ULUSLARARASI ÖRGÜTLER

Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Federasyonu (International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies: IFRC) 1919'da kurulmuştur. Doğru cevap E seçeneğidir.

Hükümet dışı uluslararası örgütler, devletlerin/
kamu gücünün kurduğu ve yürüttüğü kurumların
dışında ortaya çıkan uluslararası sivil yapılardır.

28 Mayıs 1961’de The Observer’da Peter Benenson imzasıyla yayınlanan “The Forgotten Prisoners” makalesiyle başladığı kabul edilen bir süreçle kurulan Uluslararası Af Örgütü (UAÖ) (Amnesty International), bugün hem ulaştığı kapsama alanı, hem etkinliği hem de tanınırlığı ve bilinirliği açısından en önde gelen hükümet dışı uluslararası örgütlerdendir.

“Fikir suçluları”nın mahkûmiyetlerinin son bulması ve
serbest bırakılmaları yönünde ilerletilen kampanyalarla elde edilen başarılar ve artan destekle de zamanla
diğer insan hakları ihlalleriyle de ilgilenme şeklinde sürdürüldü. “Karanlığa küfredeceğine bir mum da sen
yak” anlayışından esinlenerek ve fakat mevcut sorunlara, engellere ve mahkûmiyetlere de dikkat çekerek
dikenli telle çevrilmiş bir mum şeklinde bir amblem benimseyen UAÖ, günümüzde kendi temel misyonunu şöyle sıralamaktadır:
Hükümet Dışı Uluslararası Örgütler
• Kadınların, çocukların, azınlıkların ve yerel
halkların hakları,
• İşkenceye son verme,
• İdam cezasının kaldırılması,
• Fikir mahkûmlarının, sığınmacıların ve
göçmenlerin sorunları ve hakları,
• Siyasi suçluların hakları,
• İnsan onurunun korunması

Uluslararası Af Örgütü, 1977’de Nobel Barış Ödülünü almıştır.

UAÖ’nün kendisini benzer birçok hükümet
dışı örgütten de ayıran en önemli çalışma ilkesi,
“ülke kuralı”dır (Work on Own Country Rule -
WOOC). Bu kurala göre, örgüt temsilcilikleri bulundukları ülkede hak ihlaline uğrayanlarla ilgili
raporlama yapamamaktadır. İnsan hakları mücadelesinin “millî” değil “uluslararası” bir sorumluluk
olduğundan hareketle getirilen ve idam cezası ve
göçmenlerin durumu konusunda istisnası olan bu
kuralın iki temel amacı olduğu söylenmektedir:
Yürütülen faaliyetlerin tarafsızlığını teminat altına
almak ya da bu manada örgüt içine ve/veya dışına teminat vermek ve üyelerle gönüllü-profesyonel
tüm çalışanların herhangi bir baskı olmadan çalışmasını garanti altına almak.

İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch: HRW), 1978’den itibaren kurulan bir dizi insan hakları örgütünün 1988’de tek bir şemsiye altında toplanmasıyla oluşturulmuştur.

İnsan Hakları İzleme Örgütü her yıl "İnsan Hakları Savunucusu Ödülü" vermektedir

1972 tarihli Birleşmiş Milletler İnsan ve Çevre Konferansı neticesinde imzalanmış olan Stockholm Deklarasyonu, “çevre hakkı” konusunda uluslararası düzeydeki ilk ve en önemli belgedir.

Greenpeace’in en önemli eylem biçimi, “tanıklık etme” olarak adlandırılmaktadır. Buna göre, aktif bir eylem tarzından ziyade itiraz edilen, dikkat çekilmek istenen uygulamaların olduğu mekânlarda genelde sadece hazır bulunarak ve/ veya pasif direniş yöntemleriyle konunun gündeme gelmesi ve tartışılması amaçlanmaktadır.

11 Haziran 1868 tarihinde “Mecruhin ve Mardayı Askeriyeye İmdat ve Muavenet Cemiyeti (Osmanlı Yaralı ve Hasta Askerlere Yardım Cemiyeti)” adıyla kurulan Kızılay, 1877’de “Osmanlı Hilaliahmer Cemiyeti”, 1923’te “Türkiye Hilaliahmer Cemiyeti”, 1935’te “Türkiye Kızılay Cemiyeti” ve 1947’de de “Türkiye Kızılay Derneği” adını almıştır.

Benzer şekilde, Avrupa Konseyi (AK) de 1986’da hazırladığı ve aslında sadece 10 devletin iç hukuklarında etki kazandırmak üzere taraf olduğu 24 Sayılı Sözleşme’de çeşitli ölçütlerden bahsetmiştir. BM’dekine benzer bir mantıkla Sözleşme şartlarının uygulanacağı hükümet dışı örgütleri işaret ederken yani AK açısından ve AK platformunda geçerli olacak şekilde sıralanan ölçütlere göre, kâr amacı gütmeme/gönüllülük, uluslararası yarar gütme, taraf bir devlet iç hukukuna uygun kurulma, en az iki devlette faaliyet gösterme ve taraf devletlerden birinde merkezî olma ölçütlerinin karşılanması gerekmektedir.

