ULUSLARARASI POLİTİKA I - Deneme Sınavı - 17

Temsil: Temsil görevi, bir diplomatın bağlı olduğu devletin tüzel kişiliğini üzerinde taşıması ile ilintilidir. Görevlendirildiği devlette o diplomata gösterilecek saygı, sağlanacak öncelikler, diplomatın randevu taleplerinin kabulü ya da reddi, aslında o diplomatın kişiliğine değil temsil ettiği devletin kişiliğine yönelik hareketlerdir. Diplomatın devletini temsil ettiği kabul edilir ve o nedenle diplomatla gönderildiği devlet arasındaki ilişkinin niteliği, iki devlet arasındaki ilişkinin de niteliğini belirler. Devletler çok önem verdikleri devletlerin diplomatlarına daha özenli davranışlar sergilerlerken iki devletin arasındaki ilişkiler gerginleştiğinde o devletin diplomatlarına yönelik -nezaket sınırları aşılmadan- olumsuz hareketler sergiledikleri bilinmektedir. Diplomatlara yönelik özensiz ve saygısız hareketler, temsil ettikleri devletlere karşı yapılmış varsayılır. Temsil fonksiyonunun bir diğer boyutu da devletlerin uluslararası toplantıların çoğuna diplomatları vasıtasıyla katılmaları ve o diplomatın o toplantıda temsil ettiği devletin çıkarlarını korumak ve görüşlerini ifade etmekle görevlendirilmiş olmasıdır.

II. Dünya Savaşı’nın sona erdiği 1945 yılından, SSCB’nin dağıldığı 1991 yılına kadar devam eden; nükleer yarış, ideolojik rekabet ve güç gösterileriyle devam eden savaş soğuk savaş olarak adlandırılmıştır.

Kırmızı telefon antlaşması ABD ve SSCB liderlerinin, uluslararası politikada bir
yanlışı anlamadan doğabilecek çatışma riskini sıfıra indirmek için, doğrudan iletişime
geçecekleri bir telefon sistemini kurdukları antlaşmadır.

Roma’nın devamı olan Bizans İmparatorluğu döneminde diplomasi bir profesyonel mesleğe dönüşmüştür. Diplomatlar etkin birer müzakereci olarak yoğun bir eğitime tabi tutulurlardı. Bizans İmparatorluğu ilk defa dış politika konusunda çalışacak bir devlet kurumunu oluşturmuştur. Bizans ülkesi göçebe kavimler ve gruplar tarafından sık sık saldırıya uğradığı için ajanlık Bizans için hayati derecede önemli bir kurum olmuştur. Profesyonel ajanlar hem göçebe gruplar içine sızıp bilgi toplar hem de rüşvet ve aldatma yöntemleri ile düşmanlarını yönlendirirlerdi.

Bizans İmparatorluğu’nun diplomatik müzakere sayesinde elde ettiği bir diğer önemli avantaj ise savaşın geciktirilmesidir. Genellikle devlet biçiminde örgütlenmemiş göçebe grupların saldırılarına maruz kalan Bizans, savaşı geciktirerek pek çok önemli çıkar elde etmiştir. Örneğin göçebe gruplar müzakereler yoluyla bahar ve yaz ayları boyunca oyalanır ve kış koşullarına uygun olmayan bu düzensiz ordular havalar soğuduğunda geri çekilmek zorunda kalırlardı. Ayrıca bu uzun müzakere dönemi boyunca düşmanın elindeki gıda stokları tükenir, hayvan sürüleri çoğu zaman salgın hastalıklar ya da barınak eksikliği nedeniyle telef olurdu. Bizans İmparatorluğu’nun savaşı engellemek için bulduğu bir diğer ilginç yöntem de düşmanlarına unvanlar dağıtmaktır. Genellikle göçebe bir komutan, müzakereler sırasında İmparator tarafından çok da anlamlı olmayan bir unvanla taltif edilir, böylece o komutan aristokratik bir unvana sahip olduğunu hissederek tatmin olur ve savaş başlamadan biterdi. Son olarak, Bizans İmparatorluğu diplomasiyi bir güç gösterisi olarak kullanmıştır. İstanbul’a kabul edilen yabancı elçiler, zaten gelir gelmez bu muhteşem kentin güzelliğinden etkilenirler, Ayasofya gibi bir şaheser karşısında büyülenirlerdi. Üstelik İmparatorla görüşme esnasında bazı mekanik aparatlarla yaratılan ses ve görsel efektler de bu atmosferi daha gizemli hâle getirirdi. 1940’lı yıllarda Hitler de kurduğu propaganda bakanlığında benzer yöntemlerin geliştirilmesini sağlamış ve kendisi ile görüşmeye gelenleri bir takım görsel düzeneklerle etkilemiştir. Bütün bu yöntemler diplomasinin karanlık yüzünü oluşturur. Diplomasinin bu yalancı doğası ancak I. Dünya Savaşı sonrasında değişecektir.

