ULUSLARARASI ÖRGÜTLER

AEA Anlaşması farklı bir bütünleşme modelidir. AB ile EFTA üyesi üç ülke arasında bir
“ortaklık” ilişkisi kuran Anlaşma kişilerin, malların, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımını
öngörmektedir.

1 Ocak 1989 tarihinde bir serbest ticaret bölgesi anlaşması (CUSTFA), ABD ve Kanada arasında herhangi bir gümrük birliği, gümrük muafiyeti gibi bir özellik taşımamaktadır.

ABD’nin bir diğer sınır komşusu ve önemli ticaret ortaklarından birisi olan Meksika ise 1982 yılında yaşadığı borç krizinin ardından istikrar tedbirleri uygulamış ve yüksek gümrük tarifeleriyle ticaretini sınırlamıştı. Birbiri ardına reform paketlerini uygulamaya sokan Meksika 1985 yılından
sonra ekonomisini serbestleştirmeye yönelik adımlar atmış, 1986 yılında GATT’a taraf olmuştur.
Bu kapsamda 1990’da ABD hükümeti ve Meksika hükümeti arasında bir ticaret anlaşması üzerine
müzakerelere başlanmıştır. Kanada’nın da 1991’de görüşmelere katılmasıyla taraflar 1992 yılında uzlaşmışlar ve CUSFTA’nın yerini alacak olan Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (The North
American Free Trade Agreement: NAFTA) 1 Ocak 1994 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

LAFTA bünyesinde 1973 yılında kurulması gereken serbest ticaret bölgesi için adım atılmayınca süre 1980’e uzatılmış sonra da başarısız olan LAFTA girişimi yerini İkinci Montevideo Anlaşması ile Latin Amerika Entegrasyon Birliği: ALADI’ye (Latin American Integration Association-LAIA) bırakmıştır.

Tercihli Ticaret Düzenlemesi (Preferential Trade Arrangement- PTA), ekonomik bütünleşmenin en basit biçimidir. Tercihli ticaret anlaşmasıyla iki veya daha fazla ülke kendi aralarında belirli bazı ürünlerin ticaretinde, örneğin üçüncü ülkelere göre daha düşük gümrük tarifesi uygulayarak, tercihli- ayrımcı bir ticaret düzeni oluşturur. Aslında GATT/DTÖ kurallarına göre ticarette ayrımcılık yasaklanmıştır. DTÖ üyeleri belirli bir ürünün ithalatında bir ülkeye gümrük tarifesi ve avantajlı koşullar sağlıyorsa diğer üyeler de bu avantajlı durumdan yararlanırlar. Buna, en çok kayrılan ülke (most favored nation, MFN) kuralı denir.  Ancak tercihli ticaret düzenlemesi yaratan bölgesel ticaret anlaşmaları bu kuralın istisnası olarak kabul edilmektedir.

UNASUR, LAFTA, NAFTA ve CAN, Latin Amerika'daki ekonomik oluşumlardır. Yalnız Arap-Mağrip Birliği (UMA) Afrika Birliği (AfB) bünyesindeki sekiz ekonomik bölgeden birini ifade etmektedir.

ASEAN kurucu ülkeleri Endonezya, Malezya, Filipinler, Singapur ve Tayland’tır. Örgüt’e sonradan Brunei, Vietnam, Laos, Myanmar ve Kamboçya katılmıştır.

1980’lerde dünya ekonomisinde yaşanan büyük sıçrama Asya-Pasifik Bölgesi ülkelerinin
ekonomik alanda işbirliğini geliştirme yönündeki isteklerini arttırdı. Dünya üzerinde neoliberal politikaların güç kazanması, bölge ülkelerinin neoliberal dışa açık ekonomi modelini benimsemeleri ve kalkınmalarını ihracata dayandıran bir ekonomik anlayışa sahip olmaları, AB gibi uluslarüstü bir entegrasyon modelinin başarısı bölge ülkelerini bu konuda cesaretlendiren olgular olarak önemlidir.

Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla eş zamanlı olarak 1991 yılında Rusya Federasyonu, Ukrayna
ve Belarus Bağımsız Devletler Topluluğu’nu kurmuşlardır. Bu Örgüt hakkında ayrıntılı bilgiye
kitabınızın 7. ünitesinde yer verilmiştir. Rusya liderliğinde bu yakın durma çabaları bir taraftan
ekonomi boyutuyla Avrasya Ekonomik Topluluğu’nun, güvenlik boyutunda ise Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’nün doğmasına yol açmıştır.

Avrupa Ekonomik Alanı (AEA), AB üyesi ülkeler ile İzlanda, Lihtenştayn ve Norveç arasında malların, hizmetlerin, kişilerin ve sermayenin serbest dolaşımını öngörür. Dolayısıyla EFTA ülkeleri ile AB arasında Serbest Ticaret Anlaşması’nın ötesine geçilmiş ve bir ortak pazar yaratılmıştır. Ayrıca Anlaşma araştırma-geliştirme, eğitim, sosyal politika, çevre, tüketicinin korunması, turizm ve kültür gibi alanlarda da işbirliğini kapsar. Ancak AEA, AB’nin ortak tarım, balıkçılık politikaları, gümrük birliği, ticaret politikası, parasal birlik, ortak dış ve güvenlik politikası ile adalet ve içişleri alanındaki politikalarını kapsamaz. Bir başka ifadeyle AEA Anlaşmasıyla üç EFTA ülkesi AB üyesi olmadan AB tek pazarına dahil olmaktadır.

Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması ile ABD, Kanada ve Meksika arasında, belirli sektörlerde ticaretin önündeki engellerin GATT kuralları çerçevesinde belirli bir süre içinde tamamen kaldırılması  öngörülmüştür. Bu süreç 2008 yılında tamamlanmıştır. NAFTA için müzakereler 1991 yılında başladığında, Meksika’nın gelişmiş ve refahı yüksek olan ABD ve Kanada ile ekonomik entegrasyonu amaçlanmıştır. Bu nedenle NAFTA, farklı ekonomik gelişmişlik seviyesine sahip ülkeler arasında bir bölgesel bütünleşme örneğidir.

Ulusal pazarlarını genişletmeyi ve kendi aralarındaki ticaretin önündeki engelleri aşama aşama kaldırarak sonuçta bir gümrük birliği kurmayı hedefleyen Arjantin, Brezilya, Uruguay, Paraguay, Meksika, Şili ve Peru
1960 yılında imzalanan Montevideo Anlaşması ile Latin Amerika Serbest Ticaret Bölgesi: LAFTA’yı kurmuşlardır. Daha sonraları Kolombiya,  Venezuela, Bolivya ve Ekvador gibi ülkeler de birliğe katılmıştır. 12 yıllık bir dönemde başarısız olan LAFTA yerini İkinci Montevideo Anlaşması ile Latin Amerika Entegrasyon Birliği: ALADI’ye bırakmıştır. ALADI de LAFTA gibi Latin Amerika’da bir ortak pazar kurulmasını amaçlamıştır.
Kuruluş anlaşması gereği tüm Latin Amerika ülkelerinin üyeliğine açık olan ALADI, Latin Amerika’daki bütün çok taraflı ticaret anlaşmalarının ve diğer bölgesel entegrasyonların şemsiye örgütü olma fonksiyonunu görmektedir. ECOWAS, Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu;  ECCAS ise Orta Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu'dur. dolayısıyla, doğru cevap, UNASUR'dır.

