ULUSLARARASI ÖRGÜTLER

Genel olarak, o dönemde BDT’yi oluşturan cumhuriyetler arasında kesintisiz bağlar kurmak bir zorunluluktur: Her şeyden önce merkezî ekonominin getirdiği bir zorunluluktur bu. SSCB ekonomisi birbirine bağımlı cumhuriyetler temelinde örgütlenmişti. Bu nedenle dağılmanın ardından ekonomik ilişkileri sürdürmek kaçınılmazdı ve BDT bunu sağladı. İkincisi, BDT siyasi açıdan da bir zorunluluktu.
Pek çoğu ilk kez bağımsızlıklarını kazanan bu iktidarlar “devlet geleneği”ne sahip değillerdi. Üçüncüsü, toplumsal açıdan da bir zorunluluktu. Ortak evlilikler ve Birlik içerisindeki çalışma alanları nedeniyle milyonlarca kişi kendi cumhuriyeti dışında buldu kendisini. Bunları bir gün içerisinde vatandaşlık ve dolaşım haklarını düzenlemek olanaksızdı. Son olarak, askerî açıdan yaşanan zorunluluktan söz edilebilir. Aralık 1991’de Kızıl Ordu’nun silah ve donanımının eşit biçimde paylaşılması kararı alındı. (Doğru Yanıt A Şıkkıdır.)

Bağımsız Devletler topluluğu  üyeler arasındaki çatışmaya varan anlaşmazlıklar vardı.  Anlaşmazlıklardan biri Rusya Federasyonu (RF) ile Moldova arasında ve Transdinyester bölgesi konusundaydı. Bir başkası RF ile Ukrayna arasında Karadeniz Donanması’nın paylaşımına ilişkin anlaşmazlıktı. Bu anlaşmazlık çatışmaya yol açmadıysa da geçici olarak çözüme kavuşması 1997’yi buldu. 20 yıllığına imzalanan anlaşmayla Rusya yıllık 100 milyon dolar karşılığında üsler kiraladı.  Kafkaslar’da yaşanan anlaşmazlıklar daha az karmaşık değildi. Gürcistan, başından başlayarak toprak bütünlüğü sorunuyla uğraştı. Abhazya ve Güney Osetya bölgeleri bağımsızlıkları için Merkezi Tiflis Yönetimi’ne karşı savaştılar. Ağustos
2008’de Rusya ile Gürcistan arasında yaşanan çatışmanın ardından 18 Ağustos 2009’da Gürcistan BDT’den ayrılmıştır. Azerbaycan’la Ermenistan arasında Karabağ üzerine yaşanan çatışmalar zaman zaman katliam noktasına geldi. SSCB döneminde Azerbaycan’a bağlı bir özerk bölge olan Karabağ’ın tarihî Ermeni toprağı olduğunu savunan Ermenistan, bölgede SSCB’den arda kalan silah ve personelin de yardımıyla Karabağ’ın da içinde bulunduğu Azeri topraklarını işgal etti.  Orta Asya’da en önemli çatışmalar Tacikistan’da yaşandı. Bir yandan iktidarı silah kullanarak ele geçirmeye çalışan radikal İslamcılar, bir yandan bölgeler/kabileler arasındaki güç savaşımı ve buna eşlik eden ekonomik çöküş üzerinden yaşanan iç savaş ancak RF’nin desteğiyle engellenebildi. (Doğru Yanıt C Şıkkıdır.)

1993’te kabul edilen BDT Şartı’nın birinci maddesinde topluluğun eşit haklara sahip bağımsız uluslararası hukuk öznelerinin egemen eşitliği ilkesi üzerine kurulu olduğu kabul edilmiştir. BDT, siyasal, askerî, ekonomik, toplumsal ve kültürel alanlarda yakın işbirliğini hedefleyen
çok amaçlı bir bölgesel örgüttür. (Doğru Yanıt D Şıkkıdır.)