İtalyan Kent Devletlerinden Viyana Kongresi’ne Kadar Diplomasi İtalyan kent devletleri de aynı Yunan kent devletleri gibi deniz ticareti sayesinde zenginleşmişlerdir. Eski Yunan’da görüldüğü gibi bu devletler de aralarındaki ilişkileri elçiler aracılığıyla yürütmüşler ve savaşa gerek kalmayan bir uluslararası sistem yaratabilmişlerdir. Benzer bir şekilde Papalıkla da ilişkilerini diplomasi sayesinde yürüten bu devletler, örneğin Bizans ve Osmanlı İmparatorluğu gibi önemli devletlerde balyos adı verilen sürekli ticari elçiler bulundurmuşlardır.

Günümüzde zorlayıcı diplomasi en sık kullanılan diplomasi biçimidir. Bir devlete, istihbarat faaliyetlerinden ekonomik araçlara, hatta askeri müdahale tehdidinden çeşitli propaganda ve yönlendirme faaliyetlerine kadar bir dizi yöntem kullanarak istemediği bir şeyi yaptırmaya zorlamaya zorlayıcı diplomasi adı verilmektedir. İlk olarak 1962 yılında ABD ile SSCB arasında Küba Füze Krizi sırasında kullanılan yönteme özellikle güçlü devletler tarafından sıklıkla başvurulmaktadır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra savaşın büyük ölçüde bir dış politika yöntemi olmaktan çıkmaya başlamasıyla, devletler kendi çıkarlarını gerçekleştirmek için zorlayıcı diplomasiyi sıklıkla kullanmaya başlamışlardır. Arap Baharı sırasında da Tunus, Mısır ve Libya’ya karşı pek çok devlet yoğun bir biçimde zorlayıcı diplomasi uygulamışlar ve bunun neticesinde 2011 yılında her üç devlette de yönetimler değişmiştir.

1957 yılında “Siyasal Topluluk ve Kuzey Atlantik Bölgesi” isimli eserlerin yazarı Karl Deutsch'dur.

Üçüncü taraf diplomasisinde taraflar öncelikle üçüncü tarafın yükleneceği işlev konusunda iyi niyetli olmalıdır. Bu nedenle üçüncü taraf, önceden taraflarla görüşerek müzakerenin koşullarını ve tarafların varmak istedikleri hedefleri öğrenir. Bu hedeflerin ne kadarına ulaşılabileceği konusunda bir muhakeme yapan üçüncü taraf görüşmeleri başlatabilir. Görüşmelerde üçüncü tarafın izleyebileceği iki yol mevcuttur: uzlaştırıcılık ve arabuluculuk. Uzlaştırıcılık tarafların hiçbir ön koşul olmaksızın masaya gelmeleri ve uzlaştırıcının masada sunduğu teklifi müzakere etmeleri ile gerçekleşir. Bu noktada taraflar uzlaştırıcının teklifini kabul etmek zorunda değildir. Ancak arabuluculukta, taraflar baştan arabulucunun sunacağı teklifi kabul edeceklerini beyan ederek masaya oturur. Aksi takdirde, önceden teklifin kabul edileceğine ilişkin bir beyan yoksa arabuluculuk gerçekleşmez. Annan Planı’nın 2004 yılında referanduma gitmesinden önce taraflar planda eksik kalacak hususların BM Genel Sekreteri tarafından doldurulacağını baştan kabul ederek müzakereleri sürdürmüşler, nihayetinde bir plan ortaya çıkabilmiştir.

