyetlerinin sürdürülebilmesi için kaynak temin ederler ve genel olarak bir merkeze sahiptirler.

Örgütün ana organları Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Genel Sekreterlik ve Uluslararası Adalet Divanı ve Vesayet Konseyi’dir.

Çokuluslu şirketleri iki grupta inceleyebiliriz: Birincisi uluslararası nitelikte çokuluslu şirketler, diğeri uluslaraşırı çokuluslu şirketler. Uluslararası nitelikte çokuluslu şirketler, ortakları doğrudan devletler olan şirketlerdir. Uluslaraşırı çokuluslu şirketler ise bir merkeze bağlı olmakla beraber, ortaklarının çok farklı devletlerin vatandaşları olmaları ve birden fazla devletin ülkesinde faaliyet göstermesi bakımından ulusal şirketlerden ayrılır.

Lobi, parlamento üyelerini kanun koyma sürecinde, kendi kanaatleri ve çkarları doğrultusunda etkilemek için örgütlenmiş gruplara denir. Bir tür baskı grubudur.

Baskı grubu belirli bir düşünce ya da çıkar etrafında bir araya gelmiş, sadece o amaç ve çıkarın gerçekleştirilmesi yolunda hükümete baskı oluşturmayı amaçlayan topluluklardır. Baskı grupları, etkiledikleri insan sayısının çokluğu ya da ellerinde bulunan ekonomik güç sayesinde hükümetlere etkide bulunmaya çalışırlar.

Güney Afrika Cumhuriyeti’nde 1994 yılına kadar yürürlükte kalan ve beyazlarla beyaz olmayan ırklar arasında yasal olarak bir ayrımı öngören politikaya apartheid adı verilir.

Kararda “halkı ciddi şekilde sindirme; bir devleti veya uluslararası örgütü bir eylemi işlemeye veya işlemekten kaçınmaya gayrı meşru olarak zorlama; bir devletin veya uluslararası örgütün temel siyasi, ekonomik, anayasal veya sosyal yapılarını ciddi biçimde istikrarsızlaştırmayı veya yıkmayı amaçlayan” kastî eylemler terör suçu biçiminde tanımlanmıştır.

Gerilla, İspanyolca küçük savaş anlamına gelir. Dağını küçük gruplarla, düzeli bir orduya karşı direniş gösteren ulusal kurtulış gruplarının üyeleri için kullanılır. Günümüzde bazı devletler terör örgütlerine açıkça destek verdiklerini ifade ederken; bazen de bu örgütleri ulusal kurtuluş hareketi, örgüt mensuplarını da gerilla olarak tanımlayarak, onlara meşruiyet yaratmaya çalışmaktadırlar.