Bağımsız Devletler Topluluğunu Şartı’nın ikinci maddesinde amaçlar sıralanmıştır:
• Siyasal, ekonomik, ekolojik, insani, kültürel ve diğer alanlarda işbirliği,
• Ortak ekonomik alan, devletlerarasında işbirliği ve bütünleşme çerçevesinde üye devletlerin dengeli ekonomik ve toplumsal kalkınmasını sağlamak,
• Uluslararası hukukça benimsenmiş evrensel ilke ve normlarla AGİK belgeleriyle uyumlu biçimde insan hakları ve özgürlüklerinin sağlanması,
• Uluslararası barış ve güvenliğin sağlanmasında üye devletler arasında işbirliği,
• Silahlanma ve askerî harcamaların azaltılması, nükleer ve diğer kitle imha silahlarının ortadan kaldırılması ve evrensel/kapsamlı bir
silahsızlanma için etkin önlemlerin alınması,
• Üye devlet vatandaşlarının iletişim ve dolaşım özgürlüklerinin sağlanması,
• Diğer hukuksal alanlarda karşılıklı hukuki yardım ve işbirliğinin sağlanması,
• Üye devletler arasında anlaşmazlık ve çatışmaların barışçıl yöntemlerle çözümü. (Doğru Yanıt B Şıkkıdır.)

1978’de yapılan Çin Komünist Partisi’nin 11. Kongresi’nde alınan kararlarla da “reform ve dışa açılma” süreci başlatılmıştır. Bu çerçevede “Çin’e özgü sosyalizm” yani “piyasa sosyalizmi” ya da “devlet kapitalizmi” olarak da anılan karma ekonomik ve siyasi sisteme geçilmiştir. Böylece Çin, yaygın görüşe göre binlerce yıldır içinde durduğu kabuğu kırmaya ve ekonomik ve hatta siyasi olarak sınırlarının dışıyla aktif olarak ilgilenmeye başlamıştır. Bölgesinden başlayarak uluslararası sahada varlık göstermeye başlamasının tartışmasız en önemli nedenlerinden birisi, yeni ekonomi politikaları için gerekli hammadde ve pazar arayışıdır. Zaten bu arayış, Şangay İşbirliği Örgütü’nün kurulmasına giden süreçte Çin açısından çok belirleyici olmuştur. (Doğru Yanıt A Şıkkıdır.)

Örgüt, “Şangay Ruhu” olarak atıf yapılan kurucu ilkelerini, karşılıklı güven, karşılıklı fayda, dayanışma, kültürel farklılığa saygı ve ortak bir geleceğe yönelme olarak belirtmektedir. Örgütün dış ilişkilerinin esası da bağlantısız ilkeleri esas alma, kimseyi hedef almama ve açıklıktan yana olma olarak sıralanmaktadır.
Ana amaçlarsa “karşılıklı güveni ve üyeler arası iyi ilişkileri güçlendirmek; siyaset, ticaret, ekonomi, bilim ve teknoloji, kültür, eğitim, enerji, ulaşım, turizm, çevre koruma vb. alanlarda etkin işbirliğini artırmak; bölgede barış, güvenlik ve istikrarı sağlamak, korumak ve sürdürmek için ortak çaba göstermek ve yeni demokratik, adil ve makul bir siyasi ve ekonomik uluslararası düzen kurmaya yönelmek” olarak ifade edilmiştir.(Doğru Yanıt E Şıkkıdır.)

Örgütün resmî açıklamaları bir yana, dünya politikası çerçevesinde örgütün konumlandırıldığı yer de aslında bir hayli dikkat çekmektedir. Zira iki kutuplu dünyanın sona ermesi ve bu çerçevede Rusya Federasyonunun konumu, Çin’in artan ham madde ihtiyacı gibi ekonomik dürtülerinin de etkisiyle dünya politikasına aktif katılmaya başlaması vb. durumların, bu iki ülkenin küresel siyasette daha fazla yer almaya önem vermesine neden olduğu kanısı yaygındır. (Doğru Yanıt B Şıkkıdır.)