EFTA üyelerinden önce İngiltere ve Danimarka, ardından Portekiz, Avusturya, Finlandiya ve İsveç’in AB üyesi olmasıyla zayıflayan EFTA Soğuk Savaş’ın bitmesinin ardından, bir taraftan daha sonra AB üyesi olacak Merkez Doğu Avrupa Ülkeleri ile diğer taraftan da Türkiye, İsrail, Fas, Filistin gibi ülkelerle STA’lar imzalamıştır. AB ile ilişkileri daha da derinleştirmek için 1989 yılında başlayan müzakereler 1994 Avrupa Ekonomik Alanı (European Economic Area: EEA)’nın kurulmasıyla sonuçlanmıştır.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Latin Amerika ekonomilerinin ihracatını yaptığı hammaddeler Avrupa pazarlarında yoğun talep görüyordu. Bu ortamda ulusal pazarlarını genişletmeyi ve kendi aralarındaki ticaretin önündeki engelleri aşama aşama kaldırarak sonuçta bir gümrük birliği kurmayı hedefleyen Arjantin, Brezilya, Uruguay, Paraguay, Meksika, Şili ve Peru 1960 yılında imzalanan Montevideo Anlaşması ile Latin Amerika Serbest Ticaret Bölgesi: LAFTA’yı kurmuşlardır. LAFTA’ya sonradan Kolombiya ve Ekvador (1961), Venezuela (1966) ve Bolivya (1967) dahil olmuştur. Küba’nın başvurusu ise reddedilmiştir.

AfB’nin kurumsal yapısı içinde Barış ve Güvenlik Konseyi kıtada çatışmaların önlenmesi ve çözümü görevini yürütmektedir.

AfB’nin Kurucu Anlaşmasında yer alan Örgüt’ün amaç ve ilkeleri, birbiriyle ilişkili altı kategoride özetlenebilir. Bu ilkeler şunlardır:

Afrika Birliği, İnsan Haklarının Korunması ilkesi kapsamında, insan
haklarının geliştirilmesi ve korunması, demokratik kurum ve kültürlerinin güçlendirilmesi, iyi yönetişim ve hukukun üstünlüğünün
sağlanmasını amaçlar. Bu nedenle AfB üye devletleri, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve Afrika ve İnsan Hakları Şartı’na bağlı kalmayı taahhüt etmektedirler.

1967 Bangkok Deklarasyonu’nda belirtildiği üzere ASEAN’ın hedefleri, bölgedeki ekonomik büyümeyi, sosyal ilerlemeyi ve kültürel gelişmeyi hızlandırmak ve bölgedeki ülkeler arasındaki ilişkilerde adalete ve
hukukun üstünlüğüne saygı göstererek ve BM Şartı’nın ilkelerine bağlı kalınarak bölgesel barış ve istikrarı sağlamaktır. Aslında ASEAN’ın kuruluşunun altında yatan temel neden bir bölgesel entegrasyon
oluşturulması fikrinden çok, Vietnam Savaşı döneminde Komünizmin bölgede yayılmasını engellemekti. Ekonomik gelişmişlik seviyesi bakımından olduğu kadar dil, tarih, din ve kültür gibi bir dizi toplumsal alanlarda da farklılık gösteren ülkeleri bir araya getirebilmek için, sadece katılımcı ülkelerin bölgesel çıkar alanlarında işbirliği yapmalarını
esas alan bir bütünleşme modeli benimsenmiştir.

APEC, üyelerinin yasal olarak bağlayıcı yükümlülüklere girmeden, ticaret ve yatırımların önündeki engelleri azaltmayı taahhüt ettikleri bir
hükümetlerarası örgüttür. APEC üyeleri diyalog ve uzlaşma yolu ile hedeflerine ulaşmaktadır. Temel olarak küreselleşme sürecinde serbest piyasa ekonomisinin etkin bir şekilde işletilmesini amaç edinmiştir. Bu nedenle APEC’i OECD’nin Asya versiyonu olarak tanımlamak yanlış olmayacaktır.

AVEB, aynı AB’de olduğu gibi malların, hizmetlerin, sermayenin ve işgücünün serbest dolaşımı ilkeleri üzerine kurulmuştur. Kurucu ülkelerin liderleri ortak pazar hedefine 2025 yılına kadar ulaşılmasını öngörmüşlerdir. Kurucu Anlaşma’da enerji, ulaştırma, tıbbi cihaz ve ilaç, tarım, sanayi, makroekonomik politikaların uyumu, istatistiki bilgiler, işgücünün serbest dolaşımı ve finansal piyasaların düzenlenmesi hedeflenen öncelikli bütünleşme alanları olarak tanımlanmıştır.