Zirve diplomasinin gelişim sürecinde kongre veya konferansın nerede düzenleneceği, hangi dilde düzenleneceği, tutanakların ve nihai anlaşmaların hangi dilde yazılacağı, salona hangi temsilcilerin önce gireceği, oturma düzeni, anlaşma metnine ilk hangi devletin imza atacağı gibi pek çok protokol kuralı uzun süre tartışma sebebi olmuştur. Devletler, bu kongre ve konferans sırasında protokole ilişkin üstünlüklerini önemli bir güç göstergesi olarak algılamışlardır. Bu sorunlar büyük ölçüde 1815 Viyana Kongresi ile aşılmış ve kimisi günümüzde de geçerliliğini sürdüren ancak 1961 yılında imzalanan Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi ile standart hâle gelmiş kurallar oluşturulmuştur. Günümüzde bu protokol kuralları hem standarda bağlanmış hem de eskisine nazaran daha esnek hâle gelmiştir. Örneğin Davos Zirveleri’nde devlet ve hükümet başkanlarının oldukça samimi görüntüler içinde sohbetler gerçekleştirdikleri, G-8 zirvelerinde birlikte bisiklet gezilerine çıktıkları basına yansımıştır. Özellikle AB üyesi devletlerin devlet ve hükümet başkanlarının her altı ayda bir toplandıkları AB Konseyi zirveleri günümüzde gerçekleştirilen zirve diplomasisine iyi birer örnektir. Bu toplantılarda kararlar genel olarak oybirliği ile alınmasına rağmen günümüzde yapıcı yokluk  isminde istisnai bir karar alma yöntemi de belirlenmiştir. Böylece zirvede alınacak karara katılmak istemeyen, ancak AB’nin bahsi geçen konuda bir karar almasını da engellemek istemeyen devletlerin devlet ve hükümet başkanlarına, oylamanın dışında kalarak eksik üyeyle oybirliği sağlama hakkı verilmiştir. Ancak bu durumun bir istisna olduğu unutulmamalıdır. Zirve diplomasisinde kararların hükümetlerarası bir biçimde yani oy birliği ile alınması genel bir kuraldır. Nitekim devlet ve hükümet başkanlarının katıldığı NATO zirvelerinde karar mutlak biçimde oy birliği ile alınır.

Her devletin diğer devletlerin güvenliği için aktif rol oynayacağı bir küresel güvenlik sistemini Kolektif güvenlik ifade eder.

Geleneksel olarak devletin toprak bütünlüğünü dışsal saldırı ve tehditlerden koruması ve savunması anlamında kullanılan güvenlik Ulusal Güvenlik olarak adlandırılır.

Soğuk Savaş sonrası yeni güvenlik anlayışları konusunda çalışan Barry Buzan, Ole
Waever gibi düşünürlerin akademik çalışmaları Kopenhag Ekolü olarak adlandırılır.

Uluslararası örgütleri ve sivil toplum kuruluşlarını güvenliğin sağlanabilmesi için birer ortak olarak kabul eden güvenlik insan güvenliğidir.

Bu anlamda pek çok jeopolitik teorisi geliştirilmiştir. Bu teorilerden “Kara
Hakimiyeti Teorisi” H. Mackinder'a aittir.

Yıldırım Savaşı: I. Dünya Savaşı’nda ortaya çıkan siper savaşı mantığına karşı, II. Dünya Savaşı’nda Almanya’nın geliştirdiği savaş doktrinidir. Hızlı, ani ve beklenmedik bir saldırı ile düşmanın iyi bir savunma sistemi geliştirmesine izin vermemek mantığına dayanır.

Sivil itaatsizlik: Mahatma Gandi tarafından geliştirilen, Hindistan’daki İngiliz yönetimini sona erdirmek için uygulanan bir protesto yöntemi. Bu yöntemde vatandaşlar kitle hâlinde yasalara uymayı reddeder, yasaları bilinçli olarak ihlal eder; ancak kesinlikle polise veya orduya fiziksel olarak direnmez ve şiddet kullanmaz.

İnsani Müdahale: Devletlerin ya da uluslararası örgütlerin, başka bir devlete, o devlet içinde meydana gelen ağır insan hakları
ihlallerini veya o devletin vatandaşlarının güvenliğini tehlikeye düşüren tehditleri ortadan kaldırmak için yaptıkları müdahale.