1969-1972 arasında düzenlenen bir dizi konferans neticesinde kurulan İslam Konferansı Örgütü (İKÖ), 2011’de İslam İşbirliği Örgütü (İİÖ) adını almıştır. Başlangıçtan beri isminde bir din adı barındırması açısından sui generis bir uluslararası örgüt olan İİÖ, amaç ve faaliyet alanlarını da büyük ölçüde bu çerçevede belirlemiştir. 1971’deki Karaçi toplantısında şekillendirilen İslam Konferansı Örgütü kurucu metni 1972’deki Cidde toplantısında da kabul edilmiştir. Kurucu metinde “Genel Sekreterliği’nin merkezinin Kudüs kurtulana ve ebedi merkez olana kadar Cidde’de olacağı”nın belirtilmesi, örgütün başlıca kuruluş amacını ve ortak hedefini bariz bir şekilde göstermektedir. (Doğru Yanıt D Şıkkıdır.)

Türkiye’nin kurucu konferanslar sırasında mesafeli yaklaştığı İİÖ’yle ilişkileri zamanla gelişmiştir. 1969 Rabat toplantısına davet edilen Türkiye’de konunun birkaç açıdan tartışıldığı söylenebilir. Birincisi, dini nitelik taşıyan bu girişimin anayasada yer alan laiklik ilkesine aykırı olduğu gündeme gelmiştir. İkincisi, Ortadoğu’da Mısır gibi ülkelere karşı yapıldığı açık olan toplantının Türkiye’yi doğrudan tarafı olmadığı karşıtlıkların içine çekeceği düşünülmüştür. Üçüncüsü, İsrail’i ilk tanıyan devletlerden olan Türkiye’nin Filistin sorunun barışçıl çözümü adına aldığı tüm taraflara eşit mesafeli tutumun zarar görebileceği görüşü hâkim olmasıdır. (Doğru Yanıt D Şıkkıdır.)

Mısır, Libya, Yemen, Katar ve hatta Suriye krizlerinde oluşan görüş farklılıkları, bölge siyasetinde pek etkili olamadığı eleştirilerine hep konu olan Arap Birliği’nin etkinliğinin ve işlevinin daha fazla sorgulanmasına neden olmuştur.
Kısacası, başta Filistin sorunu olmak üzere çeşitli temel sorunların olası çözüm biçimi ve zemini konusunda kurucuları ve üyeleri arasında oluşan ya da gün yüzüne çıkan görüş farklılıkları, belki de üyelerinin “ortak çıkar ve değerleri” düşünüldüğü kadar fazla olmadığı için, örgütün uluslararası siyaset bir yana bölgede de çok etkin olamamasına neden olmuştur. (Doğru Yanıt E Şıkkıdır.)

1917 Ekim Devrimi’nin ardından yaşanan İç Savaş’ın sonunda 1922 Aralık’da kurulan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) Aralık 1991’de dağılmıştır. Kurmaya çalıştığı “Bolşevik Sistem”le, İkinci Dünya Savaşı’nda faşizme karşı kazanılan zaferdeki büyük payıyla ve Soğuk Savaş dönemindeki iki kutuplu sistemde iki süper güçten biri olma nitelikleriyle 20. yüzyıla damgasını vuran bu büyük devletin yıkılması uluslararası sistem içerisinde köklü değişikliklere yol açmıştır. Bu değişikliklerden bazıları tüm sisteme ilişkin iken (örneğin iki kutuplu sistemin sona ermesi) bazıları ise eski Sovyet coğrafyasını ve komşu coğrafyaları etkilemiştir.