Kavramda yer alan her bir kelime (örneğin, “toplum”, “uluslararası toplum” ve “(genel) yarar”) tartışmaya açıktır. Kimi oluşumların sadece bu ölçüt üzerinden “hükümet dışı örgüt” olmadığını ya da olduğunu ileri süren ya da bu anlamda çeşitli sınıflandırmalar yapan oldukça ciddi tartışmalar ve görüşler bulunmaktadır. Örneğin, hükümetler tarafından toplumdan ziyade hükümetin çıkarlarına hizmet etmek için “gerçek” hükümet dışı örgütlere karşı kurulduğu gerekçesiyle kimi oluşumlar GONGO (govermentorganised NGOs) olarak adlandırılmaktadır. Yine dinî oluşumların cemaatlerinin dar çıkarlarını gerçekleştirme amacıyla kurduğu savlanan kuruluşlar RINGO (religious-oriented NGOs), iş çevreleri/ sermaye tarafından kurulan/desteklenen örgütler de BINGO (business-oriented NGOs) olarak adlandırılabilmektedir. Kısacası, kimi STK’ların geniş toplumsal kesimlerin değil de belli bir kesimin çıkarlarını desteklemek için kurulduğu, oysa toplumların ve hatta tüm insanların (insanlığın?) yararına çalışmayan yapılanmaların olsa olsa lobi/baskı faaliyeti ve hatta ticari faaliyet de yürütebilen “çıkar grupları” olduğu ileri sürülmektedir.

Ayrıca, kimi eleştiriler de hükümet dışı örgütlerin tümüyle değilse de yabancılaşma, kendisi için var olma ve büyüme gibi konularda eleştirdikleri resmî-kamusal yapılanmalara benzeme riski taşıdığına dikkat çekmektedir. 

Daha da önemlisi, bu tür yapılanmaların hesap verebilirlik ilkesiyle doğrudan bağlantılı bir şekilde ele alınabilecek “temsil gücü”yle ilgili de ciddi eleştiriler bulunmaktadır.

Bu durumun en önemli riski de odaklanılan konu itibarıyla geniş toplumsal kesimler nezdinde veya genele “makul/ haklı” gelen öneriler bağlamında bile bir “vicdani tekel” yaratma riskidir. 

Kaldı ki, örgütlerin kendilerinin de “ahlakçılık” yapar duruma düşmesi yerine göre çok uzak bir ihtimal de olmayabilir.

Sivil toplum kuruluşlarının, mevcut düzenin açıklarını kapatarak kendisini idame ettirmesi için yönlendiren, bu anlamda da toplumun “gazını alma” işlevi gören ve “halka dayalı alternatifler” olmaktan ziyade “neo-liberalizmin araçları” olarak faaliyet gösteren yapılanmalar olduğu yönünde eleştiriler getirilmektedir.

Genel olarak insan hakları alanında faaliyet gösteren UAÖ, söz konusu makalenin adından da anlaşılacağı üzere, ilkin fikir, düşünce ve ifade özgürlüğü kapsamında kovuşturmaya uğrayan ve özgürlüğü kısıtlananların haklarını savunmak amacıyla yola çıktı.

Örgütün sürekliliğini ve devamlılığını (ve hatta bir adresi olabilmesini), kısacası bir örgüt (tüzel kişilik) olabilmesini sağlayan kilit organ olan Sekretarya ise Uluslararası Konsey ve Uluslararası Yürütme Komitesi’nin günlük rutin işlerini takip etmek ve gerçekleştirmekle görevlidir. Genel Sekreter’in başkanlığında yaklaşık 500 profesyonel personelin çalıştığı Sekretarya, Londra’da(n) yürüttüğü çalışmalar çerçevesinde çeşitli kampanyalar, projeler, programlar ve araştırmalarla lobi faaliyetlerini fiilen yürütmekte ve yönlendirmektedir.

1978’de kurulan Helsinki Watch, örgütün ilk nüvesini oluşturmaktadır. Bölgelerindeki insan hakları uygulamalarını izlemek için 1981’de kurulan Americas Watch, 1985’te kurulan Asia Watch, 1988’de kurulan Africa Watch ve 1989’da kurulan Middle East Watch, örgütün diğer temel bileşenlerini oluşturmaktadır.

Her yıl bir de İnsan Hakları Savunucusu Ödülü veren HRW, insan hakları örgütlerinin çalıştığı genel insan hakları konularının yanı sıra çocuk askerlerin durumu, kara mayınlarının ve misket bombalarının yasaklanması, sansürün önlenmesi vb. konularda yaptığı çalışmaları da özellikle vurgulamaktadır.

Bağımsızlığını korumak için hükümetlerden, şirketlerden, siyasi partilerden ve uluslararası örgütlerden maddi destek ya da bağış almayan örgüt, çoğu Avrupa’dan gelen bireysel bağışların yanı sıra vakıflar ve benzeri kuruluşlardan da Greenpeace’in amaç ve ilkelerine aykırı karşı-koşullar ileri sürülmemesi kaydıyla destek almaktadır.