Önleyici Savaş: Bir tehdidin daha ortaya çıkmadan yok edilmesine yönelik olarak başlatılan savaş

Caydırıcılık: Bir aktörün, diğer aktöre, güç kullanma tehdidi ile bir şey yapmaya ya da yapmamaya zorlaması.

Dehşet Dengesi: Soğuk Savaş döneminde ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki barışı, her iki ülkenin dünyanın sonunu getirecek
nükleer bir savaştan kaçınmalarıyla açıklayan kavram.

Çevreleme politikası: ABD ise, Sovyetler Birliği’nin çevrelenmesini birincil öncelik olarak belirlemişti. Böylelikle ABD çevreleme politikasını uygulamaya koymuş ve bu politikasını Sovyetlere coğrafi olarak yakın olan ülkelerle ittifaklar kurarak gerçekleştirmeye çalışmıştır. Bu politika aynı zamanda, ABD’nin Vietnam macerasının da temel sebeplerinden birini oluşturmaktadır. 1947 yılında Truman Doktrini ile Türkiye ve Yunanistan’a verilen 400 milyon dolarlık askeri yardım, 1948 yılında Avrupa’ya yönelik olarak hazırlanan ve ekonomik yardım içeren Marshall Planı, 1955 yılında kurulan Bağdat Paktı, ABD’nin çevreleme politikası için kullandığı araçlardır.

Uluslararası Toplum Olarak Uluslararası Sistem. İngiliz Okulu temsilcilerinden olan Hedley Bull ve Adam Watson gibi Liberaller uluslararası sistemi, uluslararası toplum olarak kavramlaştırmaktadırlar. Bu düşünürlere göre, uluslararası sistem bağımsız siyasi toplulukların meydana getirdiği bir oluşumdur ancak uluslararası toplum bunun da ötesine geçen bir kavramdır. Uluslararası toplumda aktörler, birbirleri ile etkileşim içindedirler ve hepsi ortak kuralların ve kurumların varlığını ve toplumdaki herkesin ortak çıkarlara sahip olduğunu kabul ederler. Daha da ötesi, bu toplumun tüm üyeleri ortak bir kimliğe ve “biz” duygusuna sahiptirler ve bu ortak kimlik uluslararası toplumun temelini oluşturur.

Marksistler, sistemi Liberaller ve Realistlerden tamamen farklı olarak tanımlamaktadırlar. Onlara göre, sistemin yapısını belirleyen en önemli faktör, sistemde var olan katmanlaşmadır. Marksistler katmanlaşmayı, “kaynakların devletler arasında eşitsiz dağılımı” olarak tanımlamaktadırlar. Bu katmanlaşma ekonomik kaynaklar ve gücün dağılımındaki eşitsizliklere bağlı olarak gerçekleşmektedir. Marksistlere göre, gücün ve kaynakların dağılımındaki eşitsizlik, sistemde var olan devletler arasında da bir bölünmeyi beraberinde getirmektedir.

Eleştirel Teorinin Uluslararası İlişkiler disiplinine girmesi 1980'li yıllarda Antonio Gramsci'den büyük ölçüde etkilenen Robert Cox sayesinde olmuştur.

Soğuk Savaş Döneminde ABD ve SSCB arasında var olan güvenlik ikilemi nedeniyle ortaya çıkan silahlanma yarışı tüm gezegeni tehdit eder bir hâle gelmiş ve 1960’lı yıllardan itibaren iki devlet arasındaki ilişkilerin yumuşamaya başlaması ile silahların kontrolü ve silahsızlanma anlaşmaları imzalanmaya başlanmıştır. Bu antlaşmalardan ilki 1963’te imzalanan Nükleer Denemelerin Kısmî Yasaklanması Antlaşması’dır. Aynı yıl iki süper güç arasında imzalanan Kırmızı Telefon Antlaşması, 1967’de Dış Uzay Antlaşması, 1968’de Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması. Sosyal İnşacı uluslararası ilişkiler teorisine göre güvenlik ikilemi Neorealistlerin iddia ettiği gibi sadece fiziksel gerekçelerle değil, devletlerin birbirleri hakkındaki algıları nedeniyle de ortaya çıkmaktadır.