SSCB’de iktidarda olan Komünist Parti’nin Genel Sekreteri olan Mihayl Garbaçov, bu göreve geldiği 1985’ten başlayarak  bir dizi reform paketiyle (perestroyka, glasnost ve demokratikleşme) çözülmenin önüne geçmeye çalışmıştır. Sonuçta bu girişiminde başarısız olmuş ve 1990’da Baltıklar’dan başlayarak SSCB’yi oluşturan cumhuriyetler bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Bunu engellemeye çalışan Garbaçov, yeni bir açılım sunarak 24 Kasım 1990’da “Egemen Devletler Birliği” adı altında bir federatif yapı öne sürmüştür. Savunma, maliye ve dış politika konuları dışında merkezî yönetimi ikinci plana iten bu öneri, 19 Ağustos 1991’deki darbe girişiminin de etkisiyle gerçekleşememiştir.

Gorbaçov’un bu girişiminin ardından, Baltıklar dışındaki cumhuriyetler de birer birer bağımsızlıklarını ilan edince çözülme süreci ivme kazanmıştır. SSCB’nin dağılma sürecinin tamamlanması kimi araştırmacılara göre 8 Aralık 1991’de imzalanan Minsk Anlaşması’yla olmuştur. Bu tarihte Belarus’ta bir araya gelen Rusya, Belarus ve Ukrayna yöneticileri SSCB’nin dağıldığını, Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)’nun kurulduğunu ilan etmişlerdir. 13 Aralık’ta Orta Asya Cumhuriyetleri, Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’ta bir araya gelerek bu birliğe katılıp katılmamayı ele almışlar, sonucun olumlu çıkması üzerine bu kez 21-22 Aralık’ta o dönemde Kazakistan’ın başkenti olan Almaata’da imzalanan Protokol’le Bağımsız Devletler Topluluğu kuruluş süreci tamamlanmıştır. Ardından, Garbaçov, 25 Aralık’ta yaptığı televizyon konuşmasıyla görevinden istifa etmiştir.

Genel olarak, o dönemde Bağımsız Devletler Topluluğu'u oluşturan cumhuriyetler arasında kesintisiz bağlar kurmak bir zorunluluktur: Her şeyden önce merkezî ekonominin getirdiği bir zorunluluktur bu. SSCB ekonomisi birbirine bağımlı cumhuriyetler temelinde örgütlenmişti. Üretimin değişik aşamaları değişik cumhuriyetlerde gerçekleşebiliyor ya da farklı cumhuriyetlerde üretilen parçalar tek bir merkezde bir araya getiriliyordu. Bunun yanı sıra bazı cumhuriyetlerdeki sanayi (örneğin Ukrayna’da) diğer cumhuriyetlerden sağlanan enerji kaynakları ile işletiliyordu. Bu nedenle dağılmanın ardından ekonomik ilişkileri sürdürmek kaçınılmazdı ve Bağımsız Devletler Topluluğu bunu sağladı.

Bağımsız Devletler Topluluğu siyasi açıdan da bir zorunluluktu. Pek çoğu ilk kez bağımsızlıklarını kazanan bu iktidarlar “devlet geleneği”ne sahip değillerdi. Daha sonra yaşanan iktidar değişikliklerinde bu açıkça görüldü.

Bağımsız Devletler Topluluğu, siyasal, askerî, ekonomik, toplumsal ve kültürel alanlarda yakın işbirliğini hedefleyen çok amaçlı bir bölgesel örgüttür. BDT Şartı’nın ikinci maddesinde amaçlar sıralanmıştır:

Devlet Başkanları Konseyi (DBK), Topluluğun en üst düzey organıdır. Olağanüstü durumlar dışında yılda iki kez toplanır. Kararlar oydaşmayla (consensus) alınır. Devlet başkanlarından birinin alınacak karara katılmaması, kararın alınmasına engel değildir. Karar, onaylayan devletler için alınabilir. Nisan 1999’da DBK başkanlığının bir yılı geçmemek kaydıyla rotasyon usulünce  belirlenmesi  kararı alınmıştır. DBK, en üst düzeyde görüş alış verişinin yapıldığı ve çıkan anlaşmazlıkların masaya yatırılarak doğrudan çözüm arayışlarının gündeme geldiği bir platform işlevi görmektedir.

