ULUSLARARASI ÖRGÜTLER

Bağımsız Devletler Topluluğu (Commonwealth of Independent States: CIS) 8 Aralık 1991 tarihinde Rusya Federasyonu, Ukrayna ve Belarus’un Bağımsız Devletler Topluluğu’nu kuran anlaşmayı imzalayarak Sovyetler Birliği’ne son vermesiyle kurulmuştur.

Genel olarak BDT içerisinde RF’nin ağırlığından ve bu yapıyı kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirme çabalarından söz edilebilir. Diğer üyeler başlangıçta olduğu gibi zaman zaman bu durumdan yakınmışlardır.

Verilen ifadelerin hepsi, BDT'nin amaçları arasındadır.

Hükûmet Başkanları Konseyi, üye devletlerin yürütme organlarını bir araya getirir. Ekonomik, toplumsal, siyasal alanlarda işbirliğini geliştirmek ve DBK’nin bu doğrultuda verdiği görevleri yerine getirmek işlevine sahiptir. Ekonomik Birlik Anlaşması’nın uygulanması ve ortak pazarın yaratılması için faaliyetlerde bulunur.

1992’den başlayarak BDT içerisindeki pek çok işbirliği girişimi başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Örneğin, bütün üyeleri kapsayan bir ortak pazar hedefine ulaşılamamıştır. D seçeneği başarı değil başarısızlığa örnektir.

Rus Federasyonu ve Çin devlet başkanlarına Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan liderlerinin de katılmasıyla 26 Nisan 1996’da Şangay’da imzalanan Sınır Bölgelerinde Askeri Güveni Derinleştirme Antlaşması’yla “Şangay Beşlisi (Shanghai Five)” olarak anılan yapı kuruldu.

Bölge-dışı güçlerin (özellikle de ABD’nin) benzer gerekçe ve hedeflerle bölgede ve yakın çevresindeki sahip olduğu ve/veya olmaya çalıştığı etkinliği de düşünüldüğünde, ŞİÖ’nün Taşkent merkezli Bölgesel Anti-Terör Yapısı üzerinden yürüttüğü tüm faaliyetleri bu çerçevede anlamak ve anlamlandırmak yerinde olacaktır.

İran, Eylül 2017 itibariyle “gözlemci statüsü”ne sahip olan devletlerden biridir. Diğer seçenekteki ülkeler “Diyalog Partneri” statüsü ile örgüte dahil olmuştur.

Rusya Federasyonu, Bosna-Hersek, Orta Afrika Cumhuriyeti, Tayland Krallığı ve “Kıbrıs Türk Devleti” gözlemci üye statüsüne sahiptir. Maldivler, örgütün üyeleri arasındadır.

1945’te kurulan Arap Birliği, isminde bir etnisite adı barındırması açısından sui generis bir uluslararası örgüttür.

Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) üyelerini bir araya getiren ortak çıkarlar; ekonomik çıkarlar, siyasal zorunluluklar, askeri gereklilikler ve toplumsal sorunlar olarak belirtilmiştir.

BDT (Bağımsız Devletler Topluluğu), siyasal, askerî, ekonomik, toplumsal ve kültürel alanlarda yakın işbirliğini hedefleyen çok amaçlı bir bölgesel örgüttür. BDT Şartı’nın ikinci maddesinde amaçlar sıralanmıştır.

Bağımsız Devletler Topluluğu'nun  temel organları; Devlet Başkanları Konseyi (DBK), Hükûmet Başkanları Konseyi, Dışişleri Bakanları Konseyi (DİBK), Savunma Bakanları Konseyi, Sınır Birlikleri Komutanları Konseyi, Parlamentolararası Asamble, Ekonomi Mahkemesi, Yürütme Komitesi şekinde belirtilmiştir.

2008 Güney Osetya Savaşı ile başlayan ve Rusya ile aralarında çıkan savaş sonrası Gürcistan BDT’den ayrılmaya karar vermiştir. 15 Ağustos 2008 tarihinde Gürcistan Meclisi, BDT’den ayrılma kararını onaylamış ve üyelik resmen 18 Ağustos 2009 tarihinde sona ermiştir.

ŞİÖ’ne Rusya Federasyonu, Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan, Hindistan ve Pakistan olmak üzere sekiz üye ülke bulunmaktadır. Devlet Başkanları Konseyi Örgüt’ün en üst düzey karar alma organıdır.

ABD’nin Şangay İşbirliği Örgütü’ne gözlemci üye olma başvurusu 2005’te reddedilmiştir.

1969-1972 arasında düzenlenen bir dizi konferans neticesinde kurulan İslam Konferansı Örgütü (İKÖ), 2011’de İslam İşbirliği Örgütü (İİÖ) adını almıştır. Başlangıçtan beri isminde bir din adı barındırması açısından sui generis bir uluslararası örgüt olan İİÖ, amaç ve faaliyet alanlarını da büyük ölçüde bu çerçevede belirlemiştir. İİÖ’nün bir diğer
dikkat çekici özelliğiyse, Birleşmiş Milletler’den sonra en fazla üyeye sahip olan uluslararası örgüt olmasıdır.

7 üyesi bulunmaktadır. Kurucu metnin 3. maddesinde yapılan düzenlemeye göre, örgüt kurucu metnine uyan ve “Müslüman çoğunluğa sahip olan (having Muslim majority)” BM üyesi her devlet, üyeliğe başvurabilecektir. Üyeliğe kabul ise Dışişleri Bakanları Konseyi tarafından oydaşma/konsensüs ile kararlaştırılmaktadır (madde 3). İİÖ’nün Ağustos 2017 itibariyle üyesi olan 57 devlet şunlardır: Afganistan, Arnavutluk, Azerbaycan, Bahreyn, Bangladeş, Benin, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Brunei, Burkina-Faso, Cezayir, Cibuti, Çad, Endonezya, Fas, Fildişi Sahili, Filistin, Gabon, Gambiya, Gine, Gine Bissau, Guyana, Irak, İran, Kamerun, Katar, Kazakistan, Kırgızistan, Komorlar, Kuveyt, Libya, Lübnan, Maldivler, Malezya, Mali, Mısır, Moritanya, Mozambik, Nijer, Nijerya, Özbekistan, Pakistan, Senegal, Sierra Leone, Somali, Sudan, Surinam, Suriye, Suudi Arabistan, Tacikistan, Togo, Tunus, Türkiye, Türkmenistan, Uganda, Umman, Ürdün ve Yemen.

Öte yandan, Suriye’nin üyeliği 14-15 Ağustos 2012’de düzenlenen 4. Olağanüstü İİT Zirvesi’nde askıya alınmıştır.

Arap Birliği’nin kurucu metni, 22 Mart 1945’te Kahire’de altı devlet (Mısır, Irak, Ürdün, Lübnan, Suudi Arabistan ve Suriye) tarafından imzalanmıştır.