Hükûmet Başkanları Konseyi, üye devletlerin yürütme organlarını bir araya getirir. Ekonomik, toplumsal, siyasal alanlarda işbirliğini geliştirmek ve DBK’nin bu doğrultuda verdiği görevleri yerine getirmek işlevine sahiptir.                       

Ekonomi Mahkemesi, DBK ile 6 Temmuz 1992’de kurulmuştur. Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Rusya Federasyonu, Tacikistan ve Özbekistan taraftır. BDT içerisinde ekonomi alanındaki ilişkileri düzenlemeyi ve ortaya çıkan sorunları çözüme kavuşturmayı amaç edinmiştir.                                Parlamentolararası Asamble, Yasama süreçlerinin BDT çerçevesinde uyumlaştırılması kaygısını taşımaktadır. BDT içinde yolsuzluklarla mücadeleden bilimsel/kültürel işbirliğine, oradan insan hakları konusunda düzenlemelere çeşitli alanlarda eşgüdüm için çalışmalar yapmaktadır.                                      Yürütme Komitesi, 2 Nisan 1999’da yeniden yapılandırılarak BDT’nin işlevini yerine getirmesinde en önemli organlardan biri hâline gelmiştir. Komite’nin başındaki Sekreter BDT’yi diğer uluslararası örgütlerle temasta temsil etmektedir. Ayrıca, imzalanan anlaşmaların depoziterliğini yapmakta, uygulamalarını izlemektedir.

Soğuk Savaş’ın bitiş sürecinde durum aşamalı olarak değişmiştir. Bu anlamda ilk dönüşümün Çin’de yaşandığı söylenebilir. Dışta hem SSCB’yle hem de Batı dünyasıyla ciddi sorunlara, içeride de ekonomik, siyasi, sosyal ve kültürel çalkantılara neden olan Kültür Devrimi, Mao’nun ölümüyle terk edilmiştir. Üstelik 1978’de yapılan Çin Komünist Partisi’nin 11. Kongresi’nde alınan kararlarla da “reform ve dışa açılma” süreci başlatılmıştır. Bu çerçevede “Çin’e özgü sosyalizm” yani “piyasa sosyalizmi” ya da “devlet kapitalizmi” olarak da anılan karma ekonomik ve siyasi sisteme geçilmiştir. Böylece Çin, yaygın görüşe göre binlerce yıldır içinde durduğu kabuğu kırmaya ve ekonomik ve hatta siyasi olarak sınırlarının dışıyla aktif olarak ilgilenmeye başlamıştır. Bölgesinden başlayarak uluslararası sahada varlık göstermeye başlamasının tartışmasız en önemli nedenlerinden birisi, yeni ekonomi politikaları için gerekli hammadde ve pazar arayışıdır. Zaten bu arayış, Şangay İşbirliği Örgütü’nün kurulmasına giden süreçte Çin açısından çok belirleyici olmuştur. Soğuk Savaş’ın bitimiyle SSCB’nin bir anlamda yerini alan Rusya Federasyonu (RF) da dünyaya, Batı’ya ya da en azından Batı sistemine bakışını önemli ölçüde değiştirmiştir. Ekonomik olarak “kapitalist” sisteminin parçası olmak için ciddi adımlar atılmıştır. Ancak kısa zamanda ortaya çıktığı gibi RF askerî ve siyasi anlamda SSCB döneminin tarihsel sürekliliğini de tümden terk etmiş değildir. Özellikle NATO’nun Orta ve Doğu Avrupa politikası çerçevesinde neredeyse tüm eski müttefiklerini kendi tarafına çekerek aşama aşama RF’nin “burnunun dibine kadar” sokulması ve Yeltsin’in deyimiyle “Soğuk Barış”ın RF’yi endişelendirmesi gibi etkenler, bu ülkenin bölgesel ve uluslararası politikasını “eski bir süper güce yakışır şekilde” sürdürme refleksini hep tetikte tutmasını sağlamıştır. Zira ABD, kalan tek süper güç olduğu düşüncesiyle ve tek kutuplu dünya özlemleriyle hegemonik politikalar güderken RF de kendi etki alanlarına, pazara ve zayıf da olsa zamanla güçlenebilecek müttefiklere ihtiyaç duymaya başlamıştır.

Tüm bu sürecin gelişimi çerçevesinde ve Soğuk Savaş sonrasının koşullarında 1996’da birbirlerini “stratejik ortak” ilan eden iki ülke, 1999’da yaptıkları ortak tatbikatla da ikili ilişkilerini yeni bir safhaya taşıdı. Bu çerçevede bu iki ülke bölgesel yapılanmalarda başı çekecek iki lider ülke olduklarını gösterme şansını elde etti. İkilinin devlet başkanlarına Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan liderlerinin de katılmasıyla 26 Nisan 1996’da Şangay’da imzalanan Sınır Bölgelerinde Askeri Güveni Derinleştirme Antlaşması’yla “Şangay Beşlisi (Shang- hai Five)” olarak anılan yapı kuruldu.

Bunu, 24 Nisan 1997’de Moskova’da imzalanan Sınır Bölgelerinde Askerî Kuvvetleri İndirme Antlaşması (Treaty on Reduction of Military Forces in Border Regions) izledi ve takip eden her yıl da sırayla diğer üç devletin başkentlerinde zirveler yapıldı. 2001’de tekrar Şangay’da yapılan zirveye Özbekistan’ın da katılımıyla yapılanmanın bir hükûmetler arası örgüt şeklinde kurumsallaşması kararı alındı ve 15 Haziran 2001’de yayımlanan bildiriyle de altı üyeli Şangay İşbirliği Örgütü (Shanghai Cooperation Organisation: SCO) resmen kurulmuş oldu.

Örgütün resmî açıklamaları bir yana, dünya politikası çerçevesinde örgütün konumlandırıldığı yer de aslında bir hayli dikkat çekmektedir. Zira iki kutuplu dünyanın sona ermesi ve bu çerçevede RF’nin konumu, Çin’in artan ham madde ihtiyacı gibi ekonomik dürtülerinin de etkisiyle dünya politikasına aktif katılmaya başlaması vb. durumların, bu iki ülkenin küresel siyasette daha fazla yer almaya önem vermesine neden olduğu kanısı yaygındır.

Ekonomik ilişkilerden siyasî ve kültürel yakınlaşmaya, ortak tehdit olarak tanımlandığı şekliyle “terörle mücadele”den ortak askerî tatbikatlara kadar geniş bir yelpazede yürütülen ve olgunlaştırılan işbirliği faaliyetleri, kuşkusuz en azından bölgesel bazda ortak hareket etme ve hatta müttefiklik ilişkisi kurma anlamına gelmektedir. Öyle ki, tam üyelik talepleri uzun süre “henüz” erken olduğu gerekçesiyle bekletilen Hindistan ve Pakistan’ın 2017’de ŞİÖ’ye kabul edilmesi, örgütün geleceğine dair temel hedefler açısından istenilen/olgunlaşmış aşamaya gelmekte olduğu kanısının yerleştiğine bir işaret olsa gerektir.

İslam İşbirliği Örgütü'nün kurucu metninde (Madde 1) yer alan güncellenmiş amaçlarından bazıları şöyledir:

1945’te kurulan Arap Birliği, isminde bir etnisite adı barındırması açısından sui generis bir uluslararası örgüttür. İmparatorlukların dağıldığı, sömürgeciliğin sürdüğü ve “merkezi” devletlerin “ulus” temelli olarak kurulmaya başladığı 20. yüzyılın ilk yarısında, nüfusunun çoğunluğu Arap olan Kuzey Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde de çeşitli görüşler ortaya çıkmıştır. Sömürgeciliğe ve manda sistemine karşı Arap dünyasının ortak mücadelesinin ancak tek bir Arap devleti (Pan-Arabizm) kurulmasıyla mümkün olduğunu dillendirilenler olsa da, kurulan ve kurulacak egemen ve bağımsız devletlerin yakın işbirliği esasında birlikte hareket etmesi fikri daha ağır basmıştır. Bunda geniş bir coğrafyaya yayılan ülkelerin ekonomik, toplumsal ve kültürel farklılıklarıyla iç ve dış politikalarındaki çıkar ve görüş ayrışmalarının da etkisi olmuştur. Ayrıca bölge dışı müdahaleler kadar özellikle Mısır gibi devletlerin ön plana çıkması olasılığının da bölge içinde kimi çekincelere neden olduğu söylenebilir.

Bu gibi nedenlerle nihayetinde bir “uluslararası” örgüt olarak 1945’te kurulan Arap Birliği’nin çalışmalarında zamanla etkisi epey hissedilen sorunlar da olmuştur. Nitekim “Arap dünyasını bir bütün olarak ilgilendirdiği için” kurucu metinde özel olarak ele alınan Filistin sorunu kronikleştikçe, uluslararası politikadaki konumlarının da etkisiyle üyelerinin soruna yaklaşımları zamanla farklılaşmıştır. Ayrıca Bağlantısızlar Hareketi’nin en önemli ülkelerinden olan Mısır’ın kendi liderliğinde tek bir Arap devleti kurma arayışları da bölgede ilgiden çok endişe yaratmıştır. Nitekim 1958’de Mısır’la Suriye’nin “Birleşik Arap Cumhuriyeti” adı altında birleştirilmesi aslında Suriye’de bile tepki çekmiş, Yemen’in savaşla karşı çıkmasıyla da bu girişim kısa sürede başarısız olmuştur. Öte yandan, Soğuk Savaş’ın etkisiyle 1950’lerde ABD ve Sovyetler Birliği’ne yakın bölge ülkeleri arasında oluşan mesafe, temel ilkeleri vahdet (Pan-Arabizm), hürriyet ve iştirakkiye (Arap sosyalizmi) olan Baas Partisi’nin 1968’de Irak, 1970’te de Suriye’de iktidara gelmesiyle daha da derinleşmiştir. 1973 krizi sonrasında petrolün artan öneminin de etkisiyle ekonomik imkânları ve siyasi çıkarları farklılaşan bölge ülkeleri, bağımsız varlıklarını korumaya daha fazla önem vermiştir. Nihayet 1979’da Camp David Antlaşmaları’yla Mısır’ın İsrail politikasını değiştirmesi, bölge ülkeleri arasındaki çatlağı daha da büyütmüştür. Aslında kurucu Mısır’ın bir süreliğine üyelikten atılmasına ve örgüt merkezinin Kahire’den Tunus’a taşınmasına neden olan sorun 1989’a gelindiğinde aşılmıştır. Ancak Soğuk Savaş sonrasında uluslararası siyasette beraber bölge de belirsizlik içine girmiş, 2011’den itibaren de Arap Birliği’nin yaşadığı iç sorunlar daha da belirgin hale gelmiştir. Her ne kadar Suriye’nin üyeliğini askıya alma kararı 2011’de alınabilse de, Mısır, Libya, Yemen, Katar ve hatta Suriye krizlerinde oluşan görüş farklılıkları, bölge siyasetinde pek etkili olamadığı eleştirilerine hep konu olan Arap Birliği’nin etkinliğinin ve işlevinin daha fazla sorgulanmasına neden olmuştur.

Kısacası, başta Filistin sorunu olmak üzere çeşitli temel sorunların olası çözüm biçimi ve zemini konusunda kurucuları ve üyeleri arasında oluşan ya da gün yüzüne çıkan görüş farklılıkları, belki de üyelerinin “ortak çıkar ve değerleri” düşünüldüğü kadar fazla olmadığı için, örgütün uluslararası siyaset bir yana bölgede de çok etkin olamamasına neden olmuştur.